Μανώλης Μπεμπένης* και Ανδρέας Δαβαλάς*
Ο τραγικός θάνατος ενός ανυποψίαστου νέου που ήθελε να προλάβει το πλοίο, προκάλεσε σοκ την κοινή γνώμη για τους λάθος λόγους. Διότι το συγκεκριμένο συμβάν, επισκιάζεται από κάτι τραγικότερο: Πως είναι δυνατόν στην Ελλάδα του 2023 ένας άνθρωπος να ρίχνεται στη θάλασσα από επαγγελματίες ναυτικούς κι ακολούθως αντί να σημάνει συναγερμός, όλα να εξελίσσονται σχεδόν φυσιολογικά; Μήπως πρόκειται για σεσημασμένους που είχαν εγκληματική πρόθεση; Τι εξηγεί αυτό τον αυθόρμητο κυνισμό τόσων ανθρώπων ταυτόχρονα;
Έχει περάσει πάνω από μισός αιώνας από τότε που η Χάνα Άρεντ παρακολουθώντας τη δίκη του αρχιναζιστή Άιχμαν διατύπωσε τη θεωρία της κοινοτοπίας του κακού, προσπαθώντας να ερμηνεύσει τα βαθύτερα αίτια του αφανισμού εκατομμυρίων συμπατριωτών της στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η διάσημη φιλόσοφος υποστήριξε, προκαλώντας ένα κύμα αντιδράσεων, ότι η ολοκληρωτική ιδεολογία σε συνδυασμό με την έμφυτη γερμανική υπακοή, φαλκίδευαν την ελεύθερη βούληση σε τέτοιο βαθμό που άνθρωποι χωρίς σατανικές διαστροφές, διέπρατταν απίστευτες φρικαλεότητες χωρίς συναίσθηση των συνεπειών για τους άλλους ανθρώπους.
Κοινοτοπία του κακού
Όσο κι αν θεωρούμε ότι έχουμε λυτρωθεί οριστικά από αυτές τις σκοτεινές εποχές, η κοινοτοπία του κακού είναι εδώ για να μας υπενθυμίζει ότι οι κοινωνίες μας νοσούν επικίνδυνα. Μπορεί βέβαια να μην υπάρχει ένας Χίτλερ ή μια ναζιστική ιδεολογία, αλλά φαίνεται ότι η νέα κοινοτοπία του κακού δεν τα έχει ανάγκη. Τη θέση τους έχει πάρει μια τοξική κανονικότητα η οποία στην πράξη αλλοτριώνει τα άτομα, αθόρυβα αλλά δραστικά.
Όταν η ζωή συνεχίζει να αποτιμάται ανάλογα με το αν κάποιος είναι φτωχός ή πλούσιος, λευκός ή έγχρωμος, «νόμιμος» ή λαθρομετανάστης, η κοινωνία χωρίς να το συνειδητοποιεί, καταδικάζει αθώους. Όταν τα golden boys απολύουν εργαζόμενους γνωρίζοντας ότι δεν θα έχουν άλλη ευκαιρία να εργασθούν κι όταν τα συστήματα υγείας δεν εγγυώνται την ίδια περίθαλψη για όλους, τότε η κοινωνία χωρίς να το συνειδητοποιεί,
καταδικάζει αθώους.
Όταν η λογική του κόστους – οφέλους γίνεται η ιερή και απαράβατη αλήθεια, τότε τρείς ναυτικοί πετούν έναν άνθρωπο στη θάλασσα γιατί κάθε λεπτό καθυστέρησης. Ίσως είναι καιρός να αναλογισθούμε ότι όσο αποδεχόμαστε την κοινωνική υποκρισία γινόμαστε συνένοχοι τέτοιων πράξεων, διότι είναι κοινώς γνωστό ότι η κοινοτοπία του κακού τρέφεται κι ανθίζει σε περιβάλλον ατομικισμού κι αδιαφορίας.
* Ο Μανώλης Μπεμπένης είναι τραπεζικός – οικονομολόγος, εκπρόσωπος των εργαζομένων επί σειρά ετών σε ΓΣΕΕ, ΟΤΟΕ & Τράπεζα Πειραιώς
*Ο Ανδρέας Δαβαλάς είναι Δρ. Πολιτικής Κοινωνιολογίας, μέλος Δ.Σ. του Συλλόγου Εργαζομένων στις Υπηρεσίες της Τράπεζας Πειραιώς
