Ένα δικό τους «Μπρέτον Γουντς» και ένα εναλλακτικό, παράλληλο μοντέλο πολυμέρειας επιχειρούν να διαμορφώσουν οι χώρες των BRICS, φιλοδοξώντας να αμφισβητήσουν την κυριαρχία του μεταπολεμικού παγκόσμιου οικονομικού μοντέλου της Δύσης. Η σχετική συζήτηση δεν είναι νέα, ωστόσο πόσο (πιο) πιθανή είναι η επιτυχία του εγχειρήματος των αναπτυσσόμενων χωρών με βάση τις υφιστάμενες συνθήκες και το μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό και γεωοικονομικό περιβάλλον;
Το καλοκαίρι του 1944, στη διάσκεψη που πραγματοποιήθηκε στο Μπρέτον Γουντς, στο Νιού Χαμσάιρ των Ηνωμένων Πολιτειών, οι νικήτριες δυνάμεις του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ΗΠΑ και Βρετανία, διαμόρφωσαν -και όρισαν- τη μεταπολεμική παγκόσμια οικονομική διακυβέρνηση και το μοντέλο πολυμέρειας που θα αποτύπωνε τη φιλελεύθερη οικονομική τάξη στον πλανήτη μέχρι και σήμερα. Οκτώ δεκαετίες μετά, λίγα χρόνια μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση και -πιο πρόσφατα- το ξέσπασμα της πανδημίας COVID-19 και τον πόλεμο στην Ουκρανία να μαίνεται, οι BRICS (από το ακρωνύμιο των ιδρυτριών κρατών Βραζιλίας, Ρωσίας, Ινδίας, Κίνας και Νότιας Αφρικής) φιλοδοξούν να εγκαθιδρύσουν ένα εναλλακτικό σύστημα οικονομικής διακυβέρνησης. Ένα πλαίσιο με αντίστοιχους θεσμικούς χρηματοδοτικούς και αναπτυξιακούς βραχίονες, στο πρότυπο της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (New Development Bank – NDB) ιδρύθηκε το 2014 από τις χώρες των BRICS με στόχο να αναλάβει τον θεσμικό αυτόν ρόλο.
Το στίγμα των προθέσεων και των μεσομακροπρόθεσμων στόχων των BRICS έδωσε η επικεφαλής της NDB, πρώην Πρόεδρος της Βραζιλίας, Ντίλμα Ρούσεφ, κατά την ομιλία της στο άνοιγμα των εργασιών της 8ης ετήσιας συνάντησης της Τράπεζας στη Σανγκάη, τονίζοντας χαρακτηριστικά ότι «στρατηγικός στόχος της NDB είναι να αποτελέσει την κυρίαρχη αναπτυξιακή τράπεζα για τις αναδυόμενες αγορές και αναπτυσσόμενες χώρες». Στο πλαίσιο αυτό, στόχος της NDB είναι η επέκταση της επιρροής της μέσω της αύξησης των μελών της αλλά και των συνεργαζόμενων χρηματοδοτικών φορέων (π.χ. αναπτυξιακές τράπεζες και φορείς).
Οι άξονες της στρατηγικής των BRICS: Διεύρυνση και κοινό νόμισμα
Εξ αρχής στόχος των BRICS είναι να «εκπροσωπήσουν» τις χώρες του Παγκόσμιου Νότου, χρηματοδοτώντας τις αναπτυσσόμενες οικονομίες και αναδυόμενες αγορές. Άξονες της στρατηγικής αυτής στην υφιστάμενη συγκυρία είναι α) η διεύρυνση των μελών των BRICS και της αναπτυξιακής τους τράπεζας και β) η εισαγωγή κοινού νομισματικού συστήματος απέναντι στο αμερικανικό δολάριο.
Η διεύρυνση και η προσέλκυση ολοένα και περισσότερων χωρών-συμμάχων αποτελούν «κλειδιά» της ενίσχυσης του μπλοκ των χωρών, οι οποίες αντιστοιχούν σήμερα σε πάνω από 41% του παγκόσμιου πληθυσμού (πάνω από 3,2 δισ. ανθρώπους). Οι ζυμώσεις προς την κατεύθυνση αυτή είναι κάτι παραπάνω από έντονες. Ενδιαφέρον για ένταξη στους BRICS έχουν εκφράσει περίπου 20 χώρες μεταξύ των οποίων η Σαουδική Αραβία, το Ιράν και η Αργεντινή. Το Ριάντ, παραδοσιακός σύμμαχος των Ηνωμένων Πολιτειών και της Δύσης, μέλος επίσης του ΟΠΕΚ -τις επαφές με την οποία επιβεβαίωσε ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ- μπορεί να αποτελέσει μια κομβική προσθήκη στο μπλοκ των BRICS. Στην NDB το 2021 εγκρίθηκε η ένταξη του Μπανγκλαντές, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Αιγύπτου και της Ουρουγουάης. Στις αρχές Ιουνίου κυβερνητικοί αξιωματούχοι χωρών των BRICS και τα επίδοξα νέα μέλη (οι λεγόμενοι «Φίλοι των BRICS») συναντήθηκαν στο Κέιπ Τάουν της Ν. Αφρικής για να συζητήσουν τα κριτήρια και τις προοπτικές διεύρυνσης, ενόψει της συνόδου των ηγετών του μπλοκ στις 22 Αυγούστου στο Γιοχάνεσμπουργκ. Μιας συνόδου που ενδέχεται να υποδεχθεί τον Ρώσο Πρόεδρο Βλάντιμιρ Πούτιν, με τη Νότια Αφρική να πιέζεται να τον συλλάβει αφού υπενθυμίζεται ότι είναι σε ισχύ ένταλμα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ICC).
Σε οικονομικό επίπεδο, οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν προχωρήσει σε κινήσεις που αποτυπώνουν τις φιλοδοξίες του μπλοκ. Η Ντίλμα Ρούσεφ -«προστατευόμενη» του νυν Προέδρου της Βραζιλίας Λούλα ντα Σίλβα, με την ανάληψη της ηγεσίας της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας έθεσε την πρόθεση εισαγωγής ενός νέου, κοινού νομίσματος απέναντι στο δολάριο. Στο πλαίσιο αυτό, ο Λούλα κάλεσε τις αναπτυσσόμενες χώρες να εργαστούν μαζί ώστε να αντικαταστήσουν με τα νομίσματά τους στο διεθνές εμπόριο. «Ποιος αποφάσισε ότι το δολάριο θα ήταν το νόμισμα μετά την εξαφάνιση του κανόνα χρυσού;» αναρωτήθηκε μιλώντας στη Σανγκάη. Σημειώνεται ότι σύμφωνα με το ΔΝΤ, οι BRICS αναμένεται το 2023 να προσπεράσουν για πρώτη φορά την Ομάδα των Επτά G7 με κριτήριο το ΑΕΠ (υπολογισμένο με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης – PPP). Φυσικά, το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν δεν μπορεί να αποτελέσει από μόνο του καθοριστικό κριτήριο για την ισχύ των δύο μπλοκ, ωστόσο αποτυπώνει δυναμικές και προοπτικές τους στο πεδίο της παγκόσμιας οικονομίας.
Aυξανόμενη δυναμική, αλλά και εμπόδια για τους BRICS
Παρά τις επικοινωνιακά μεγαλόπνοες διακηρύξεις των πολιτικών ηγεσιών των BRICS, ένα σημαντικό σημείο που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι η συνοχή του μπλοκ, η οποία δεν αποτελεί κάποιο αποτέλεσμα μίας εύκολης εξίσωσης. Tόσο μεταξύ των υφιστάμενων μελών όσο και με την προσθήκη νέων, αφού νέοι πόροι και δυνατότητες σημαίνουν ταυτόχρονα και εισαγωγή νέων επιδιώξεων στην πολιτική εξίσωση της συμμαχίας. Συνδυάζουν μία οικονομική υπερδύναμη (Κίνα) με μία ανερχόμενη (Ινδία) και άλλες τρεις χώρες πολύ χαμηλότερης δυναμικής. Οι διαφορές των οικονομιών είναι σημαντικές με όρους εμπορίου, ανάπτυξης και οικονομικής ανοικτότητας. Ασφαλώς, μπορεί η συμμαχία των αναπτυσσόμενων χωρών να έχει κάνει αρκετά βήματα τα τελευταία χρόνια προς τη διαμόρφωση ενός ισχυρού και ενιαίου μετώπου, ιδιαίτερα με την αύξηση των εμπορικών συναλλαγών στο εσωτερικό των BRICS1 μετά τη ρωσική εισβολή και τον πόλεμο στην Ουκρανία, ωστόσο, προς το παρόν αποτελεί κυρίως μία πολιτική συμμαχία κρατών.
Σε νομισματικό επίπεδο, ένα κοινό νόμισμα των χωρών των ΒRICS, σε αυτή τη φάση τουλάχιστον, αποτελεί ένα ιδιαίτερα δύσκολο εγχείρημα. To αμερικανικό δολάριο παρά την πτωτική πορεία των τελευταίων δεκαετιών παραμένει κυρίαρχο στα διεθνή συναλλαγματικά αποθέματα, με μερίδιο 58,36% (έναντι 20,47% του ευρώ και μόλις 2,69% του κινεζικού γιουάν), σύμφωνα με στοιχεία του ΔΝΤ. H μεγαλύτερη αμερικανική τράπεζα, η JPMorgan, έκανε λόγο για σημάδια απο-δολαριοποίησης στην παγκόσμια οικονομία, υπογραμμίζοντας όμως ότι το νόμισμα των ΗΠΑ δείχνει ότι θα κυριαρχεί ακόμη για καιρό. Σε πρόσφατη συνέντευξή του ο Τζιμ Ο’ Νιλ, ο οποίος επινόησε το ακρωνύμιο BRICS το 2001 όταν ήταν επικεφαλής οικονομολόγος της Goldman Sachs, απορρίπτει κατηγορηματικά το ενδεχόμενο ύπαρξης κοινού νομίσματος και κεντρικής τράπεζας των χωρών, αφού «Κίνα και Ινδία δεν μπορούν να συμφωνήσουν ούτε σε βασικά ζητήματα».
Συμπερασματικά, οι χώρες των BRICS αξιοποιούν το μεταβαλλόμενο τοπίο ενός πολυπολικού κόσμου, με όρους γεωπολιτικής και οικονομίας, αναπτύσσοντας μία αυξανόμενη δυναμική διεύρυνσης και διαμόρφωσης ενός ισχυρότερου μπλοκ απέναντι στη Δύση. Ωστόσο, η δυναμική τους, σε συνδυασμό με την ισχυρή ετερογένεια στο εσωτερικό της πολιτικής και οικονομικής συμμαχίας τους δεν επιτρέπει την ανάδειξή τους σε υπερδύναμη που θα αμφισβητήσει την παγκόσμια μεταπολεμική οικονομική τάξη. Οι συσχετισμοί όμως είναι διαφορετικοί σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες και οι ΒRICS δείχνουν την πρόθεση να «χτίσουν» ακόμη περισσότερο το προφίλ ενός αρραγούς μετώπου απέναντι στη Δύση, αξιοποιώντας ευκαιρίες συμμαχιών και οπισθοχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών σε γεωπολιτικά πεδία (βλ. Μέση Ανατολή).
1 Για παράδειγμα, το διμερές εμπόριο Κίνας και Ρωσίας αυξήθηκε κατά 38,7% (σε σχέση με το προηγούμενο έτος) τους πρώτους τρεις μήνες του 2023, σημειώνοντας ιστορικό υψηλό, σύμφωνα με στοιχεία της κινεζικής κυβέρνησης.
* Βαγγέλης Βιτζηλαίος, Συντονιστής Κύκλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Αναλύσεων ΕΝΑ, Υποψήφιος Διδάκτωρ Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας, Πανεπιστήμιο Πειραιώς – Η ανάλυση περιλαμβάνεται στο 13ο Δελτίο Διεθνών & Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του Ινστιτούτου ΕΝΑ που δημοσιεύεται τη Δευτέρα στο www.enainstitute.org
