Η προεκλογική περίοδος, με κύρια και καίρια κυβερνητική ευθύνη, αλλά χωρίς να είναι άμοιρα ευθυνών και τα περισσότερα αντιπολιτευόμενα κόμματα, ήταν κατά βάση απογοητευτική. Υπήρξε ελάχιστη συζήτηση των θεμελιωδών προβλημάτων της χώρας, και αυτή συνήθως χαμηλού επιπέδου. Μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο μέσος πολίτης ελάχιστα ως καθόλου απέκτησε πληρέστερη πληροφόρηση.
Απογοητευτική μπορεί να χαρακτηριστεί η προεκλογική ατζέντα σε σχέση με τα θεμελιώδη προβλήματα της χώρας, με κυρίαρχη την κυβερνητική προσπάθεια εξωραϊσμού της κατάστασης που προβάλει την εικόνα μιας χώρας που πατάει γερά στα πόδια της και το μόνο που την εμποδίζει να ευημερήσει είναι πρωτίστως το διεθνές περιβάλλον (πανδημία, Ουκρανία κτλ.). Υπήρξε ελάχιστη συζήτηση και αυτή χαμηλού επιπέδου, με αποτέλεσμα ο μέσος πολίτης να έχει πλημμελή πληροφόρηση για τις μεγάλες δυσκολίες που αναμένεται να αντιμετωπίσει η χώρα μας και τελικά για το ποιο πολιτικό σχέδιο μπορεί να τις αντιμετωπίσει καλύτερα και άρα να κερδίσει την προτίμηση των ψηφοφόρων.
Η χώρα μπροστά σε επικίνδυνες εξελίξεις
Βέβαια, σε μια προεκλογική περίοδο αυτό μπορεί να είναι εύλογο. Η θέση που εδώ υποστηρίζουμε όμως, προσπαθεί να μετατοπίσει την οπτική γωνία. Δεν αγνοούμε ασφαλώς τους εξωγενείς παράγοντες που τονίζει η κυβέρνηση. Και πολύ περισσότερο αντιλαμβανόμαστε και ένθερμα υποστηρίζουμε την ανάγκη άμεσων δημοκρατικών πολιτικών αλλαγών που τονίζουν ορισμένα κόμματα της αντιπολίτευσης. Όμως, σε κάθε περίπτωση θεωρούμε ότι η χώρα βρίσκεται μπροστά σε πολύ δύσκολες και επικίνδυνες θα λέγαμε εξελίξεις, που δεν περιορίζονται στον βραχυχρόνιο ορίζοντα αλλά επεκτείνονται στον μέσο και (πολύ) μακροχρόνιο. Εξελίξεις που δεν έχουν εύκολη και άμεση απάντηση, αλλά απαιτούν μακροχρόνια δέσμευση, ευρύτερες κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες και ανατροπές, μετατροπές ευρύτερων καταναλωτικών και επενδυτικών ηθών και εν τέλει εμπνευσμένες ηγεσίες ικανές να κυβερνήσουν το σκάφος της χώρας στα όλο και πιο ταραγμένα νερά του διεθνούς περιβάλλοντος.
Ας αναφερθούμε, εξαιρετικά επιγραμματικά, σε ορισμένες μόνο από αυτές τις πολύ κρίσιμες για το μέλλον της χώρας εξελίξεις, για τις οποίες θεωρούμε ότι έγινε πολύ λιγότερος λόγος απ’ ό,τι αντιστοιχεί στη σοβαρότητά τους. Με την ελπίδα ότι θα αναδειχθούν και θα αποτελέσουν αντικείμενο ουσιαστικής συζήτησης, αρχίζοντας με τον «δεύτερο γύρο» των εκλογών εάν τυχόν δεν καταστεί δυνατό να επιτευχθεί προοδευτική κυβέρνηση στις 21 Μαΐου.
Προφανώς δε θα καλύψουμε όλο το εύρος τους. Δεν θα αναφερθούμε π.χ. στα τεράστια προβλήματα που θέτει ιδίως στην περιοχή μας η ήδη εντεινόμενη κλιματική αλλαγή, για τα οποία δεν ακούσαμε σχεδόν τίποτα λες και δεν μας αφορούν (η απολύτως προεκλογική και παλαιοκομματική παροχολογία με το «150άρι» προς του νέους είχε πολύ περισσότερη κάλυψη). Ούτε θα μπούμε σε θέματα διαφάνειας, δικαιοσύνης, ολιγαρχικής εκτροπής και εξωτερικής πολιτικής και συμμαχιών, παρά το ότι η τρέχουσα εσωτερική επικαιρότητα και η διεθνής ρευστότητα καθιστούν αναγκαία την προσεκτική τους εξέταση. Θα περιοριστούμε στις εξής τρείς ιδίως εξελίξεις: στις δημοσιονομικές, αναπτυξιακές και δημογραφικές, οι οποίες μπορεί να ιδωθούν και σε χρονική κλιμάκωση, στον βραχύ, μέσο και μακροχρόνιο ορίζοντα αντίστοιχα.
Το μήνυμα του Αλ. Παπαδόπουλου
Η πρόσφατη παρέμβαση του πρώην υπουργού Αλ. Παπαδόπουλου, με την ανοικτή επιστολή του προς τους αρχηγούς των τριών μεγαλύτερων κομμάτων, αποτέλεσε σήμα κινδύνου για την δημοσιονομική κατάσταση της χώρας, η οποία κάθε άλλο παρά ανθηρή είναι – και ούτε θα μπορούσε να είναι, αν λάβουμε υπόψιν τα στοιχεία του δημοσίου/κρατικού και ιδιωτικού χρέους. Η επιστροφή σε περιβάλλον δημοσιονομικής συγκράτησης, που έχει ήδη εξαγγελθεί από την ΕΕ, αναμένεται να προκαλέσει αναπτυξιακή ασφυξία στη χώρα αν δεν συνδυαστεί με ένα καλά επεξεργασμένο αναπτυξιακό πρόγραμμα και μέτρα διευκόλυνσης ειδικά για την Ελλάδα (η οποία επλήγη άλλωστε δυσανάλογα και άδικα κατά τη μνημονιακή περίοδο όπως είχε άλλωστε προβλέψει η ανανεωτική και ριζοσπαστική αριστερά). Συνεπώς περίοδο). Συνεπώς βραχυχρονίως θα αντιμετωπίσουμε σημαντικές περιοριστικές δημοσιονομικές εξελίξεις, με προφανή δυσμενή αναπτυξιακά αποτελέσματα, τα οποία αναμένεται να διατηρηθούν σε βάθος χρόνου (αν κάτι δεν αλλάξει).
Η εξέλιξη αυτή αποτελεί από μόνη της μια πολύ αρνητική εισροή στις άλλες δύο: στην αναπτυξιακή και στη δημογραφική, οι οποίες αναμένεται να κλιμακώνονται προϊόντος του χρόνου. Εξηγούμαστε: η χώρα έχει εθιστεί στην ανάπτυξη μέσω δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Έτσι αναπτύχθηκε, όσο και όπως, μεταξύ 1995-2009 και το ίδιο έγινε και μεταξύ 2021-2022 – και όποτε απουσίαζαν τα δημόσια ελλείμματα, τα ιδιωτικά χρέη (ένα άλλο είδος ελλειμμάτων) έπαιρναν τη σκυτάλη.
Φυσικά η μέθοδος αυτή κάθε άλλο παρά βιώσιμη είναι. Η επενδυτική δυναμική για την οποία πανηγυρίζει η κυβέρνηση, όπως επεσήμανε, μεταξύ άλλων, και ο πρώην πρωθυπουργός Κ. Σημίτης σε πρόσφατο άρθρο του, είναι απολύτως ασταθής. Η οικονομική διάρθρωση της χώρας πρέπει να μεταβληθεί και βεβαίως αυτό μπορεί να γίνει μόνο μέσω αλλαγής του αναπτυξιακού μας υποδείγματος. Δυστυχώς, παρά το επείγον αυτής της αλλαγής, τα βήματα και το περιεχόμενό της ελάχιστα ως καθόλου έχουν συζητηθεί μέχρι σήμερα. Χωρίς όμως αυτήν, η χώρα είναι καταδικασμένη να χάνει διαρκώς θέσεις στη διεθνή αναπτυξιακή κλίμακα, καθώς θα επιδεινώνεται ο ρόλος της στον παγκόσμιο καταμερισμό των έργων λόγω της παρατεινόμενης καθήλωσής της στην «παγίδα των χωρών μέσου εισοδήματος», όπου θα εντείνεται ο ανταγωνισμός από τις χώρες χαμηλότερου εισοδήματος. Η μέθοδος διαφυγής είναι η παραγωγή αγαθών/υπηρεσιών υψηλότερης προστιθέμενης αξίας (τεχνολογικά προηγμένων). Και πάλι όμως, γύρω από αυτό ελάχιστα έχουν ειπωθεί μέχρι σήμερα: προς ποια κατεύθυνση, με ποια μέσα, με ποιο κράτος και ποια θεσμικά εργαλεία;
Δημοσιονομικά ελλείμματα και αναπτυξιακά προβλήματα
Σήμερα, τα δημοσιονομικά ελλείμματα, συνδυασμένα με τα αναπτυξιακά μας προβλήματα, έρχονται να επιτείνουν και να επικαθορίσουν ένα τρίτο ακόμα μεγαλύτερο, υπαρξιακής τάξης πρόβλημα για την χώρα: το δημογραφικό και το στενά συνδεδεμένο μαζί του πρόβλημα της μετανάστευσης των νέων μας, ιδίως των υψηλά καταρτισμένων νέων μας (brain drain) – τα οποία στη συνέχεια ανατροφοδοτούν τόσο την δημοσιονομική όσο και την αναπτυξιακή κρίση της χώρας σε έναν διαρκώς επιδεινούμενο φαύλο κύκλο. Ο πληθυσμός της χώρας, ιδίως δε ο ενεργός, μειώνεται σημαντικά.
Για ένα μεγάλο μάλιστα ποσοστό των δήμων, άνω του ενός τρίτου, οι μειώσεις μεταξύ 2011 και 2021 ξεπέρασαν το 10% και άγγιξαν ακόμη και το 30%. Αναφερόμαστε μάλιστα σε όλα αυτά σε όρους γενικού πληθυσμού και όχι ενεργού, όπου οι εξελίξεις είναι σαφώς χειρότερες. Οι νέοι ιδίως σπρωγμένοι από την κακή εξέλιξη των δημοσιονομικών και αναπτυξιακών μας προοπτικών, «ψηφίζουν με τα πόδια» μεταναστεύοντας κατά μάζες. Η χώρα βρίσκεται έτσι εν τω μέσω ενός γενικού δημογραφικού προβλήματος αλλά ταυτόχρονα και ενός ακόμα μεγαλύτερου «περιφερειακού δημογραφικού» (όπως αποκαλέσαμε την διαφορική και ιδιαίτερα αυξημένη μείωση, στα όρια την ερήμωσης, για το ένα τρίτο των δήμων της). Με την παρούσα μορφή τους όλες οι παραπάνω αρνητικές εξελίξεις (δημοσιονομικές, αναπτυξιακές, δημογραφικές) συμβάλλουν στην επιδείνωση των κοινωνικών και περιφερειακών ανισοτήτων, που και αυτές με τη σειρά τους, αντεπιδρώντας, επιδεινώνουν τις τρεις προαναφερθείσες. Ο φαύλος κύκλος είναι, λοιπόν, πολλαπλός.
Προϋποθέσεις «τέλειας καταιγίδας»
Συνοψίζοντας, τα δυσοίωνα προβλήματα της χώρας, δημοσιονομικά, αναπτυξιακά και δημογραφικά, μεμονωμένα και σωρευτικά, αλλά και ανατροφοδοτούμενα από τα εξίσου αυξημένα προβλήματα ανισοτήτων, δημιουργούν τις προϋποθέσεις μιας «τέλειας καταιγίδας». Ειδικά εάν συνδυασθούν με τα υπόλοιπα εγχώρια προβλήματα που προαναφέραμε (οικολογικό, δημοκρατίας-διαφάνειας, ολιγαρχίας κτλ.) μέσα σε ένα ολοένα και περισσότερο θυελλώδες διεθνές περιβάλλον.
Στο πλαίσιο αυτό, η αντιπολίτευση έχει χρέος να συμβάλει στη συνειδητοποίηση των διακυβευμάτων, απέναντι στην ιδιοτελή και συνειδητά καθησυχαστική στάση της κυβέρνησης. Χρειαζόμαστε επειγόντως εκείνο το δυστυχώς σπάνιο είδος ηγεσίας που θα συνδυάζει τα στοιχεία της «Κασσάνδρας» -η οποία, ας μην ξεχνάμε, ορθά πρόβλεψε την καταστροφή της Τροίας- με μια ηγετική δημιουργική ικανότητα που θα μας οδηγήσει σε πιο ασφαλή νερά.
Επιμένοντας στις ομηρικές μας αναφορές, είναι ώρα να κλείσουμε αρχικά τα αυτιά μας στις σειρήνες και να επιλέξουμε αυτούς που μας λένε αλήθειες, όσο οδυνηρές και αν είναι αυτές, γιατί μόνο έτσι μπορεί να οικοδομήσουμε ένα καλύτερο αύριο. Ο βασιλιάς μας είναι γυμνός και είναι καλύτερο να το πούμε το γρηγορότερο, μήπως και προλάβουμε να τον ντύσουμε…… H αριστερά είναι η μόνη που μπορεί να το πράξει.
