Η πόλωση έχει γίνει «τσιτάτο», προς αποφυγή, βέβαια. Πολύς λόγος γίνεται για αυτήν και όλοι την καταδικάζουν στα λόγια. Μόνο, καλά κρατεί και κλιμακώνεται επικίνδυνα, σχεδόν ένα μήνα πριν τις εκλογές της 21ης Μαΐου. Την ξέρουμε όμως καλά;
Οι ειδικοί λένε ότι υπάρχουν τουλάχιστον δύο είδη πόλωσης: Από τη μία πλευρά, έχουμε την ιδεολογική πόλωση: αυτή που προκαλείται από τις θέσεις που υιοθετούν τα πολιτικά κόμματα και οι πολίτες στα μεγάλα θέματα που απασχολούν την κοινωνία. Αυτό είναι κάτι που, σε κάποιο βαθμό, μπορεί να θεωρηθεί μέρος της δημοκρατικής συζήτησης. Ωστόσο, υπάρχει ένας άλλος τύπος πόλωσης. Ονομάζεται «συναισθηματική πόλωση». Αυτή δεν βασίζεται σε πολιτικές θέσεις, αλλά σε πολιτικές ταυτότητες. Είναι η πόλωση που βασίζεται σε μανιχαϊστικά και απλοϊκά σχήματα πολιτικών αντιπάλων: Εμείς εναντίον των άλλων, που παρουσιάζονται και εκλαμβάνονται ως εχθροί προς… εξάλειψη.
Τα τελευταία χρόνια, σε πολλές δημοκρατίες γινόμαστε μάρτυρες μιας σύγκρουσης βασισμένης στην «συναισθηματική πόλωση», που αποτρέπει τους πολίτες από γαλήνιες συζητήσεις για δημόσιες πολιτικές, λύσεις και συγκεκριμένες προτάσεις.
Ο Μαριάνο Τορθάλ, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Πομπέου Φάβρα, στην Ισπανία μελετά τη συναισθηματική πόλωση και τις συνέπειές της εδώ και πολύ καιρό. Σύμφωνα με τον ορισμό του, η ιδεολογική πόλωση «είναι αυτή που δημιουργείται γύρω από τη θέση που υιοθετούν οι πολίτες στα κύρια ζητήματα συζήτησης στην κοινωνία». Από την άλλη πλευρά, η συναισθηματική πόλωση είναι αυτή που δημιουργείται γύρω από τις ταυτότητες που μπορούν να υπάρχουν σε μια κοινωνία και που διέπονται από τη λογική του ανήκουμε σε ένα στρατόπεδο και πρέπει να κλιμακώσουμε τη σύγκρουσης που δημιουργούν», εξηγεί ο Ισπανός καθηγητής και καταλήγει: «Η συναισθηματική πόλωση δεν βασίζεται επομένως, σε ιδεολογικές αρχές, αλλά στη λογική της ομάδας: Εμείς ή αυτοί».
«Πρώτα κομματικοί, μετά δημοκράτες»
Πώς επηρεάζει η πόλωση τα ευρωπαϊκά πολιτικά συστήματα; Ποιοι είναι οι παράγοντες που ευνοούν ακόμη και την αυταρχική μετατόπιση διαφορετικών ηγετών και πολιτικών κομμάτων; Και γιατί ορισμένοι πολιτικοί παραμένουν δημοφιλείς ακόμη και όταν επιτίθενται στις δημοκρατικές αρχές; Το γερμανικό ίδρυμα Friedrich-Ebert-Stiftung (FES) εξέδωσε πρόσφατα μία μελέτη με τίτλο Identity, Partisanship, Polarization (Ταυτότητα, Κομματισμός, Πόλωση), που προσπαθεί να εξετάσει αυτά τα φλέγοντα ερωτήματα για την κατανόηση της σύγχρονης πολιτικής. Προκειμένου να γίνουν κατανοητές οι μορφές «τοξικής πόλωσης» που θέτουν τη δημοκρατία σε κίνδυνο.
Η ανάλυση του FES επικεντρώνεται στη Γερμανία, την Πολωνία, τη Σουηδία, την Ισπανία, την Εσθονία, την Ουκρανία και τη Σερβία. Για τις ανάγκες της έρευνας, ελήφθησαν 10.000 συνεντεύξεις από ψηφοφόρους. Στόχος; Γιατί πολλοί ψηφοφόροι υποστηρίζουν ακόμη και ηγέτες που παραβιάζουν τους δημοκρατικούς κανόνες, που καθιστούν τις χώρες τους πιο αυταρχικές.
Η έρευνα έδειξε ότι οι ψηφοφόροι είναι «πρώτα κομματικοί και μετά δημοκράτες». Δηλαδή, είναι πρόθυμοι να αγνοήσουν τις παραβιάσεις των δημοκρατικών κανόνων από τους ίδιους τους πολιτικούς εκπροσώπους τους. Αλλά δεν θα το συγχωρούσαν ποτέ αυτό στους ηγέτες των αντιπάλων κομμάτων. Επιπλέον, ένας σημαντικός αριθμός ψηφοφόρων θεωρεί αποδεκτή την αναστολή των δημοκρατικών κανόνων, προκειμένου να επιτύχουν τις πολιτικές που πιστεύουν ότι είναι δίκαιες.
Αυτή η προδιάθεση των οπαδών να «συγχωρήσουν» θέσεις που θέτουν σε κίνδυνο τη δημοκρατία όταν πρόκειται για εκπροσώπους της δικής τους πολιτικής επιλογής, είναι, σύμφωνα με τη μελέτη, ίδιον όλων των κομμάτων. Με απλά λόγια; «Η πίστη στα κόμματα υπερισχύει της δημοκρατίας». Μήπως πρέπει να ξανασκεφτούμε κάποια πράγματα, ένα μήνα πριν τις εκλογές;
