Η Ευρώπη πέρασε αιφνιδίως το 2022 ένα stress test. Αρχικά φάνηκε εντελώς απροετοίμαστη για αυτό. Όλα τα δυσμενή σενάρια έγιναν μονομιάς πραγματικότητα: Οι γεωπολιτικές εντάσεις όχι απλά κορυφώθηκαν αλλά οδήγησαν σε πόλεμο. Ο ενεργειακός εφοδιασμός και η επισιτιστική επάρκεια τέθηκαν σε κίνδυνο. Οι τιμές εκτινάχθηκαν στα ύψη (από τα οποία δύσκολα θα υποχωρήσουν). Οι κεντρικές τράπεζες έβγαλαν από τη φαρέτρα το μπαζούκας των επιθετικών αυξήσεων επιτοκίων και χωρίς να πετύχουν ακόμη να θέσουν υπό έλεγχο τον πληθωρισμό, σκότωσαν τη δυναμική της ανάπτυξης.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον η Δύση και η Ε.Ε. δεν διαλύθηκαν, προσπάθησαν να δείξουν αποφασιστικότητα. Αλλά δεν απέφυγαν για ακόμη μία φορά τον διχασμό, τις επίμονες διαφωνίες, την τάση η κάθε χώρα να κοιτάζει πρώτα (ή και μόνο) το δικό της συμφέρον. Το είδαμε πολύ καλά αυτό στην πολύμηνη διαπραγμάτευση για το πλαφόν στο φυσικό αέριο, με τη Γερμανία στηριζόμενη στις βαθιές της τσέπες να μπλοκάρει κάθε ουσιαστική λύση. Έστω και έτσι πάντως – και με τη βοήθεια της τύχης και του ζεστού καιρού – εμείς οι Ευρωπαίοι δεν παγώσαμε, ούτε καταθέσαμε όπλα. Πήραμε ίσως λίγο κάτι από την αντίσταση των Ουκρανών.
Αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο τα πράγματα δεν είναι εύκολα. Η δημοκρατία – εν μέσω σκανδάλων διαφθοράς, με την επάνοδο της ακροδεξιάς, αλλά και με ηγέτες σε αρκετές χώρες να βρίσκονται σε διαρκή ολίσθηση προς τον αυταρχισμό – φαίνεται πληγωμένη.
Είναι λοιπόν η φιλελεύθερη δημοκρατία αρκετά ισχυρή απέναντι στην απειλή των αυταρχικών καθεστώτων; Μπορεί η Δύση να δράσει ενωμένη; Κινείται η Ευρωπαϊκή Ένωση στη σωστή κατεύθυνση; Ποια πρέπει να είναι η απάντηση απέναντι στη Ρωσία του Πούτιν; Και ποια η προσέγγιση με την Κίνα του Σι; Πώς διαχειρίζεσαι τον «αναθεωρητισμό» περιφερειακών δυνάμεων με όνειρα αυτοκρατορίας; Αλλά και τι κάνεις με τους «αόρατους εχθρούς»; Τον Covid-19 και την κλιματική αλλαγή;
Τα ερωτήματα αυτά δεν είναι νέα. Βρίσκονται συνεχώς στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια. Αλλά το 2022 μας έμαθε πως δεν μπορούμε να επιβιώσουμε, αν δεν δώσουμε επιτέλους απαντήσεις. Αυτή είναι ίσως η σημαντικότερη κληρονομιά του.
