Της Ελισάβετ Πρέζα
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας /Τμήμα Πολεοδομίας, Χωροταξίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης
Στέλεχος της ΜΟΔ Α.
H ολοκληρωμένη χωρική ανάπτυξη με την αξιοποίηση του εδαφικού εργαλείου των ολοκληρωμένων χωρικών επενδύσεων (ΟΧΕ) αποτέλεσε για την προγραμματική περίοδο 2014-2020 βασικό χαρακτηριστικό στοιχείο της Πολιτικής Συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο πλαίσιο υιοθέτησης της τοποκεντρικής προσέγγισης στην αναπτυξιακή διαδικασία. Αν και ο σχεδιασμός και η εφαρμογή των ΟΧΕ συνοδεύτηκε από μια σειρά ζητημάτων που προέκυψαν, εντούτοις η αποκτηθείσα εμπειρία έχει θετικό πρόσημο καθώς αναδείχτηκε μια νέα προσέγγιση στην αξιοποίηση των πόρων των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών Επενδυτικών Ταμείων, των Κοινοτικών Πρωτοβουλιών της ΕΕ, των εθνικών πόρων αλλά και των ιδιωτικών πόρων από τους φορείς σχεδιασμού και υλοποίησης των σχεδίων αυτών. Επιπλέον, κατέστη σαφές ότι η ανάπτυξη και εφαρμογή μακροπρόθεσμων στρατηγικών ολοκληρωμένης χωρικής ανάπτυξης πολυδιάστατου, πολυτομεακού, και πολυταμειακού χαρακτήρα, προσαρμοσμένων στο κατάλληλο χωρικό επίπεδο είναι αδήριτη ανάγκη για την αντιμετώπιση οικονομικών, περιβαλλοντικών, κλιματικών, δημογραφικών και κοινωνικών προκλήσεων, με βάση την αειφόρο προσέγγιση της αναπτυξιακής διαδικασίας. Μιας διαδικασίας που απαιτεί πλέον την ύπαρξη ώριμων ολοκληρωμένων στρατηγικών και όχι απλά και μόνο ώριμων έργων.
Η συμπληρωματικότητα και η συνεκτικότητα δράσεων, καθώς και η αντιπροσωπευτικότητα του συστήματος διακυβέρνησης, αποφεύγοντας την αποσπασματικότητα των επιμέρους παρεμβάσεων και τον κατακερματισμό των πόρων, στοιχεία που απαιτείται να χαρακτηρίζουν τις στρατηγικές ολοκληρωμένης χωρικής ανάπτυξης, αποτελεί και για την νέα προγραμματική περίοδο 2021-2027 βασικό ζητούμενο των προγραμμάτων της Πολιτικής Συνοχής.
Για την περίοδο αυτή, η ολοκληρωμένη χωρική ανάπτυξη εντάσσεται σε διακριτό Στόχο Πολιτικής (ΣΠ) και ειδικότερα στο ΣΠ5 «Μια Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες», ο οποίος σε εθνικό επίπεδο διαμορφώνεται σαν προτεραιότητα ως εξής: ΣΠ5 «Μια Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες της, μέσω της προώθησης της βιώσιμης και ολοκληρωμένης ανάπτυξης των αστικών, αγροτικών και παράκτιων περιοχών, καθώς και μέσω της στήριξης τοπικών πρωτοβουλιών», με το ΕΤΠΑ να αποτελεί το βασικό Ταμείο χρηματοδότησης των δύο επιμέρους ειδικών στόχων που τίθενται στα πλαίσια του συγκεκριμένου στόχου πολιτικής. Η κατάρτιση ολοκληρωμένων στρατηγικών για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη αποτελεί τον πρώτο ειδικό στόχο με τον δεύτερο να αφορά τις ολοκληρωμένες στρατηγικές για την ανάπτυξη περιοχών εκτός αστικού χώρου όπως παράκτιες, αγροτικές, νησιωτικές, ορεινές με στόχο την βιώσιμη ανάπτυξη και η διασφάλιση ποιοτικών συνθηκών διαβίωσης.
Η ολοκληρωμένη χωρική ανάπτυξη με την αξιοποίηση των ΟΧΕ, προτείνεται ως το κατάλληλο εργαλείο για την αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων και την αντιμετώπιση των μειονεκτημάτων που συνεπάγεται η ορεινότητα και η νησιωτικότητα, δύο παράμετροι που απαιτούν ιδιαίτερη αντιμετώπιση κατά την χάραξη και εφαρμογή αναπτυξιακής πολιτικής για τις περιοχές αυτές. Περαιτέρω, οι ΟΧΕ δύναται να αποτελέσουν το μέσο για την αντιμετώπιση των δυσμενών περιβαλλοντικών, οικονομικών, κοινωνικών συνεπειών που ακολουθούν μια φυσική καταστροφή όπως στην περίπτωση της Βόρειας Εύβοιας, της Αρχαίας Ολυμπίας, της Ιθάκης, της Κεφαλλονιάς αλλά και σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση απαιτηθεί. Επισημαίνεται ότι κατά την διαδικασία κατάρτισης μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής αποκατάστασης και ανασυγκρότησης των πληγεισών από φυσικές καταστροφές περιοχών, απαιτείται πολλές φορές να αντιμετωπιστούν και προϋπάρχοντα διαχρονικά προβλήματα και ελλείψεις που θα καταγραφούν και θα αναδειχθούν.
Βασικό παράγοντα επιτυχίας των εγχειρημάτων αυτών, τόσο κατά την διαδικασία σχεδιασμού όσο και κατά την υλοποίησή τους, αποτελεί η συστηματική και πολυεπίπεδη συνεργασία των διαφορετικών επιπέδων διακυβέρνησης, μέσω της δημιουργίας εταιρικής σχέσης με εκπροσώπους των τοπικών συντελεστών, της τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτου και δεύτερου βαθμού, της κεντρικής διοίκησης, συμπεριλαμβανομένων των εκπροσώπων της Κοινωνίας των Πολιτών και του ιδιωτικού και επιχειρηματικού τομέα. Η ενεργός και έγκαιρη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων, μέσω μιας δυναμικής διαδικασίας συνεχούς δημόσιας διαβούλευσης, οδηγεί στην απόκτηση αισθήματος ιδιοκτησίας του σχεδιασμού, με την διαρκή ανάπτυξη ικανοτήτων σε όλα τα επίπεδα να καθίσταται ιδιαίτερα σημαντική για την ενίσχυση της συμμετοχικής εφαρμογής των στρατηγικών. Άλλωστε, το βασικό χαρακτηριστικό πλεονέκτημα των ΟΧΕ, έγκειται στην ‘’εκ των κάτω’’ προσέγγιση (bottom- up) κατά την διαδικασία σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων, ενώ στην πορεία η τοπική γνώση και το όραμα των τοπικών φορέων συνδυάζεται και συμπορεύεται με την επιχειρησιακή και αναλυτική γνώση που διαμορφώνεται εκ των άνω.
Η διαθεσιμότητα σημαντικών πόρων του ΕΣΠΑ της περιόδου 2021-2027, η συμπληρωματικότητα τους με τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και λοιπών διαθέσιμων χρηματοδοτικών εργαλείων αλλά και της μόχλευσης ιδιωτικών πόρων, δίνει την δυνατότητα αξιοποίησής τους με έναν ολιστικό τρόπο μέσω στοχευμένων, οραματικών και ρεαλιστικών στρατηγικών που αξιοποιούν το τοπικό πλαίσιο, το οποίο αποτελεί πρωταρχικό παράγοντα της βιώσιμης ανάπτυξης και ορίζει το αναπτυξιακό πρότυπο κάθε περιοχής.
