Η φούσκα του νεοφιλελευθερισμού

«Επιτρέψτε μου να το πω ωμά: Θα υποφέρουμε από αυτήν την κρίση για 10 χρόνια. Γιατί δεν είμαστε ακόμα στο τέλος του δρόμου»: Την άποψη αυτή διατυπώνει ο Μάρτσελ Φράτσερ , από τους διασημότερους Γερμανούς οικονομολόγους με την μεγαλύτερη επιρροή :«Αναμένουμε ότι ο πληθωρισμός θα είναι κατά μέσο όρο 9%  εφέτος και 7-8% την επόμενη χρονιά . Ωστόσο, οι μισθοί αναμένεται να αυξηθούν πολύ λιγότερο. Το αποτέλεσμα: Τον επόμενο ενάμιση χρόνο, τα πράγματα θα συνεχίσουν να χειροτερεύουν για τους ανθρώπους ,επειδή η αγοραστική τους δύναμη θα  συνεχίσει να μειώνεται».
Ακούγεται ζοφερή η άποψη του Γερμανού οικονομολόγου και επικεφαλής του Βερολινέζικου Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών (DIW),από το 2013. Ο Φράτσερ υποστηρίζει ότι η αύξηση των επιτοκίων που αποφάσισε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα , δεν θα έχει κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα στη μάχη  κατά του πληθωρισμού:

«Τα επιτόκια δεν θα έχουν σχεδόν καμία επίδραση στον πληθωρισμό τον επόμενο ενάμιση χρόνο. Το 70 έως 80%  του πληθωρισμού είναι εισαγόμενος, μέσω του υψηλότερου ενεργειακού κόστους. Η ΕΚΤ δεν έχει σχεδόν καμία επιρροή σε αυτό.
Και την επόμενη χρονιά, ο πληθωρισμός θα είναι υψηλός και αυτό θα οφείλεται στις τιμές της ενέργειας – και όχι στην υπερβολική ζήτηση για αγαθά και προϊόντα. Άλλωστε, ο κόσμος ήδη μειώνει την κατανάλωσή του, αλλά ο πληθωρισμός συνεχίζει να αυξάνεται».

Δεν είναι απαισιόδοξος ο Φράτσερ. Είναι απλά ρεαλιστής και δεν αρέσκεται να καλλιεργεί φρούδες ελπίδες. «Για να αντισταθμίσουμε τις υψηλές τιμές της ενέργειας, οι τιμές για τα παραγόμενα προϊόντα  θα πρέπει να πέσουν κατά 10 με 20%. Πώς θα γίνει αυτό; Οι εταιρείες θα πρέπει να μειώσουν τους μισθούς – όλοι θα πρέπει να σφίξουν ακόμη περισσότερο το ζωνάρι τους. Τότε θα είχαμε όμως μια ακόμη βαθύτερη ύφεση από ό,τι ήδη περιμένουμε. Αυτό, με τη σειρά του, είναι πιθανό να επιδεινώσει τις κοινωνικές εντάσεις.

Το οικονομικό μοντέλο λειτουργεί μόνο εάν υπάρχει κοινωνική ισορροπία – εάν η τούρτα μοιράζεται δίκαια στην αντίληψη των περισσότερων ανθρώπων. Αλλά αυτό γίνεται  όλο και λιγότερο και μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερες πολιτικές συγκρούσεις και σε διάβρωση της δημοκρατίας από τις δυνάμεις της λαϊκιστικής άκρας δεξιάς.

Δυστυχώς , η δεκαετία του 2020 διαμορφώνεται ως η πιο δύσκολη εποχή από τη δεκαετία του 1970. Οταν η παγκόσμια οικονομία αντιμετώπιζε τόσο το αραβικό εμπάργκο πετρελαίου όσο και την κατάρρευση του μεταπολεμικού συστήματος σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του Μπρέτον Γουντς. Σήμερα, αντιμετωπίζουμε μεγάλης κλίμακας παγκόσμιες κρίσεις, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία με τεράστιες επιπτώσεις , αλλά και η πανδημία που δεν έχει τελειώσει και η κλιματική αλλαγή. Η μία κρίση διαδέχεται την άλλη, αλλά μαίνονται και ταυτόχρονα. Οι δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης που τα τελευταία  20 χρόνια συνέβαλαν στη διατήρηση της μακροπρόθεσμης ανάπτυξης, έχουν μετατραπεί σε αντίθετους ανέμους στην παγκόσμια οικονομία. Επίκεντρο ; Οι αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις  μεταξύ  Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών. Καμία από αυτές τις αλλαγές δεν είναι καλή για την παραγωγικότητα και την ανάπτυξη, αλλά όλες συμβάλλουν σε υψηλότερο πληθωρισμό ,τώρα και στο μέλλον.

Τα τελευταία 40 χρόνια, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες , λειτουργούσαν σαν να ήταν ο κόσμος επίπεδος. Βουτηγμένοι στην κυρίαρχη αντίληψη της νεοφιλελεύθερης οικονομικής σκέψης, διαβεβαίωναν ότι το κεφάλαιο, τα αγαθά και οι άνθρωποι θα κατευθύνονταν εκεί όπου θα ήταν πιο παραγωγικά για όλους: Οι πολυεθνικές εταιρείες δημιουργούσαν θέσεις εργασίας στο εξωτερικό, όπου ήταν φθηνότερα, οι κυβερνήσεις μείωναν τους εμπορικούς φραγμούς και απορύθμιζαν τις αγορές, το χρήμα έρεε εκεί που χρειαζόταν περισσότερο. Ουδείς ελάμβανε υπόψη τη γεωγραφία, αφού το αόρατο χέρι της αγοράς ,λειτουργούσε παντού. Η Ρωσία παρείχε φτηνή ενέργεια , γιατί η Ευρώπη να αναπτύξει δικές της,ακριβότερες πηγές και να γίνει ανεξάρτητη;  Η παγκοσμιοποίηση της ελεύθερης αγοράς έγινε ένα είδος σταυροφορίας για τη διάδοση αυτής της νέας νεοφιλελεύθερης πίστης σε όλο τον κόσμο. Προσφέροντας τη συγκίνηση των ολοένα φθηνότερων ηλεκτρονικών gadget στους καταναλωτές παντού.

Αλλά οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές δημιούργησαν επίσης τεράστιες ανισότητες μέσα στις χώρες και οδήγησαν σε αποσταθεροποιητικές κινήσεις. Ετσι, ο αριθμός των χρηματοπιστωτικών κρίσεων έχει αυξηθεί σημαντικά από τη δεκαετία του 1980.Επιπλέον, οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές έκαναν την παγκόσμια οικονομία να αποσυνδεθεί επικίνδυνα από την εθνική πολιτική. Σε μεγάλο βαθμό, οι τεκτονικές αλλαγές συγκαλύφθηκαν από την πτώση των τιμών, το αυξημένο καταναλωτικό χρέος και τα χαμηλά επιτόκια. Οι νεοφιλελεύθεροι ήθελαν να συνδέσουν το παγκόσμιο κεφάλαιο και τις παγκόσμιες επιχειρήσεις για να αποτρέψουν -όπως λέγανε-τον πόλεμο μεταξύ των κρατών. Όπως υποστήριξε ο Καναδός ιστορικός Κουίν Σλομποντιάν, ο στόχος των νεοφιλελεύθερων στοχαστών ήταν «η διαφύλαξη του καπιταλισμού σε παγκόσμια  κλίμακα ». Οι θεσμοί του νεοφιλελεύθερου σχεδίου, ισχυρίζεται ο Σλομποντιάν, σχεδιάστηκαν «όχι για να απελευθερώσουν τις αγορές, αλλά για να τις εγκλωβίσουν, για να μπολιάσουν τον καπιταλισμό ενάντια στην απειλή κατά της δημοκρατίας, για να δημιουργήσουν ένα πλαίσιο που να περιορίζει την συχνά παράλογη ανθρώπινη συμπεριφορά».

Ήρθε όμως μια μέρα του Φεβρουαρίου ρωσική εισβολή για να ανατινάξει το νεοφιλελεύθερο σχέδιο . Για να μην φανταστούμε καν που θα μπορούσε να οδηγήσει , η επαπειλούμενη σινο-αμερικανική σύγκρουση με αφορμή την Ταιβάν. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία θα έχει μόνιμες συνέπειες για τις αγορές συναλλάγματος και κεφαλαίων. Μια συνέπεια θα είναι η επιτάχυνση της διαίρεσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε δύο άξονες: Έναν που θα βασίζεται στο δολάριο και το άλλο στο κινεζικό γιουάν.

Κάποια στιγμή θα τελειώσει η πανδημία, όπως και ο πόλεμος στην Ουκρανία. Αλλά η παγκοσμιοποίηση δεν θα επιστρέψει σε αυτό που ήταν πριν από μια δεκαετία. Οπως γράφει το αμερικανικό περιοδικό Foreign Affairs, « η ακριβής μορφή της επερχόμενης μετανεοφιλελεύθερης οικονομικής τάξης δεν είναι ακόμη σαφής. Αλλά πιθανότατα θα είναι πολύ πιο τοπικό, ετερόδοξο, περίπλοκο και πολυπολικό από αυτό που προηγήθηκε».
Το σίγουρο είναι ότι το νεοφιλελεύθερο σύστημα ήταν τελικά μια φούσκα,που έσκασε και ήδη μετράμε τα θύματα. Και ας τρέχει η δύσμοιρη Λαγκάρντ να χτυπήσει τον πληθωρισμό,αυξάνοντας τα επιτόκια…