Του Μιχάλη Ψύλου
[email protected]
Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν ακούσει για το «φαινόμενο της πεταλούδας». Το διατύπωσε στη δεκαετία του ‘60 ο διάσημος Αμερικανός μαθηματικός και μετεωρολόγος Έντουαρντ Νόρτον Λόρεντζ. Οι πρωτοποριακές μελέτες του Λόρεντζ για τη δυναμική της ατμόσφαιρας ,οδήγησαν στην τυχαία ανακάλυψη της θεωρίας του χάους.
Ο Λόρεντζ περιέγραψε τη θεωρία του σε ομιλία του στην Αμερικανική Ένωση για την Προώθηση της Επιστήμης ,το 1972. Η ερώτηση που έθεσε τότε έχει εγγραφεί στη συνείδηση όλων μας: «Μπορεί το χτύπημα των φτερών μιας πεταλούδας στη Βραζιλία, να προκαλέσει έναν ανεμοστρόβιλο στο Τέξας;» Δηλαδή, πώς μικρές αλλαγές σε ένα σύστημα , μπορούν να επηρεάσουν δραματικά την πορεία πολύ μεγαλύτερων γεγονότων.
Ο Λόρεντζ αμφισβήτησε την ντετερμινιστική κοσμοθεωρία, όπως είχε εκφραστεί με βεβαιότητα, για παράδειγμα, από τον μαθηματικό και φιλόσοφο Πιέρ Σιμόν Λαπλάς που δήλωνε στις αρχές του 19ου αιώνα ότι ολόκληρο το μέλλον θα μπορούσε να προσδιοριστεί με τη διατύπωση και την επίλυση των εξισώσεων που διέπουν όλα τα στοιχεία του Σύμπαντος.
Η ανακάλυψη του Λόρενς οδήγησε σε κάτι που έχει χαρακτηριστεί ως μια από τις μεγάλες επαναστάσεις του 20ου αιώνα στις φυσικές επιστήμες.
Σήμερα ζούμε σε μια εποχή που ποτέ άλλοτε στην ιστορία ,η ανθρωπότητα δεν είχε τόση συσσωρευμένη γνώση . Αλλά χαρακτηρίζεται ίσως περισσότερο από ποτέ ,από τη θεωρία του χάους.
Γιατί εδώ και αρκετές δεκαετίες δεν υπήρχε τόσο μεγάλη αβεβαιότητα. Και φόβος για το αύριο. Γιατί, με μεμονωμένα επεισόδια,μπορούν να επιφέρουν κοσμογονικές αλλαγές. Άλλωστε , δεν έχουμε απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα: Και πρώτα και κύρια για τη σημερινή «μητέρα» του κακού: Δεν ξέρουμε πότε και πώς θα τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Ο Πούτιν πίστευε ότι όλα θα γίνονταν πολύ γρήγορα, όταν έδινε διαταγή για την εισβολή. Οι ειδικοί έλεγαν ότι η Ουκρανία δεν είχε καμία πιθανότητα εναντίον της Ρωσίας, μιας από τις ισχυρότερες στρατιωτικές δυνάμεις στον κόσμο. Αντίθετα,οι Ουκρανοί διεξάγουν αυτή τη στιγμή μια επιτυχημένη αντεπίθεση στα ανατολικά της χώρας.
Η Ουκρανία διαθέτει πλέον γερά χαρτιά. Κυρίως, χάρη στη γενναιόδωρη στρατιωτική βοήθεια από τη Δύση.
Ο Πούτιν, από την άλλη, αναγκάστηκε να κηρύξει μερική επιστράτευση. Ετσι όμως μετέφερε τον πόλεμο από ένα αφηρημένο γεγονός των μέσων ενημέρωσης ,απευθείας στην καθημερινή ζωή πολλών Ρώσων.
Πώς θα αντιδράσει στη συνέχεια ο ισχυρός του Κρεμλίνου;Θα καταφύγει σε τακτικά πυρηνικά όπλα στο μέτωπο για να αποφύγει ένα νέο Αφγανιστάν; Γιατί ο πόλεμος εξελίσσεται σε μια «παγωμένη σύγκρουση» – που θα σιγοβράζει για χρόνια.
Άλλο ερώτημα που ζητάει απάντηση απο την Ευρώπη:
Σε πόσο βαθιά ύφεση θα μπει η Ευρωζώνη; Ο πληθωρισμός μειώνει μαζικά την αγοραστική δύναμη των Ευρωπαίων Οι εταιρείες, με τη σειρά τους, στενάζουν κάτω από τις υψηλές τιμές της ενέργειας.Το αν επιδεινωθεί η κατάσταση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: θα διακοπεί ολοκληρωτικά η ροή φυσικού αερίου από τη Ρωσία; Θα παραμείνουν τόσο υψηλές οι τιμές της ενέργειας; Θα καταφέρουν οι κυβερνήσεις , με τα πολυάριθμα μέτρα στήριξης ,να σταθεροποιήσουν την οικονομική κατάσταση των πολιτών;
Γνωρίζει κανείς πόσο καιρό θα συνεχίσουν να αυξάνονται οι τιμές ; ‘Η είναι σαν να κοιτάς σε μια κρυστάλλινη σφαίρα;
Στα μέσα Αυγούστου, για παράδειγμα, η ΕΚΤ υπολόγισε τους μελλοντικούς ρυθμούς πληθωρισμού στην ευρωζώνη σε 7,5% (για φέτος), 4,5% (2023) και 3% (2024). Μόλις τρεις μήνες νωρίτερα, τον Μάιο, η Φρανκφούρτη ήταν πιο αισιόδοξη, μιλώντας για πληθωρισμό 6,3% (εφέτος), 3,5 %(2023) και 2,5% (2024).
Τι γνωρίζουμε λοιπόν για την περαιτέρω εξέλιξη των τιμών; Τίποτα.
Άλλο ένα ερώτημα: Τι θα γίνει με την Κίνα; Η πολιτική της αντιπαράθεσης και του περιορισμού του Πεκίνου μήπως οδηγήσει και σε στρατιωτική σύγκρουση; Πέρα από την οικονομική και εμπορική;
Ο διάσημος Αμερικανός κοινωνιολόγος Ιμάνουελ Βαλερστάιν, επηρεασμένος από τη θεωρία του χάους, υποστήριζε ότι βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής , όπου μεμονωμένες ενέργειες μπορούν να έχουν σημαντικό αντίκτυπο. Μπορεί να δημιουργήσουμε έναν κόσμο καλύτερο ή χειρότερο από το φθίνον σύγχρονο παγκόσμιο σύστημα, αλλά σίγουρα θα παράγουμε κάτι διαφορετικό.Στο βιβλίο του «Ο θρίαμβος του κεντρώου φιλελευθερισμού», ο Βαλερστάιν προέβλεπε ότι « κάπου στα μέσα του 21ου αιώνα -ας πούμε στο 2050-θα βρισκόμαστε σε μια τελείως καινούργια κατάσταση. Το νεωτερικό κοσμοσύστημα θα έχει φτάσει στο οριστικό του τέλος, δίνοντας τη θέση του σε διάδοχο ή διαδόχους που σήμερα δεν γνωρίζουμε, και δεν είμαστε σε θέση να γνωρίσουμε, τα χαρακτηριστικά των οποίων δεν μπορούμε καν να σκιαγραφήσουμε»
