Του Μιχάλη Ψύλου
[email protected]
Ο Ευθύφρων είναι ένα έργο του Πλάτωνα και εντάσσεται στην τετραλογία (Ευθύφρων, Κρίτων, Απολογία, Φαίδων) των διαλόγων που αναφέρονται στη δίκη και εκτέλεση του Σωκράτη.
Ο Ευθύφρων είναι ένας από τους ανακριτές του Σωκράτη και η δράση του διαλόγου τοποθετείται πριν τη δίκη του, το 399 π.Χ.
Το «δίλημμα» το οποίο χρησιμοποιεί ο Σωκράτης προκειμένου να αντιμετωπίσει τον ανακριτή Ευθύφρονα είναι το εξής: Εάν το ευσεβές το αγαπούν οι θεοί επειδή είναι, ακριβώς,ευσεβές, ή μήπως το γεγονός ότι το αγαπούν οι θεοί, καθιστά κάτι ευσεβές;
Στον διάλογο αυτό ο Πλάτωνας μέσω του χαρακτήρα Σωκράτη,μας οδηγεί σε ένα ταξίδι δημιουργικής αβεβαιότητας και αμφισβήτησης των ηθικών μας πεποιθήσεων. Ο Πλάτωνας επιτίθεται σε όσους πιστεύουν με βεβαιότητα ότι γνωρίζουν τι είναι το ευσεβές και δίκαιο -ειδικά σε περιπτώσεις περίπλοκων ηθικών ζητημάτων. Ακόμα, ο Σωκράτης με την διατύπωση αυτού του ιδιοφυούς διλήμματος προσπαθεί να αποδομήσει την ύπαρξη ενός υπεράνθρωπου, που μπορεί να υφίσταται ταυτόχρονα ως παντοδύναμος και πανάγαθος.
Στο «δίλημμα» του ανακριτή Ευθύφρονα, η αντιδιαστολή δεν είναι όμως ιδιαίτερα θεολογική. Μπορεί να γενικευθεί σε άλλα πεδία και φυσικά στον τομέα της πολιτικής. Αυτό που διακυβεύεται στην εν λόγω αντιδιαστολή είναι η κατεύθυνση της εξάρτησης. Ο Σωκράτης -κατά τον Πλάτωνα-θεωρεί, δικαίως, ότι η κατεύθυνση της εξάρτησης έχει σημασία:Είναι ένα πράγμα να θεωρεί κανείς ότι κάποιες πράξεις είναι ευσεβείς ακριβώς επειδή τις αγαπούν και τις θέλουν οι θεοί, και φυσικά είναι άλλο πράγμα να θεωρεί κανείς ότι οι θεοί αγαπούν κάποιες πράξεις επειδή είναι αγαθές. Με άλλα λόγια, ο Σωκράτης προτείνει ότι είναι ανεξάρτητο γεγονός ότι κάποιες πράξεις είναι ευσεβείς.
Ηταν πράξη «ευσεβής» και «νόμιμη» λοιπόν, η παρακολούθηση του Νίκου Ανδρουλάκη αλλά και των δημοσιογράφων που έκαναν ρεπορτάζ για τη διερεύνηση κάποιων υποθέσεων; ‘Η μήπως το γεγονός ότι επειδή προέρχεται από κάποιους που θεωρούν τους εαυτούς τους «θεούς» και υπεράνω των ανθρώπων, καθιστά την πράξη αυτή «νόμιμη»;
Από το τι στάση θα κρατήσει κανείς σ’ αυτό το δίλημμα, εξαρτάται εν πολλοίς και η θέση του στην κρίση της ιστορίας.
Ο διάσημος καθηγητής Φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο της Γένοβας, Ρομπέρτο Τσελάντα Μπαλάντι είπε σε μια πρόσφατη διάλεξή του ότι «η αρχή της εξουσίας χωρίς συνείδηση και ελευθερία, σημαίνει εξαναγκασμό και βία».
Tο «Δίλημμα του Ευθύφρονα» είναι ενδιαφέρον διότι, ουσιαστικά, θέτει το ερώτημα για το αν η ηθική θεμελιώνεται και εξηγείται από τη βούληση του όποιου «Θεού» ή, αντιστρόφως, η βούληση του «Θεού» πρέπει να θεμελιώνεται και να εξηγείται από την ηθική.
Αν ισχύει το πρώτο σκέλος του διλήμματος,η εύλογη ανησυχία που εγείρεται είναι ότι θα μπορούσε κάλλιστα ο «Θεός» να επιθυμεί «λάθος» πράξεις τις οποίες εμείς τις βρίσκουμε ανήθικες,αλλά θα έπρεπε να τις αποδεχθούμε ως σωστές. Επειδή το λέει η εξουσία.
Αν ισχύει το δεύτερο σκέλος του διλήμματος, τότε το σωστό είναι ανεξάρτητο από τον «Θεό» και τις επιθυμίες του. Και έτσι καταρρέει η εμπιστοσύνη προς την εξουσία. Το πρόβλημα είναι ότι και τα δύο σκέλη του διλήμματος υπονοούν ότι υπάρχει μεγάλο πρόβλημα για τον «Θεό»…
