Του Μιχάλη Ψύλου
[email protected]
Ο Γερμανός υπαρξιστής Καρλ Γιάσπερς ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς φιλοσόφους του 20ου αιώνα. Ο Γιάσπερς που απεβίωσε το 1969, ήταν από τους λίγους διανοούμενους που μίλησε δημόσια και υπεύθυνα για το πρόβλημα της «γερμανικής ευθύνης» μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Στο έργο του ο Γερμανός υπαρξιστής φιλόσοφος μίλησε για τις “Αξονικές Εποχές”, εξηγώντας ότι υπάρχουν ιστορικές περίοδοι , που χρησιμεύουν ως άξονες γύρω από τους οποίους θα περιστρέφονται τα χρόνια που θα ακολουθήσουν.
Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα «Αξονικής Εποχής», ο Γιάσπερς αναφέρει την χρονική περίοδο μεταξύ 800 π.Χ. και 200 μ.Χ.
Στο χρονικό αυτό διάστημα γεννήθηκαν σε πέντε διαφορετικά μέρη της Ευρασίας προφήτες, φιλόσοφοι και μελετητές ικανοί να επιβάλουν ένα νέο όραμα για τον κόσμο, θρησκευτικό και πολιτικό. Παρουσιάστηκαν και εξελίχθηκαν πολιτισμοί και θρησκείες, η δράση και η εξέλιξη των οποίων επηρέασε, αν όχι καθόρισε, ολόκληρη την μετέπειτα ιστορική και πολιτισμική πορεία της ανθρωπότητος: Η γέννηση του Ελληνικού Πνεύματος, της Φιλοσοφίας και της Αισθητικής στην Αρχαία Ελλάδα ,μαζί με την ανάπτυξη του Δικαίου και των θεσμών στην Ρώμη, στην ουσία θα δημιουργήσουν τον “Δυτικό πολιτισμό”. Στην Ανατολή και εν συνεχεία στην Ευρώπη, εμφανίζεται και σταδιακά επικρατεί ο Χριστιανισμός.
Στην Περσία, η διδασκαλία του Ζαρατούστρα θεμελιώνει τον Ζωροαστρισμό, που θα επηρεάσει βαθύτατα την εξέλιξη του κόσμου της Ανατολής, θέτοντας τα θεμέλια και τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση του Ισλάμ. Στην νοτιοανατολική Ασία εμφανίζεται ο Βουδισμός και στην Κίνα ο Κομφούκιος με την ηθική διδασκαλία του.
Το νέο σχίσμα
Σήμερα-τηρουμένων των αναλογιών φυσικά και με πολλά εισαγωγικά -τολμώ να πω ότι ζούμε μια «αξονική εποχή», που θα καθορίσει την πορεία της ανθρωπότητας για παρά πολλά χρόνια. Ο πόλεμος στην Ουκρανία σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση ,αλλά κυρίως την κλιματική αλλαγή , είναι παράγοντες που σηματοδοτούν την στροφή σε μια νέα εποχή. Ενα «ατσάλινο παραπέτασμα» διαδέχεται το αλήστου μνήμης «Σιδηρούν» , δημιουργώντας ένα τεράστιο σχίσμα ανάμεσα στη Δύσης από τη μία πλευρά και τη Ρωσία και την Κίνα από την άλλη.
Η ρωσική εισβολή αποδεικνύεται καταλύτης των εξελίξεων : Το ΝΑΤΟ και η ΕΕ επικεντρώνονται εκ νέου στην προώθηση των αμερικανικών στρατηγικών συμφερόντων. Ακούγεται ενθαρρυντικό ότι μέχρι το τέλος του μήνα ο πρόεδρος Μπάιντεν θα έχει τηλεφωνική συνομιλία με τον Κινέζο ομόλογό του, Σι Τζιπινγκ. ‘Η ότι θα υπάρξει την επόμενη εβδομάδα τηλεφωνική επικοινωνία των υπουργών Εξωτερικών, ΗΠΑ-Ρωσίας (πιθανότατα για ανταλλαγή «αιχμαλώτων»).Αλλά το πλαίσιο παραμένει : Η Ουάσιγκτον θέλει να αναχαιτίσει την αυξανόμενη κινεζική επιρροή.
Η Ρωσία παραμένει επίσης μια εχθρική χώρα και πρέπει να περιοριστεί η επιρροή της στην Ευρώπη.Αν και υπάρχουν (και θα υπάρχουν) αναλαμπές στην «ένοπλη» εκεχειρία, οι πιθανότητες ακόμη και μιας αντισυμβατικής κλιμάκωσης είναι πολύ μεγάλες. Ακόμη και ακούσια λάθη, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε σοβαρές επιπλοκές. Η Ρωσία γνωρίζει ότι οι σχέσεις με τη Δύση, ιδιαίτερα την Ευρώπη, είναι και θα παραμείνουν σε κίνδυνο για τις επόμενες δεκαετίες. Η Κίνα παρατηρεί και μαθαίνει (σκέφτεται την Ταϊβάν),αλλά επιμένει στην οικοδόμηση του πολυπολικού κόσμου.
Η σημερινή όμως φιλία χωρίς όρια μεταξύ Κίνας και Ρωσίας , δεν μπορεί να διαγράψει την δυσπιστία του Πεκίνου (από τη δεκαετία του ‘60 τουλάχιστον) που βλέπει τους Ρώσους ανίκανους να αντιμετωπίσουν τη νεωτερικότητα, τις τεχνολογικές επαναστάσεις και τη μετα-ιδεολογική «ήπια δύναμη».
Οσο για την «πατρίδα» μας, την ΕΕ; Εξακολουθεί να παραμένει ένα ονειρικό υποκείμενο, αιχμάλωτη του πολιτικού της κενού και των αδύναμων ηγετών , που εμμένουν στην ιδεολογία του «αυτόματου πιλότου», ακολουθώντας τυφλά τις εξελίξεις στην άλλη ακτή του Ατλαντικού.
Πιθανότατα τα όσα ζεί ο τόπος μας, αλλά και η Ευρώπη, στα χρόνια της οικονομικής , πανδημικής και κλιματικής κρίσης, να αποτελούν μια ιδιότυπη αξονική εποχή.
Οπως έγραψε ο μεγάλος Καρλ Γιάσπερς μελετώντας την προέλευση και το νόημα της ιστορίας, «άλλοτε οι θλιβερές αναμνήσεις του σκοτεινού συλλογικού ασυνειδήτου και άλλοτε παράγοντες που καθόρισαν την ροή της ιστορίας, ορίζουν τη ζωή μας».
O Γερμανός κοινωνιολόγος Χανς Γιονας που θεωρεί την αξονική εποχή ως συνάρτηση μιας ριζικής λογικής και φιλοσοφικής αλλαγής,προειδοποιεί ότι «η μεγάλη παγίδα είναι ότι μια αδικία αντικαθίσταται μόνο από μια άλλη – και όχι από μια ανώτερη δικαιοσύνη»…
