Του Νίκου Ταμπακίδη,
Πρώην Δημάρχου Αγίων Αναργύρων
Πρώην Γ.Γραμματέα Περιφέρειας Ιονίων Νήσων
«… Ήθελαν να μας λένε από την Ουάσιγκτον πότε θα οργώνουμε το χωράφι μας, πότε θα μαζεύουμε τη σοδειά και πότε θα ζυμώνουμε …»
Thomas Jefferson 1
«…Ο αληθινός στόχος οποιασδήποτε κοινωνικής δραστηριότητας πρέπει να είναι η στήριξη της κοινωνίας προς τα μέλη της και όχι ο αφανισμός ή η απορρόφησή τους».
Πάπας Πίος ΧΙ (στην Εγκύκλιό του Quadragesimo Anno του 1931)
Είναι παγκοσμίως αποδεκτό πως η Τοπική Αυτοδιοίκηση αποτελεί το σημαντικότερο οργανωμένο κοινωνικό φορέα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων.
Συνεπώς, υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά μεταξύ του ρόλου και των δυνατοτήτων Κεντρικής Διοίκησης και Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Από τη φύση της, η Κεντρική Διοίκηση ασχολείται με θέματα και ρυθμίσεις γενικής φύσεως, που αφορούν στο σύνολο της κοινωνίας, ή σε κοινωνικές ομάδες με χωρική διασπορά. Η κεντρική Διοίκηση ούτε μπορεί, ούτε πρέπει να ασχολείται ατομικά με τα προβλήματα ή τα αιτήματα του κάθε πολίτη ή μιας μικρής τοπικής κοινωνικής ομάδας.
Η Αρχή της Επικουρικότητας είναι έννοια κλειδί τόσο στην υπόσταση του θεσμού της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όσο και στην οργάνωση και λειτουργία των κοινωνικών και διοικητικών συστημάτων.
Στην ελληνική και ξένη βιβλιογραφία συναντάμε, κατά κόρον, ως ορισμό της Επικουρικότητας τη φράση «Επικουρικότητα σημαίνει να λαμβάνονται οι αποφάσεις στο κατώτερο δυνατό επίπεδο». Στην πραγματικότητα αυτό δεν είναι ο ορισμός της Επικουρικότητας, αλλά όρος για την εφαρμογή της! Η διαφορά είναι πολύ μεγάλη…
Η αρχή της Επικουρικότητας εκφράζεται από την αποδοχή πως:
Η πλειοψηφία μπορεί να αποφασίζει μόνο για θέματα που την αφορούν. Για επιμέρους θέματα ή περιοχές, η πλειοψηφία έχει δικαίωμα να αποφασίσει (στο πνεύμα της αλληλεγγύης) μόνο με την έννοια της βοήθειας, της στήριξης.
Είναι προφανές, πως η Αρχή της Επικουρικότητας είναι προϋπόθεση της Δημοκρατίας. Με αυτή, την αυθεντική ερμηνεία του όρου, η Επικουρικότητα είναι ασπίδα εναντίον κάθε είδους πολιτικού, θρησκευτικού, πολιτισμικού ή αισθητικού απολυταρχισμού καθώς προστατεύει το δικαίωμα ατομικών επιλογών που δεν αφορούν στο σύνολο. Ποιος δημοκρατικός πολίτης θα δεχόταν να αποφασίζει (και με ποιο τρόπο;) το κοινωνικό σύνολο για το πώς θα ονομάσει το παιδί του, ποιο θρήσκευμα θα ασπαστεί ή ποια μουσική επιτρέπεται να ακούει; Η Αρχή της Επικουρικότητας δεν αναγνωρίζει τέτοιο δικαίωμα σε κανένα κομματικό σχηματισμό, σε καμία πλειοψηφία, σε καμία Βουλή και σε κανένα Συμβούλιο.
Παραδείγματα εφαρμογής της Επικουρικότητας
Σύμφωνα με την Αρχή της Επικουρικότητας, η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί και οφείλει να αποφασίσει για τους γενικούς κανόνες και προδιαγραφές διαχείρισης των απορριμμάτων που θα ισχύουν υποχρεωτικά για όλα τα Κράτη – μέλη. Αλλά δεν έχει δικαίωμα να αποφασίσει για το σε ποια περιοχή της μια Ευρωπαϊκή χώρα θα λειτουργήσει τις σχετικές εγκαταστάσεις (που όμως θα πληρούν τις γενικές Ευρωπαϊκές προδιαγραφές). Στην πραγματικότητα, η χωροθέτηση εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων πρέπει, συνήθως, να είναι αρμοδιότητα της Περιφέρειας.
Αυτό που μπορεί να αποφασίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι να βοηθήσει, (να επικουρήσει) με οικονομική στήριξη, με παροχή ειδικών γνώσεων κλπ μια χώρα – μέλος να σχεδιάσει και κατασκευάσει αυτούς τους χώρους. Αυτή είναι η Αρχή της Επικουρικότητας.
Το ίδιο ισχύει με τα Δημοτικά Ιατρεία, όπου ο Δήμος έχει την ευθύνη λειτουργίας, αλλά την Εκπαίδευση των γιατρών και τον έλεγχο των φαρμάκων που δίνονται στους πολίτες την παρέχει (Επικουρικά) ένα ευρύτερο σύστημα με πιο εξειδικευμένες δομές, που διαθέτει Ιατρικές και Φαρμακευτικές Σχολές, ΕΟΦ, ανεπτυγμένα εργαστήρια, διεθνή ανταλλαγή επιστημονικών γνώσεων κλπ.
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση γεννήθηκε ως αποτέλεσμα εφαρμογής της αρχής της Επικουρικότητας καθώς ξεκίνησε υπό τη μορφή άτυπης παραχώρησης του κεντρικού ηγεμόνα προς τους φύλαρχους και τους ισχυρούς τοπάρχες των πρώτων κοινωνιών. Με αυτόν τον τρόπο – και σε μια εμβρυική μορφή της Αρχής της Επικουρικότητας – η Τοπική Αυτοδιοίκηση εξασφάλιζε τη μείωση των τριβών και την ανάπτυξη συνοχής και δύναμης του όποιου συνόλου.
Στη συνέχεια, η Αρχή της Επικουρικότητας επεκτάθηκε και περιέλαβε επαγγελματικές κάστες, όπου κάποια επαγγέλματα – κατά κανόνα σημαντικά για την εξουσία -απέκτησαν δικαιώματα αυτοδιοίκησης για θέματα που αφορούσαν τη δουλειά τους.
Σαράντα χρόνια μετά την Εγκύκλιο του Πάπα Λέοντα ΙΓ και ο Πάπας Πίος ΧΙ , στην ιστορική εγκύκλιό του Quadragesimo Anno (τεσσαρακοστό έτος) του 1931 έγραφε μεταξύ άλλων: «Αποτελεί αδικία, σοβαρό παράπτωμα και διασάλευση της ορθής πρακτικής για μια ευρύτερη και ισχυρότερη ένωση να αναλαμβάνει αρμοδιότητες, οι οποίες θα μπορούσαν να επιτευχθούν σε ικανοποιητικό βαθμό από μικρότερες και πιο αδύναμες κοινότητες…»
Η Αρχή της Επικουρικότητας στηρίζεται στη σοφή διαπίστωση πως:
Όλοι οι άνθρωποι ανήκουμε σε κάποια πλειοψηφία και σε κάποια μειοψηφία, αναλόγως με το θέμα, το χρόνο και τον τόπο!
Συνεπώς, η έννοια «πλειοψηφία» είναι σχετική με το θέμα και όχι με τους πολίτες! Δεν υπάρχει άνθρωπος στη Γη που να μην ανήκει σε κάποια κοινωνική, εθνική, πολιτική, επαγγελματική ή θρησκευτική μειονότητα. Οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί στην Ελλάδα αποτελούν συντριπτική θρησκευτική πλειοψηφία αλλά στην Ιταλία ή την Ινδία αποτελούν μια ισχνή θρησκευτική μειονότητα.
Σύμφωνα με την αναφερθείσα προσέγγιση, η Αρχή της Επικουρικότητας προστατεύει και τις μειονότητες καθώς επιτρέπει την επιλογή τοπικών πολιτικών σε θέματα που δεν αφορούν το κοινωνικό σύνολο. Πέραν της ενίσχυσης της κοινωνικής ειρήνης, η προστασία της κάθε μειονότητας οδηγεί και πάλι στην προστασία της ατομικότητας.
Για τους παραπάνω λόγους, η επικουρικότητα αποτελεί θεμελιώδη αρχή του ευρωπαϊκού δικαίου η οποία ορίζεται στο άρθρο 5 παράγραφος 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και Πρωτόκολλο αριθμός 2.2
1. Autobiography, by Thomas Jefferson. Retrieved: 24 Ιουλίου 2013. http://libertyonline.hypermall.com/Jefferson/Autobiography.html
2. Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση – 2021 www.europarl.europa.eu/factsheets.el
