Από την έντυπη έκδοση
Την ώρα που οι Ηνωμένες Πολιτείες ηγούνται της προσπάθειας αποτροπής μιας ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, οι αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης τρίβουν αμήχανα τα χέρια τους. Όπως λένε, η Ευρώπη όχι μόνο απουσιάζει από το τραπέζι, αλλά στην ατζέντα βρίσκεται η ίδια η ασφάλειά της.
Η Ε.Ε. όμως δεν είναι εξοπλισμένη για να αντιμετωπίσει τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Η Ευρώπη θέλει να είναι μια μεταμοντέρνα «ήπια» δύναμη -την ώρα που ο Πούτιν γνωρίζει μόνον από σκληρή δύναμη-, αλλά δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει ούτε τα όποια εργαλεία ήπιας ισχύος διαθέτει, γιατί εξακολουθεί να εξαρτάται από το ρωσικό φυσικό αέριο για να κρατήσει αναμμένα τα φώτα -και τις θερμάστρες- των Ευρωπαίων.
Ο Nord Stream 2
Ο αγωγός Nord Stream 2, που ολοκληρώθηκε πρόσφατα και μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο απευθείας στη Γερμανία μέσω της Βαλτικής Θάλασσας, έχει τεθεί στο επίκεντρο της προσοχής ως διπλωματικό διαπραγματευτικό όπλο. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το συγκεκριμένο project έχει δώσει στη Ρωσία υπερβολική μόχλευση έναντι της Ευρώπης, κάποιοι άλλοι ελπίζουν ότι η απειλή να χάσει τον αγωγό -ο οποίος δεν είναι ακόμη λειτουργικός- μπορεί να αποτρέψει τη Ρωσία από το να εισβάλει στην Ουκρανία.
Σε αυτές τις συζητήσεις στο επίκεντρο έρχεται συχνά η ευθύνη που θεωρητικά φέρει η Γερμανία, ο βασικός υποστηρικτής του project στην Ευρώπη. Όμως, με δεδομένη τη σταθερή ενοποίηση των ευρωπαϊκών, εθνικών αγορών φυσικού αερίου, αυτή η συζήτηση δεν έχει νόημα. Σε μια ολοκληρωμένη αγορά κάθε δράση θα πρέπει να πραγματοποιείται σε συλλογικό επίπεδο στην Ε.Ε.
Επιπλέον, προκειμένου να αποφασιστεί ποιες δράσεις πρέπει να αναληφθούν, έχει σημασία να αναγνωριστεί ότι ο Nord Stream 2 δεν είναι τόσο σημαντικός όσο συχνά εμφανίζεται να είναι. Μακροπρόθεσμα, ο αγωγός θα έχει μικρή επίδραση στην ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης.
Για τους αρχάριους, ένας λειτουργικός αγωγός Nord Stream 2 είναι απίθανο να αποφέρει οποιαδήποτε σημαντική αύξηση των συνολικών ρωσικών εξαγωγών φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Θα επιτρέψει απλώς στη Ρωσία να περιορίσει τη χρήση των αγωγών που διασχίζουν την Ουκρανία, μειώνοντας έτσι τα τέλη διέλευσης που αποτελούν σημαντικό έσοδο για τον προϋπολογισμό της Ουκρανίας.
Η στροφή στο LNG
Ευρύτερα, η σημασία των στρατηγικών αγωγών περιορίζεται από τη στροφή προς τη μεταφορά υδρογονανθράκων με τη μορφή υγροποιημένου φυσικού αερίου. Οι εξαγωγές LNG από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη έχουν λάβει μεγάλη προσοχή, αλλά αποτελούν μόνο ένα μέρος μιας ευρύτερης τάσης. Παγκοσμίως, περισσότερο αέριο μεταφέρεται πλέον διά θαλάσσης παρά μέσω αγωγών.
Η θαλάσσια μεταφορά του LNG έχει κερδίσει έδαφος επειδή από τη στιγμή που θα φορτωθεί σε ειδικό δεξαμενόπλοιο, μικρή σημασία έχει η απόσταση που θα πρέπει να διανύσει. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, σε φυσιολογικούς καιρούς, οι τιμές στην Ευρώπη και την Ασία να συνδέονται σε μεγάλο βαθμό. Το κόστος της θαλάσσιας μεταφοράς LNG παραμένει υψηλότερο από το κόστος της μεταφοράς πετρελαίου και η ρευστότητα της αγοράς LNG -και κατ’ επέκταση και η ικανότητά της να ανταποκρίνεται σε βραχυπρόθεσμες μεταβολές της ζήτησης- παραμένει περιορισμένη. Όμως η τάση προς τη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης παγκόσμιας αγοράς είναι καθαρή.
Σήμερα, το ρωσικό αέριο εξακολουθεί να είναι κατάτι φθηνότερο για το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Όμως το πολιτικό τίμημα της εξάρτησης -η Ρωσία παραμένει ο μεγαλύτερος προμηθευτής φυσικού αερίου της Ε.Ε.- έχει γίνει μη αποδεκτό. Τα καλά νέα είναι ότι η Ευρώπη έχει την ικανότητα να εισάγει αρκετό LNG για να αντισταθμίσει την απώλεια ρωσικού φυσικού αερίου. Τα κακά νέα είναι ότι θα χρειαστεί κάποιος χρόνος για να κινητοποιήσει αυτή την ικανότητα.
Πώς μπορεί, λοιπόν, η Ε.Ε. να προστατευτεί από τον βραχυπρόθεσμο κίνδυνο της μείωσης των ροών από τη Ρωσία για πολιτικούς λόγους; Και πώς μπορεί ακόμη και να διαμορφώσει την κατάσταση έτσι ώστε να είναι σε θέση να επιβάλει κυρώσεις στον ρωσικό τομέα φυσικού αερίου;
Ένα πρώτο απλό βήμα θα ήταν να απαιτηθεί από τους προμηθευτές φυσικού αερίου να ανεβάζουν στο μάξιμουμ τα αποθέματά τους στο τέλος του καλοκαιριού. Αυτό δεν θα ήταν προς το εμπορικό τους συμφέρον, αλλά θα ενίσχυε την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης που ελέγχονται από τη ρωσική Gazprom, οι οποίες γέμισαν λιγότερο από άλλες εμπορικές εγκαταστάσεις αποθήκευσης πέρυσι, αφήνοντας την Ε.Ε. ευάλωτη σε οξείες ελλείψεις αυτόν τον χειμώνα.
Διασφάλιση της επάρκειας
Χρειάζεται όμως να γίνουν περισσότερα. Η Ευρώπη θα πρέπει επίσης να δημιουργήσει ένα Ευρωπαϊκό Στρατηγικό Απόθεμα Φυσικού Αερίου (ESGR), που θα διασφαλίζει επαρκή προσφορά για περίπου τρεις μήνες κατανάλωσης. Μια τέτοια κίνηση θα έδινε στην Ε.Ε. ένα μαξιλάρι ασφαλείας που θα της παρείχε τη δυνατότητα να προμηθευτεί περισσότερο φυσικό αέριο από άλλους παραγωγούς, θα δημιουργούσε ένα στρατηγικό απόθεμα που θα περιόριζε την ευαλωτότητα της Ευρώπης απέναντι σε βραχυπρόθεσμες διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της πιθανής απώλειας ρωσικών προμηθειών, και θα ενίσχυε τη γεωπολιτική της θέση.
Το ESGR δεν χτίζεται μέσα σε μια νύχτα και θα απαιτούσε κάποια αρχική επένδυση. Ωστόσο, μέσα σε λίγα χρόνια θα μπορούσε να συγκεντρωθεί ένα σημαντικό απόθεμα φυσικού αερίου, και το κόστος δεν θα ήταν υπερβολικό, ειδικά σε μια εποχή εξαιρετικά χαμηλών επιτοκίων (η Ε.Ε. μπορεί ακόμη να εκδίδει δεκαετή ομόλογα με μικρές αποδόσεις).
Οι εκτιμήσεις που βασίζονται στα υφιστάμενα αποθέματα φυσικού αερίου δείχνουν ότι η δημιουργία του ESGR θα κόστιζε περίπου 10 δισεκατομμύρια ευρώ (11,2 δισεκατομμύρια δολάρια). Με αποπληρωμή σε μία δεκαετία, πρόκειται για ένα προσιτό κόστος ενός δισ. ευρώ ετησίως – περίπου το 0,5% του προϋπολογισμού της Ε.Ε.
Το ESGR θα ωφελούσε επίσης την Ουκρανία. Ήδη η χώρα μπορεί να παίρνει αέριο από την Ευρώπη μέσω του αγωγού Brotherhood, που συνήθως μεταφέρει αέριο από τη Ρωσία στην Ευρώπη, χάρη στην ικανότητα «αντίστροφης ροής» του αγωγού. Όμως, χωρίς δικά της αποθέματα, η Ε.Ε. δεν μπορεί να κάνει πολλά για την Ουκρανία εάν η Ρωσία ανανεώσει την απειλή της να της κόψει την παροχή φυσικού αερίου.
Επιπλέον, ένα τέτοιο απόθεμα θα δημιουργούσε μια πιο ευνοϊκή μονομερή εξάρτηση, με τη Ρωσία να βασίζεται πλέον σε μεγάλο βαθμό στην ευρωπαϊκή αγορά. Τα κέρδη από τις εξαγωγές φυσικού αερίου στην Ευρώπη αναλογούν σε σημαντικό μερίδιο των συνολικών εξαγωγικών και κρατικών εσόδων της Ρωσίας, αλλά αποτελούν μόνον ένα πολύ μικρό μέρος της ευρωπαϊκής οικονομίας.
Εάν εγκριθεί η λειτουργία του αγωγού Nord Stream 2 -μια επιλογή που θα πρέπει να εξεταστεί μόνο εάν δεν υπάρξει επίθεση στην Ουκρανία-, η εξάρτηση της Ρωσίας από την Ευρώπη, σε όρους αξιόπιστου πελάτη, επίσης θα αυξηθεί.
Η Ρωσία θα μπορούσε να μειώσει αυτή την εξάρτηση από την Ευρώπη μόνο με τη δαπανηρή κατασκευή υποδομής για την εξαγωγή LNG από εγκαταστάσεις που θα βρίσκονται πιο κοντά στα κοιτάσματά της στον αρκτικό κύκλο ή με επένδυση για την κατασκευή ενός ακόμη πιο ακριβού αγωγού προς την Κίνα.
Η κρίση στην Ουκρανία κατέστησε σαφές ότι, παρ’ όλες τις συζητήσεις για «στρατηγική αυτονομία», η Ε.Ε. παραμένει βαριά εξαρτημένη από τις εγγυήσεις ασφαλείας των ΗΠΑ. Αυτό δεν θα αλλάξει σύντομα.
Όμως, ενισχύοντας την ενεργειακή της ασφάλεια, η Ευρώπη μπορεί τουλάχιστον να ενισχύσει και την ικανότητα ανάπτυξης των λίγων, έστω, εργαλείων ήπιας ισχύος που διαθέτει.
Ντάνιελ Γκρος – Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου και διακεκριμένος συνεργάτης στο Κέντρο Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής.
Copyright:
Project Syndicate, 2022
www.project-syndicate.org
