Tου Γιάννη Α. Μυλόπουλου*
Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι τα ακραία φαινόμενα, όπως οι παρατεταμένοι καύσωνες και οι περίοδοι ξηρασίας, αλλά και οι περίοδοι με ισχυρής έντασης βροχοπτώσεις και οι πλημμύρες, συμβαίνουν μόνο τα τελευταία χρόνια, ως αποτέλεσμα της κλιματικής κρίσης.
Η αλήθεια είναι ότι πάντοτε υπήρχαν φυσικά φαινόμενα που εκδηλώνονταν με ακραίο τρόπο και τα οποία πάντοτε προκαλούσαν μεγάλες καταστροφές.
Οι μύθοι του Ηρακλή για παράδειγμα, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η αφήγηση σε μορφή παραβολών του αγώνα του ανθρώπου εκείνης της εποχής να δαμάσει τα στοιχεία της φύσης. Η Λερναία Ύδρα ήταν ένα επίμονο και καταστροφικό φυσικό φαινόμενο, ένα έλος γύρω από τη λίμνη Λέρνη στην Πελοπόννησο, που κατέκλυζε μεγάλες εκτάσεις στη γύρω περιοχή και προκαλούσε μεγάλες καταστροφές με τη μορφή της πλημμύρας των εδαφών που δεν μπορούσαν να καλλιεργηθούν και της ελονοσίας, που είχαν ως αποτέλεσμα τη φτώχεια και τη δυστυχία στην ευρύτερη περιοχή. Η ακραία εμφάνιση της ελώδους έκτασης τεκμηριώνονταν από τις περιγραφές ότι όταν οι άνθρωποι έκοβαν ένα κεφάλι του τέρατος, στη θέση του εμφανίζονταν δύο. Γεγονός που μαρτυρά την επιμονή των βάλτων να διπλασιάζονται σε έκταση όταν τους θέριζαν.
Ο μυθικός Ηρακλής που συμβολίζει την ανθρώπινη ευφυία και επινοητικότητα, βρήκε τρόπο να δαμάσει τον ακραίο και επίμονο φυσικό κίνδυνο της λίμνης Λέρνης. Εκτέλεσε ένα από τα πρώτα αποξηραντικά και εξυγιαντικά εγγειοβελτιωτικά έργα που εμφανίζονται καταγεγραμμένα στη ιστορία. Ακολουθώντας τα βήματα που και σήμερα η επιστήμη του μηχανικού ακολουθεί, πρώτα έκοψε τα κεφάλια – βάλτους, στη συνέχεια τα έκαψε και τέλος τα έθαψε κάτω από τη γη.
Κι ακόμη στο μύθο του καθαρισμού της κοπριάς των στάβλων του βασιλιά Αυγεία, ο Ηρακλής εκτέλεσε ένα από τα πρώτα μεγάλα έργα εξυγίανσης από τις καταστροφικές συνέπειες των συσσωρευμένων επί χρόνια λυμάτων και αποβλήτων μιας μεγάλης κτηνοτροφικής μονάδας, που προκαλούσε αρρώστια και φτώχεια και δυστυχία στο βασίλειο. Εκτρέποντας με την κατασκευή δύο φραγμάτων την κοίτη δύο ποταμών, του Αλφειού και του Πηνειού Ηλείας, πέρασε τα χειμαρρώδη νερά των ποταμών μέσα από τους στάβλους, καθαρίζοντας και εξυγιαίνοντάς τους.
Εκείνο που έχει σημασία στον μύθο αυτόν είναι ότι ο Ηρακλής, ενεργώντας όπως και οι σημερινοί μηχανικοί με οικολογική συνείδηση, επανέφερε τις κοίτες των δύο ποταμών στην αρχική τους θέση όταν τελείωσε το έργο του καθαρισμού των στάβλων, αποκαθιστώντας τη φυσική ροή.
Κι ακόμη, η Κιβωτός του Νώε στην Παλαιά Διαθήκη περιγράφει μια μεγάλης έντασης και διάρκειας περίοδο ισχυρών βροχοπτώσεων που είχαν πλημμυρίσει τα πάντα.
Όπως και οι 10 πληγές του Φαραώ δεν ήταν παρά αλλεπάλληλα ακραία φυσικά φαινόμενα που ταλαιπωρούσαν τους Αιγύπτιους εκείνης της εποχής. Μεταξύ των οποίων η τοξική τέφρα από κάποιο ηφαίστειο, πιθανόν της Σαντορίνης, που δηλητηρίασε τα νερά του Νείλου και έκρυψε τον ήλιο για μέρες, σμήνη εντόμων και ακρίδων που ενέσκηψαν στην περιοχή μεταφέροντας αρρώστιες, κάποια βαριά επιδημία που ακολούθησε την επιδρομή των εντόμων και η οποία έπληξε τα κοπάδια και σκότωσε όλα τα ζώα, καθώς και μια εκτεταμένη, επίμονη και καταστροφική χαλαζόπτωση που δεν άφησε τίποτε όρθιο.
Ήταν οι εποχές που οι φυσικές καταστροφές ονομάζονταν θεομηνίες. Ο όρος εκφράζει τη βαθιά πεποίθηση του ανθρώπου που, μη μπορώντας να εξηγήσει αλλιώς τα ακραία φαινόμενα και τις καταστροφές, τις απέδιδε στον θυμό, στην οργή δηλαδή του Θεού.
Πάντοτε λοιπόν συνέβαιναν ακραία φαινόμενα που προκαλούσαν καταστροφές, ταλαιπωρώντας τους ανθρώπους.
Εκείνο στο οποίο πράγματι έχει συμβάλει καθοριστικά η κλιματική κρίση στην εποχή μας και στη δική μας τουλάχιστον περιοχή της Μεσογείου, είναι η συχνότερη επανεμφάνιση των φαινομένων του καύσωνα και της ξηρασίας και η συχνή εναλλαγή τους με περιόδους ισχυρών βροχοπτώσεων και πλημμυρικών φαινομένων.
Και βέβαια η δυναμική αλληλοσυσχέτιση μεταξύ των ακραίων φαινομένων και η αιτιώδης σχέση μεταξύ πυρκαγιών αφενός και πλημμυρών αφετέρου, επιδεινώνει και πολλαπλασιάζει τις συνέπειες των καταστροφών.
Όπως και να έχει, σήμερα τα ακραία φαινόμενα και οι καταστροφές, που ούτως ή άλλως αποτελούσαν πάντοτε αναπόσπαστο κομμάτι της πραγματικότητας της ζωής, έχουν μπει πια για τα καλά στη ζωή μας.
Γι’ αυτό, ο μόνος τρόπος που υπάρχει για να επιβιώσουμε, σύμφωνα με τη θεωρία του Δαρβίνου, είναι να μάθουμε να ζούμε με αυτά.
Η προσαρμογή στις συχνά επανεμφανιζόμενες ακραίες φυσικές συνθήκες που φέρνει η κλιματική κρίση αποτελεί πρόκληση για την ανθρώπινη ευφυία. Μια πρόκληση στην οποία η επιστήμη έχει ανταποκριθεί πολλαπλώς και αποτελεσματικά.
Γι’ αυτό και η διαρκής απόδοση των ευθυνών στην κλιματική αλλαγή και η αντιμετώπισή της σαν το βολικό άλλοθι, δεν είναι ευφυής πρακτική. Θυμίζει την παραβολή των μωρών παρθένων που επειδή δεν προνόησαν και δεν είχαν αποθέματα καύσιμης ύλης για τα καντήλια τους, έχασαν στο τέλος το νυμφίο και μαζί με αυτόν και το μυστήριο και το γαμήλιο πάρτι.
Η προσαρμογή στις ακραίες φυσικές συνθήκες της κλιματικής κρίσης επιβάλλει την ανάπτυξη μιας νέας πολιτικής αντίληψης, σύμφωνα με την οποία η διαχείριση των φυσικών καταστροφών θα στηρίζεται περισσότερο στην πρόληψη και στην έγκαιρη παρέμβαση και λιγότερο στις κατασταλτικές και πυροσβεστικές δράσεις. Οι οποίες εκτός που είναι αναποτελεσματικές, όπως διαπιστώσαμε το καλοκαίρι, κοστίζουν και πολύ ακριβότερα.
Αν η κυβέρνηση, για παράδειγμα, είχε αντιληφθεί την αξία της πρόληψης των πυρκαγιών και είχε επενδύσει τα 17,7 εκ. ευρώ που ζητούσαν τα δασαρχεία της χώρας για να ενισχυθεί η αντιπυρική προστασία των δασών, ο καθαρισμός δηλαδή της καύσιμης ύλης και η διάνοιξη δασικών δρόμων και αντιπυρικών ζωνών, οι καταστροφές από τις πυρκαγιές το καλοκαίρι θα ήταν κατά πολύ λιγότερες και μικρότερες.
Το παράδειγμα των γειτονικών μας Μεσογειακών κρατών, της Ιταλίας, της Γαλλίας, της Ισπανίας, αλλά και της Κύπρου και της Τουρκίας, που κάτω από τα ίδια ακραία φαινόμενα με εμάς υπέστησαν πολύ μικρότερες ζημιές, είναι διδακτικό για την αξία της πρόληψης των φυσικών καταστροφών.
«Κάλλιο γαϊδουρόδενε παρά γαϊδουρογύρευε» λέει η ανθρώπινη σοφία.
Στη σύγχρονη Ελλάδα είτε πρόκειται για πανδημία, είτε πρόκειται για φυσικές καταστροφές, συστηματικά τρέχουμε πίσω από τα προβλήματα, γαϊδουρογυρεύοντας.
Το κοινωνικό κράτος υπήρξε ανύπαρκτο σε όλη τη διάρκεια της πανδημίας. Μέχρι τώρα αντιμετωπίσαμε 4 κύματα της φονικής νόσου με τα ίδια ελλειμματικά νοσοκομεία που είχαμε και πριν, στα οποία δεν έγιναν παρά ελάχιστες επενδύσεις. Και επιπλέον, δεν προσελήφθη ούτε ένας νέος νοσοκομειακός γιατρός και δεν εξοπλίστηκαν και δεν στελεχώθηκαν παρά λίγες μόνο νέες ΜΕΘ, παρά την πιεστική ζήτηση.
Η διεθνής κατάταξη της χώρας στις χειρότερες θέσεις ως προς το πλήθος των θανάτων ανά πληθυσμό από την πανδημία επιβεβαιώνει την απουσία του κράτους πρόνοιας στη χώρα μας.
Τα ίδια και με τις φυσικές καταστροφές. Ο μόνος τρόπος αντίδρασης που εφαρμόζεται είναι ο κατασταλτικός κι αυτός με όχι μεγάλη αποτελεσματικότητα. Πάντα εκ των υστέρων και πάντα πίσω από το πρόβλημα.
Αντί λοιπόν να προσλαμβάνονται γιατροί, νοσοκόμοι και προσωπικό φύλαξης και προστασίας των δασών και αντί να κατασκευάζονται αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα, προσλαμβάνονται συνέχεια… αστυνομικοί. Ακόμη και για τα πανεπιστήμια, που δεν έχουν πια παρά ελάχιστους καθηγητές σε σχέση με τις ανάγκες εκπαίδευσης και έρευνας, αστυνομικοί προσλαμβάνονται.
Τα είπε πρόσφατα με τον τρόπο του και ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής στην εκδήλωση του ιδρύματος «Κωνσταντίνος Καραμανλής». Όπου περιέγραψε τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες και την απουσία κοινωνικού κράτους και κράτους πρόνοιας όχι ως απλή αδυναμία της κρατικής μηχανής, αλλά ως μια από τις βασικές αιτίες υπονόμευσης της ίδιας της Δημοκρατίας.
*Καθηγητής
