Από την έντυπη έκδοση
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Ταχύτητα, πολυπλοκότητα, αλγόριθμοι, μεγάλα δεδομένα, νέφος, ψηφιακή επανάσταση, ledge finid, stock of home και άλλα παρόμοια είναι εκφράσεις που ίσως πάνω από 7 άνθρωποι στους 10 του πλανήτη μας αγνοούν περί τίνος πρόκειται. Ταυτόχρονα με την πανδημία, ένα κύμα σαρωτικών κανονισμών δεσπόζει στην υφήλιο και δίνει στην καθημερινή ζωή νέο περιεχόμενο, αλλά και πρωτόγνωρα συναισθήματα.
Στην Ευρώπη για παράδειγμα, μια πάμπτωχη χώρα το 1992, η Εσθονία, σήμερα είναι η πέμπτη πλουσιότερη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και αποτελεί ζωντανό παράδειγμα ψηφιακής οικονομίας.
Η καινοτομία μετασχηματίζει με παρόμοιο τρόπο την Αφρική, ενώ ακόμα και στους προσφυγικούς καταυλισμούς στο Κονγκό κάποιες απλούστατες τεχνολογίες όπως το κινητό τηλέφωνο συνδέουν με πρωτόγνωρους τρόπους τους ανθρώπους με την πληροφορία, αλλά και μεταξύ τους. Οι επιχειρηματίες της Αφρικής αλλάζουν την όψη της ηπείρου, τροφοδοτώντας την ανάπτυξη και δημιουργώντας μια νέα κατηγορία παγκοσμίως ανταγωνιστικών επιχειρήσεων.
Παντού, πολίτες που πρόσφατα έγιναν αυτεξούσιοι καθώς και δίκτυα πολιτών αμφισβητούν την καθεστηκυία τάξη με τρόπους αδιανόητους ως τώρα – από τη δημιουργία νέων επιχειρηματικών μοντέλων μέχρι την αμφισβήτηση παλαιών αυταρχικών καθεστώτων.
Στο κοντινό μέλλον θα δούμε ρομποτικές στολές που επιτρέπουν στους παραπληγικούς να περπατούν, φάρμακα νέας γενιάς που εξαλείφουν συγκεκριμένες μορφές καρκίνου, αλλά και κώδικα ηλεκτρονικού υπολογιστή που χρησιμοποιείται τόσο ως διεθνές νόμισμα όσο και ως όπλο για την καταστροφή υλικών υποδομών στην άλλη άκρη του κόσμου.
Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον, είναι γεγονός ότι η πρόοδος και η δημιουργία πλούτου δεν προκύπτουν με ομοιόμορφο τρόπο. Αν και πολλοί ωφελούνται, κάποιοι άλλοι επωφελούνται σε υπερθετικό βαθμό. Ακόμα χειρότερα, δεν είναι λίγοι αυτοί που παραγκωνίζονται και άρα μπαίνουν στο περιθώριο.
Σε αντίθεση με το πρώτο κύμα ψηφιακής παγκοσμιοποίησης και καινοτομίας, που έβγαλε από τη φτώχεια τεράστιο αριθμό ανθρώπων σε αγορές εργασίας χαμηλού κόστους, το νέο κύμα αποτελεί πρόκληση για τις ανά τον κόσμο μεσαίες τάξεις, απειλώντας να βυθίσει πλήθος ανθρώπους ξανά στην ένδεια. Το προηγούμενο κύμα συνοδεύτηκε από την οικονομική ανάταση ολόκληρων χωρών και κοινωνιών. Το νέο κύμα εντάσσει κάποιες περιθωριακές οικονομίες στο κυρίαρχο ρεύμα της οικονομίας, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη μεσαία τάξη στις περισσότερες αναπτυγμένες οικονομίες.
Σε μεγάλα τμήματα της υφηλίου ο κόσμος αισθάνεται ξανά σε κατάσταση πολιορκίας, εξαιτίας της αυξανόμενης ανισότητας και της ανεπιθύμητης αναταραχής στη ζωή του. Πολλές κοινωνίες κλυδωνίζονται από μια διάχυτη αίσθηση πως είναι όλο και πιο δύσκολο να βρει κανείς τη θέση του στον κόσμο ή να προκόψει. Ακόμα χειρότερα, ήλθε και η πανδημία, η οποία, όπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς, έριξε λάδι στη φωτιά.
Η καινοτομία δεν συνοδεύεται μόνο από υποσχέσεις, αλλά και από κινδύνους. Οι ίδιες δυνάμεις που απελευθερώνουν μια άνευ προηγουμένη αύξηση του πλούτου και της ευημερίας, μπορεί να επιτρέψουν και σε έναν χάκερ να κλέψει την ταυτότητά σας ή να χακάρει το σπίτι σας. Ένας υπολογιστής που μπορεί να επιταχύνει την ανάλυση νομικών εγγράφων μπορεί και να συρρικνώσει τον αριθμό των δικηγόρων στο εργατικό δυναμικό. Τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν ν’ ανοίξουν δρόμους για τη δημιουργία νέων επαφών ή να δημιουργήσουν νέες μορφές κοινωνικού άγχους. Η ψηφιοποίηση των πληρωμών μπορεί να διευκολύνει την ανάπτυξη του εμπορίου, αλλά να διευκολύνει και την εξάπλωση του οργανωμένου εγκλήματος.
Είναι κατάδηλο έτσι ότι ζούμε σε μια εποχή πολυπλοκότητας, η οποία κατά τον εκατοντάχρονο Γάλλο φιλόσοφο Εντγκάρ Μορέν, θα μπορούσε να μας πάει πάρα, πάρα πολλά χρόνια πίσω.
Κάποτε, η περιπλοκότητα σήμαινε πρόοδο – και παρέπεμπε στον ενθουσιασμό για κάποιο νέο γκάτζετ, τεχνολογικά εξελιγμένο. Τώρα, η περιπλοκότητα καραδοκεί πίσω από τα πιο δαπανηρά και δυσεπίλυτα προβλήματα της εποχής μας. Είναι το μικρό μας κατοικίδιο, που μεγάλωσε, έγινε τέρας και έχει αρχίσει να μας τρώει τα έπιπλα.
«Είμαστε καταδικασμένοι;», διερωτάτο στον τίτλο του άρθρο του βρετανικού περιοδικού «New Scientist», που πέρυσι ασχολήθηκε εκτενώς με το θέμα της περιπλοκότητας. (Η απάντηση στο ερώτημα ήταν: Ίσως).
Ο συγκεκριμένος προβληματισμός συνοδεύεται συχνά από έντονη καταστροφολογία. Δείγματά της μπορεί να βρει κανείς στο έργο του Τζότζεφ Τέιντερ, ανθρωπολόγου από το Πανεπιστήμιο της Γιούτα και συγγραφέα του βιβλίου «Η κατάρρευση των περίπλοκων κοινωνιών». Εκεί, ο Τέιντερ μελετά τρεις αρχαίους πολιτισμούς, περιλαμβανομένης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, και εξηγεί πώς η περιπλοκότητα, κυρίως μέσω της χρεοκοπίας, τους οδήγησε στην καταστροφή. Βλέποντας την περιπλοκότητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, βλέπει άραγε επίσης την κατάρρευση; Πιθανόν.
Από την πλευρά της πάντως, η καθηγήτρια μαθηματικών Cathy O’ Neil, στο βιβλίο της «Όπλα Μαθηματικής Καταστροφής» (Εκδόσεις ΕΑΠ), τονίζει ότι η απρόσωπη μαθηματικοποίηση της κοινωνικής και οικονομικής ζωής είναι στην ουσία μια πηγή γενίκευσης της ανισότητας και της φτώχειας. Χωρίς να συμμερίζομαι απόλυτα την τοποθέτηση της καθηγήτριας O’Neil, οφείλω να πω ότι θίγει ένα σοβαρό πρόβλημα. Αυτό της προσαρμογής μεγάλου αριθμού ανθρώπων σε μια ψυχρή πολυπλοκότητα, που από μόνη της γίνεται πηγή αποκλεισμού.
