Σε ελεύθερη πτώση βρίσκεται το ελληνικό νηολόγιο, το οποίο σταθερά κάθε χρόνο χάνει από τη δύναμή του και πλοία αλλά και χωρητικότητα.
Από το 2023 το ελληνικό νηολόγιο έχει πέσει κάτω και από το ψυχολογικό όριο των 500 πλοίων.
Στις αρχές του 21ου αιώνα το ποσοστό της ελληνικής σημαίας ξεπερνούσε το 30% του ελληνόκτητου στόλου, ενώ σήμερα είναι κάτω από το 15%.
Και όπως δείχνουν οι τελευταίες στατιστικές, ούτε τώρα καταφέρνει να καρπωθεί το παράθυρο ευκαιρίας που έχει ανοίξει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία θέτει ένα ελάχιστο όριο χρήσης ευρωπαϊκών σημαιών για τα πλοία που είναι στη διαχείριση εταιρειών σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Οι αιτίες της αρνητικής πορείας, σύμφωνα με έρευνα που έγινε σε ελληνικές ναυτιλιακές εταιρείες και τα στοιχεία της οποίας είναι στη διάθεση της «Ν», είναι τέσσερις.
Ως πρώτη καταγράφεται το «γραφειοκρατικό τείχος», δεύτερη η έλλειψη Ελλήνων ναυτικών, τρίτη η ψηφιοποίηση των συστημάτων και τέταρτη οι αργοί ρυθμοί απόκρισης στις ανάγκες των πλοίων σε 24ωρη βάση.
Επισημαίνεται ότι, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της Ελληνικής Επιτροπής Ναυτιλιακής Συνεργασίας του Λονδίνου (Committee), ενώ η δύναμη του ελληνόκτητου στόλου αυξάνεται σταθερά σχεδόν κάθε χρόνο, τόσο σε αριθμό πλοίων όσο και σε μεταφορική ικανότητα (dwt), το ελληνικό νηολόγιο ακολουθεί αντίστροφη πορεία.
Για παράδειγμα, τον Μάρτιο του 2015 ο υπό ελληνική σημαία στόλος αντιστοιχούσε στο 25,5% του ελληνόκτητου (άνω των 1.000 Gt) σε όρους μεταφορικής ικανότητας (dwt), και 20,6% σε όρους αριθμού πλοίων.
Στην αντίστοιχη έρευνα του Μαρτίου του 2024, το ποσοστό του υπό ελληνική σημαία στόλου αντιστοιχούσε σε 14,5% του ελληνόκτητου όσον αφορά τα dwt, και σε 11,7% σε αριθμό πλοίων.
Αλλά και για τους μήνες που ακολούθησαν δεν φαίνεται το ελληνικό νηολόγιο να έχει ενισχυθεί, τουλάχιστον σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, η οποία μετράει το μέγεθος του στόλου με βάση τα κλιμάκια ολικής χωρητικότητας από 100 κοχ και πάνω και όχι από τα μεγαλύτερα πλοία της έρευνας που κάνει το Committee, που παίρνει ως βάση τα 1.000 gt ανά πλοίο.
Σύμφωνα με το τελευταίο δελτίο του Σεπτεμβρίου 2024, ο υπό ελληνική σημαία στόλος αριθμούσε 1.834 πλοία με χωρητικότητα 36.336.537 κοχ. Μόλις 0,4% πάνω σε αριθμό πλοίων, αλλά κάτω κατά 2,9% σε όρους χωρητικότητας.
Η διαφορά ανοίγει ακόμα περισσότερο στις μεγάλες χωρητικότητες. Στην κατηγορία από 20.000 κοχ μέχρι 30.000 κοχ η ελληνική σημαία τον Σεπτέμβριο του 2024 μετρούσε 51 πλοία και 1,33 εκατ. κοχ, έναντι 58 πλοίων και 1,53 εκατ. κοχ τον Σεπτέμβριο του 2023 (πτώση 12,1% και 13,1% αντίστοιχα).
Αλλά και στην κατηγορία άνω των 30.000 κοχ πλοίων η ελληνική σημαία τον φετινό Σεπτέμβριο μετρούσε 386 πλοία 33,079 εκατ. κοχ, από 398 πλοία 33,97 εκατ. κοχ πέρυσι τον ίδιο μήνα (πτώση 3% και 2,6% αντίστοιχα).
Η ελληνόκτητη ναυτιλία είναι η μεγαλύτερη στον κόσμο σε όρους χωρητικότητας (dwt). Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών (UNCTAD), την 1η Ιανουαρίου 2024 οι Έλληνες εφοπλιστές διατήρησαν τα πρωτεία τους στην παγκόσμια ναυτιλία.
Ωστόσο, το ελληνικό νηολόγιο είναι πολύ χαμηλότερα συγκριτικά με τη δυναμική του συνόλου του στόλου. Παραμένει βέβαια στην πρώτη δεκάδα με τα μεγαλύτερα νηολόγια του κόσμου (ένατη θέση), αλλά η συνεχόμενη κάμψη θέτει σε κίνδυνο τη μελλοντική του πορεία.
Ταυτόχρονα παραμένει ένα από τα πλέον ποιοτικά νηολόγια του κόσμου, αφού περνάει με μεγάλη επιτυχία τα πιο δύσκολα τεστ ασφάλειας του κόσμου [Paris MOU (Ευρώπη) και QUALSHIP 21 (ΗΠΑ)].
Θεωρείται δε κρίσιμης σημασίας η ελληνική σημαία να έχει υψηλή δυναμική τόσο σε ποιότητα όσο και σε ποσότητα, ώστε να έχει δυνατή φωνή σε διεθνές επίπεδο, στον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό, όπου για δεύτερη συνεχόμενη φορά μέσα στο 2024 κατατάχθηκε πρώτη σε ψήφους ανάμεσα στα κράτη μέλη του Οργανισμού.
Οι αιτίες
Για την αντιμετώπιση του ζητήματος η ελληνική ναυτιλιακή κοινότητα δεν έχει μείνει με τα «χέρια δεμένα».
Σύμφωνα με έρευνα που έγινε σε ελληνικές ναυτιλιακές εταιρείες, προκειμένου να αναστραφεί η αρνητική πορεία που ακολουθεί η ελληνική σημαία, οι βασικές αιτίες που πρέπει να αντιμετωπίσει η ελληνική αρχή είναι τέσσερις.
Σύμφωνα με την έρευνα, οι πιο σημαντικοί παράγοντες αποφυγής του ελληνικού νηολογίου είναι οι γραφειοκρατικές και χρονοβόρες διαδικασίες, η έλλειψη άμεσα διαθέσιμου πληρώματος (Έλληνες ναυτικοί – υπάρχει απαίτηση για πέντε ή έξι Έλληνες αξιωματικούς, ανάλογα με το μέγεθος του πλοίου, στην ποντοπόρο), η έλλειψη ψηφιοποίησης του ελληνικού νηολογίου, αλλά και ο μεγάλος χρόνος απόκρισης στις ανάγκες των πλοίων σε 24ωρη βάση, όπως δηλαδή λειτουργεί και η ποντοπόρος ναυτιλία.
Σε επικοινωνία της «Ν» με ναυτιλιακά γραφεία τέθηκαν από ανώτατα στελέχη της ναυτιλίας κυρίως δύο θέματα. Το θέμα της γραφειοκρατίας και αυτό της έλλειψης ικανών Ελλήνων ναυτικών.
Ορισμένα στελέχη έθεσαν επίσης το ζήτημα της εμπορικής αντιμετώπισης του ελληνικού νηολογίου από τη διοικητική αρχή.
Πολλά ευρωπαϊκά νηολόγια είναι σε επαφή συνεχώς με τις ναυτιλιακές εταιρείες προκειμένου να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των διαχειριστριών εταιρειών, αναφέρει χαρακτηριστικά στέλεχος ναυτιλιακής εταιρείας στη «Ν».
«Στην Ελλάδα, αν βγάλεις πλοίο από την ελληνική σημαία, κανείς δεν σε ρωτάει γιατί. Άλλες ευρωπαϊκές σημαίες στέλνουν στα γραφεία ακόμα και υπουργούς προκειμένου να σε πείσουν να διατηρήσεις ή να εγγράψεις ακόμα περισσότερα πλοία στη σημαία τους» επισημαίνει.
Έλληνας πλοιοκτήτης που θέλει να εγγράψει πλοία του στο ελληνικό νηολόγιο επεσήμανε στη «Ν» ότι θέλει μεν να προχωρήσει, αλλά το γραφειοκρατικό τείχος τον κρατάει μακριά.
Σε ερώτηση της «Ν» σε περισσότερες από 15 ελληνικές ναυτιλιακές εταιρείες για το ποια ευρωπαϊκά νηολόγια επιλέγουν περισσότερο αυτή την περίοδο, η απάντηση είναι αυτά της Μάλτας, της Κύπρου (παρά το γεγονός ότι υπάρχει σε ισχύ το εμπάργκο της Τουρκίας που επηρεάζει περισσότερο τα Bulk carriers) και της Πορτογαλίας.
Μάλιστα, όπως επεσήμαναν στη «Ν», για μια μέση ελληνική εταιρεία που δεν έχει πλοία της στο ελληνικό νηολόγιο, άρα δεν έχει αποκτήσει τριβή με τη δύσκολη ελληνική πραγματικότητα, είναι ακόμα πιο δύσκολο να υψώσει την ελληνική σημαία, εξαιτίας του «μη φιλικού προς τον χρήστη περιβάλλοντος», όπως το χαρακτήρισαν.
Οι Έλληνες ναυτικοί
Από την εποχή που οι Έλληνες ναυτικοί ήταν περισσότεροι από 80.000 πάνω στα ελληνικά καράβια έχουν περάσει πολλές δεκαετίες.
Σήμερα, μαζί με τους συνταξιούχους, οι αξιωματικοί δεν ξεπερνούν, σύμφωνα με υπολογισμούς παραγόντων της ναυτιλίας, τις 20.000 με 22.000. Οι οποίοι εκτός από την ποντοπόρο πρέπει να ικανοποιήσουν και τις ανάγκες της ακτοπλοΐας.
Η προσέλκυση αλλά και η διατήρηση των Ελλήνων στο ναυτικό επάγγελμα αποτελεί μια από τις βασικές προτεραιότητες του υπουργείου Ναυτιλίας, με τον υπουργό να έχει ανακηρύξει τόσο το 2024 όσο και το 2025 ως έτη ναυτικής εκπαίδευσης.
Ωστόσο, και παρά το γεγονός ότι προτάσεις συγκεκριμένες υπάρχουν εδώ και πολλά χρόνια στο «τραπέζι», το ολιστικό νομοσχέδιο για τη ναυτική εκπαίδευση και προσέλκυση δεν έχει προχωρήσει.
Όπως υπογραμμίζουν στη «Ν» άνθρωποι της ναυτιλίας με πολύ μεγάλη εμπειρία, δεν είμαστε στις δεκαετίες του ’70 και του ’80 και δεν είναι εύκολο να προσελκύσεις πολύ κόσμο για ναυτική καριέρα.
Σημειώνουν δε ότι θα πρέπει πρώτα από όλα να κοιτάξουμε να συγκρατήσουμε τους νέους που μπαίνουν στις ναυτικές ακαδημίες.
Κατά μέσο όρο, επισημαίνουν στη «Ν» άνθρωποι κοντά στις Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού, από τους 1.400 με 1.500 που μπαίνουν στις ΑΕΝ κάθε χρόνο, δεν αποφοιτούν περισσότεροι από 800 κατά μέσο όρο. Αλλά και για αυτούς που αποφοιτούν, για ένα σημαντικό ποσοστό, ο χρόνος παραμονής στα πλοία έχει μειωθεί κατακόρυφα, αφού προτιμούν να βγουν στη στεριά, στα ναυτιλιακά γραφεία.
Η ψηφιοποίηση
Τα τελευταία τέσσερα χρόνια το υπουργείο Ναυτιλίας έχει αναλάβει κάποιες δράσεις για την ενίσχυση της ναυτικής εκπαίδευσης. Μια τέτοια επιτυχημένη δράση ήταν η εξασφάλιση ευρωπαϊκής χρηματοδότησης μέσω ΕΣΠΑ για το δεύτερο θαλάσσιο εκπαιδευτικό ταξίδι όλων των σπουδαστών και σπουδαστριών των Ακαδημιών Εμπορικού Ναυτικού της χώρας.
Όσον αφορά την ψηφιοποίηση, το e-νηολόγιο έχει ξεκινήσει να λειτουργεί ενώ το 2026 αναμένεται να είναι έτοιμο και το ψηφιακό ναυτολόγιο.
Ναυτική Ακαδημία Χίου – Το παράδειγμα προς μίμηση του καπετάν Π. Τσάκου
Την αγάπη του για την ναυτοσύνη και τον Έλληνα ναυτικό δείχνει εμπράκτως σε κάθε ευκαιρία ο καπετάν Παναγιώτης Τσάκος, ο οποίος δημιουργεί «φυτώρια» για την επόμενη μέρα της ελληνικής ναυτιλίας.
Ένας από τους μεγάλους στόχους που υλοποίησε ο καπετάν Παναγιώτης Τσάκος ήταν η ίδρυση της ναυτικής ακαδημίας στη γενέτειρά του, τη ναυτομάνα Χίο.
Ο καπετάν Παναγιώτης Τσάκος και η οικογένειά του έκαναν ένα βήμα, σταθερό, κάθε φορά. Αφού πρώτα ίδρυσε το «Σπίτι της Μαρίας» στη μνήμη της κόρης του Μαρίας, στη συνέχεια προχώρησε με το TEENS, το πρώτο μη κερδοσκοπικό Ναυτικό Λύκειο, το οποίο έχει πιστοποιηθεί πλέον ως πρότυπο, και τώρα λειτουργεί τη Ναυτική Ακαδημία (TEENS).
Στα εγκαίνια της ακαδημίας, που έγιναν στη Χίο στις αρχές Σεπτεμβρίου 2024, ο καπετάν Παναγιώτης Τσάκος είχε αναφέρει μεταξύ άλλων: «Οραματιζόμαστε την Ακαδημία μας ως πόλο έλξης νέων όχι μόνο για να στελεχώσουν τα πλοία της ελληνικής ναυτιλίας, αλλά ταυτόχρονα να τους δώσουμε τη δυνατότητα επαγγελματικής εξέλιξης και καταξίωσης, υπηρετώντας το υπερήφανο ναυτικό επάγγελμα. Λειτούργημα, θα μου επιτρέψετε να πω».
Ευχήθηκε επίσης να θεσμοθετηθούν και στην Ελλάδα οι νομοθετικές εκείνες προϋποθέσεις που θα επιτρέψουν την ίδρυση και άλλων μη κρατικών ακαδημιών.
Γιώργος Προκοπίου: Κάντε το όπως η Κύπρος
Στο 8ο Ναυτιλιακό Συνέδριο της «Ναυτεμπορικής», που πραγματοποιήθηκε στις 15 Μαΐου 2024, ο πλοιοκτήτης Γιώργος Προκοπίου σε ερώτηση για το ελληνικό νηολόγιο απάντησε: «Δεν μπορεί κάθε φορά που αλλάζει η κυβέρνηση να αλλάζουν όροι και συνθήκες. Εγώ όταν ξεκίνησα είχα 35 βαπόρια, όλα με ελληνική σημαία. Έχοντας δει τον χάρο με τα μάτια μας, πήγαμε σε άλλες λύσεις – στην κυπριακή, στη μαλτέζικη σημαία…».
Συμπλήρωσε πάντως ότι «πάντα υπάρχει χώρος για βελτίωση. Αυτό που θα βοηθούσε πολύ θα ήταν η πιο στενή συνεργασία ανάμεσα στους πλοιοκτήτες και το κράτος. Δεν χρειάζεται να εφεύρουμε από την αρχή τον τροχό. Ας κάνουμε ό,τι κάνουν οι Κύπριοι».
Από την πλευρά του ο πλοιοκτήτης Χάρης Βαφειάς εστίασε στον μικρό αριθμό Ελλήνων ναυτικών. «Η έλλειψη Ελλήνων ναυτικών είναι ο βασικός αποτρεπτικός παράγοντας για να ταξιδεύουν σήμερα στις θάλασσες περισσότερα πλοία με ελληνική σημαία. Είναι κρίμα, γιατί έπρεπε να κυματίζει σε περισσότερα πλοία», τόνισε ο κ. Βαφειάς.
