Οι απρόβλεπτες καταστάσεις και ο αστάθμητος παράγοντας καθορίζουν σήμερα σε μεγάλο βαθμό τις αγορές της ναυτιλίας. Από την ξηρασία στη Διώρυγα του Παναμά, τον πόλεμο στην Ουκρανία αλλά και τις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, οι ανατροπές μεταβάλλουν τα μοτίβα της ναυτιλιακής βιομηχανίας. Την επισήμανση αυτή κάνει σε συνέντευξή του στη «Ν» ο CEO του Goldenport Group, Γιάννης Δράγνης. Ένας όμιλος που δραστηριοποιείται στο υγρό και ξηρό φορτίο στην ποντοπόρο ναυτιλία, αλλά και στον θαλάσσιο τουρισμό μέσω της Golden Yachts.
Όσον αφορά τις επενδύσεις σε νέα eco πλοία, με στόχο της απανθρακοποίηση της ναυτιλίας μέχρι το 2050, ο κ. Δράγνης δηλώνει ότι «σήμερα η παραγγελία νέων πλοίων είναι ένα πάρα πολύ “ακριβό άθλημα”. Και μάλιστα με παραδόσεις σε βάθος χρόνου. Δεν μπορούμε σήμερα να ξέρουμε τι θα συμβαίνει όταν παραδοθούν τα πλοία, το 2027-2028».
Ο ίδιος το 2019 και το 2022 προχώρησε σε παραγγελίες eco πλοίων με συμβατικά καύσιμα, ενώ έχει κάνει ένα άνοιγμα στη μεθανόλη. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του, LNG, μεθανόλη και carbon capture θα είναι οι τεχνολογίες που θα έχουν το προβάδισμα. Χαρακτηρίζει επίσης το ανθρώπινο δυναμικό ως τον πιο σημαντικό παράγοντα της ναυτιλίας, τόσο στα γραφεία όσο και στα πλοία.
Για τον θαλάσσιο τουρισμό και τα yachts, ο κ. Δράγνης επισημαίνει ότι ο όμιλος θέλει να δίνει στις δραστηριότητές του το μεγαλύτερο δυνατό ελληνικό αποτύπωμα (ναυπήγηση στην Ελλάδα και ελληνικά πληρώματα σε 12μηνη βάση). Ωστόσο τονίζει ότι στο «yachting χρειάζονται μόνο ίδια μέτρα και ίδια σταθμά για όλους».
Κύριε Δράγνη, η ναυτιλιακή βιομηχανία βρίσκεται σε μια περίοδο μεγάλων αλλαγών. Κατά την άποψή σας, ποιες είναι οι σημαντικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κλάδος σας σήμερα;
«Καλησπέρα και ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση αυτή. Και θέλω να σας ευχαριστήσω για την ενημέρωση που μας προσφέρετε. Όσον αφορά την ερώτησή σας για τη ναυτιλιακή βιομηχανία, νομίζω ότι παρόλο που σίγουρα οι συζητήσεις επικεντρώνονται σε όλα τα fora κυρίως σε ζητήματα απανθρακοποίησης της ναυτιλίας καθώς και στις νέες τεχνολογίες, θα ήθελα αρχικά να αναφερθώ στον πιο σημαντικό παράγοντα της ναυτιλίας, που θεωρώ ότι είναι το ανθρώπινο δυναμικό. Το ανθρώπινο δυναμικό τόσο στα γραφεία όσο και φυσικά στους ναυτικούς.
Οι άνθρωποι στα γραφεία, καπετάνιοι και μηχανικοί, οι περισσότεροι έρχονται από τη θάλασσα, αλλά και ηλεκτρονικοί, ηλεκτρολόγοι και ναυπηγοί. Ως όμιλος εστιάζουμε τις προσπάθειές μας στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων τους, τη συνεχή εκπαίδευση και κατάρτιση.
Προσπαθούμε να δίνουμε ευκαιρίες σε νέους ανθρώπους να κάνουν επαγγελματικά βήματα ανόδου μέσα στην εταιρεία, προσφέροντας διαρκή εκπαίδευση. Το ίδιο ισχύει και για τα βαπόρια, με το πολύ γνωστό θέμα που αντιμετωπίζει η ναυτιλιακή βιομηχανία, το θέμα δηλαδή της έλλειψης ναυτικών».
Η εξεύρεση πληρωμάτων;
«Ναι, σωστά. Σίγουρα μετά τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας τα πράγματα έχουν δυσκολέψει ακόμα περισσότερο. Αυτή τη στιγμή υπάρχει επιστράτευση στην Ουκρανία, οπότε έχουν μειωθεί περαιτέρω οι ναυτικοί από την Ουκρανία, η οποία αποτελεί δεξαμενή πολύ καλών αξιωματικών για τα πλοία. Από την πλευρά μας βοηθήσαμε όσο περισσότερο μπορούσαμε τους ναυτικούς μας. Φέραμε πολλούς στην Ελλάδα, αξιωματικούς, ενώ παράλληλα έχουμε γραφεία στη Γεωργία, αλλά και στις Φιλιππίνες. Με τον τρόπο αυτό έχουμε αντιμετωπίσει, θα έλεγα αρκετά καλά, το θέμα της στελέχωσης των πλοίων.
Ωστόσο στο μέλλον θα έχουμε και πάλι θέματα κατάρτισης του προσωπικού σε νέες τεχνολογίες και Know how. Αυτό με απασχολεί περισσότερο σήμερα».
Και όσον αφορά τα νέα πλοία, σε σχέση με τους νέους κανονισμούς σε επίπεδο Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού;
«Εμείς παραγγείλαμε νέα πλοία σχετικά νωρίς, το 2019 καθώς και το 2022. Από τότε δεν έχω κάνει κάποια νέα παραγγελία. Και παρόλο που και τότε τα θέματα της απανθρακοποίησης τα συζητήσαμε διεξοδικά, τι μηχανή θα βάλουμε, τι τύπο καυσίμου, αποφάσισα να προχωρήσουμε με eco πλοία που θα χρησιμοποιούν συμβατικά καύσιμα. Γιατί οι απαντήσεις δεν έχουν δοθεί μέχρι σήμερα, ενώ παράλληλα η ανάγκη για νέα πλοία εξακολουθεί και υφίσταται.
Ωστόσο θα πρέπει να σας πω ότι έχουμε κάνει ένα άνοιγμα στη μεθανόλη, για ορισμένα από τα δεξαμενόπλοια του στόλου μας. Αν και κυρίαρχη τάση σήμερα είναι το dual fuel με LNG, πιστεύω και στις δυνατότητες της μεθανόλης. Αν και το θέμα παραγωγής του συγκεκριμένου καυσίμου σε επαρκείς ποσότητες παραμένει το μεγάλο ζητούμενο. Και βέβαια είναι πολύ πιο ασφαλές από την αμμωνία.
Πιστεύω λοιπόν ότι η μεθανόλη με το LNG και τεχνολογίες όπως είναι το carbon capture αργότερα θα είναι οι τεχνολογίες που θα έχουν το προβάδισμα. Αλλά και το carbon capture δεν είναι ώριμο, καθώς δεν υπάρχουν υποδομές παραλαβής του φορτίου. Υφίστανται ορισμένα σημεία, όπως στο Άμστερνταμ, αλλά δεν υπάρχει παγκόσμιο δίκτυο παραλαβής».
Με αφορμή τα όσα μου αναφέρετε, θα ήθελα να σας ρωτήσω για το πόσο έχει αλλάξει η ναυτιλία σε σχέση με τις παλιότερες γενιές.
«Δίνουμε πολύ μεγάλη σημασία στην ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρουμε. Είμαστε ένας ιδιόκτητος όμιλος, παρά το γεγονός ότι είχαμε εισέλθει στις χρηματιστηριακές αγορές πριν από 15 χρόνια. Διαχειριζόμαστε δηλαδή τα πλοία της εταιρείας. Και δίνω πάρα πολλή βάση στην ποιότητα του προϊόντος, δηλαδή στην ποιότητα της υπηρεσίας αυτής που προσφέρει η εταιρεία. Ασφάλεια – ποιότητα και εντός χρονοδιαγραμμάτων.
Κοιτάζουμε επίσης να υπάρχει καλή συνεργασία με τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη να μεταφέρουν το προϊόν τους. Το μοντέλο που ακολουθούμε είναι να επενδύουμε πάνω σε αυτή την υπηρεσία, δηλαδή να βελτιώνουμε τον τρόπο που προσφέρουμε το μεταφορικό έργο. Η διαφορά σε σχέση με τις παλαιότερες γενιές είναι η βιωσιμότητα.
Να είμαστε πιο βιώσιμοι σε όλα τα επίπεδα. Από το προσωπικό μας μέχρι τους πελάτες μας. Για παράδειγμα, το δωρεάν ίντερνετ στα πλοία (starlink), τα στρώματα, τα τρόφιμα και γενικότερα οι καλές συνθήκες διαβίωσης. Τα σημερινά πλοία δεν έχουν καμία σχέση με αυτά προηγούμενων γενιών της ναυτιλίας. Ν
α σας μεταφέρω μια ιστορία που μου λέει ο πατέρας μου, ο καπετάν Πάρης Δράγνης. Τότε που ήταν καπετάνιος τα ταξίδια είχαν διάρκεια από ένα έτος και περισσότερο. Του έστελνε η μητέρα του γράμμα, για παράδειγμα να ντύνεται καλά γιατί κάνει κρύο, και το παραλάμβανε μήνες μετά, όταν το βαπόρι είχε φτάσει την Ινδία και είχε 40 βαθμούς θερμοκρασία. Αυτά ίσχυαν σε περασμένες δεκαετίες.
Σήμερα στο επάγγελμα του ναυτικού η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική. Δηλαδή, θέλω να εξηγήσω ότι σε μία γενιά μέσα οι συνθήκες πάνω στο πλοίο έχουν αλλάξει άρδην. Και είναι φυσικά ένας κλάδος που προσφέρει πολύ μεγάλες ευκαιρίες επαγγελματικής ανέλιξης και πολύ καλές οικονομικές αποδοχές. Αλλά είναι ταυτόχρονα και μια πολύ ενδιαφέρουσα δουλειά για να την επιλέξει ένας νέος άνθρωπος. Στη ναυτιλία ποτέ μία μέρα δεν είναι ίδια με την άλλη. Όμως, από την άλλη πλευρά, έχει και μεγάλες απαιτήσεις. Πρέπει να το θέλεις πραγματικά. Να σου αρέσει αυτή η δουλειά».
Και οι Έλληνες ναυτικοί;
«Έλληνες ναυτικούς έχουμε στα σκάφη αναψυχής, και μάλιστα σχεδόν αποκλειστικά. Έχουμε δημιουργήσει μια ομάδα ανθρώπων με τους οποίους συνεργαζόμαστε σε μόνιμη βάση, και όχι μόνο για την περίοδο που γίνονται οι κρουαζιέρες με τα yacht. Δηλαδή όλοι οι ναυτικοί μας είναι μόνιμοι, σε 12μηνη βάση. Όσον αφορά την ποντοπόρο ναυτιλία, η Ελλάδα έχει τις δυνατότητες να φτιάξει αξιωματικούς του εμπορικού ναυτικού. Αλλά θα πρέπει και η ελληνική σημαία να είναι ανταγωνιστική σε πανευρωπαϊκό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο.
Στον συγκεκριμένο κλάδο η προσφορά εργασίας είναι σχεδόν ατελείωτη. Μόνο τα ελληνόκτητα πλοια είναι πάνω από 5.000. Αλλά δεν γνωρίζω αν ενδιαφέρει τους νέους. Παρά το γεγονός ότι είναι προσοδοφόρο, θεωρώ ότι το να στελεχωθούν όλα τα πλοία με Έλληνες ναυτικούς είναι αδύνατο. Αλλά οι ευκαιρίες για εργασία υπάρχουν. Είναι εδώ. Και οι διαφορές σε σχέση με το παρελθόν μεγάλες. Όπως είπα, παλιά ο χρόνος ναυτολόγησης ήταν περίπου 12 μήνες. Τώρα τα συμβόλαια είναι τετράμηνα. Και μετά υπάρχουν και εξαιρετικές επαγγελματικές ευκαιρίες στα γραφεία».
Κύριε Δράγνη, μιλήσαμε για αγορές και ναυπηγήσεις. Η χρηματοδότηση στον κλάδο πώς είναι σήμερα;
«Υπάρχει πληθώρα χρηματοδότησης, τουλάχιστον για εταιρείες οι οποίες έχουν νομίζω ένα καλό μοντέλο. Που έχουν μια καλή βάση. Δεν έχουν δηλαδή υπερβολικό δανεισμό. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσω ότι και οι ελληνικές τράπεζες έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά όσον αφορά τη χρηματοδότηση και στήριξη της ελληνικής ναυτιλίας. Έχουν γίνει πάρα πολύ ανταγωνιστικές. Και έχουν ανταμειφθεί γι’ αυτό, γιατί μπήκαν σχετικά νωρίς, πριν η αγορά ανέβει.
Έχουν κερδίσει μια σημαντική θέση πλέον στην αγορά. Διαθέτουν πλέον ένα πάρα πολύ ανταγωνιστικό και σοβαρό προϊόν. Μπορώ να πω ότι οι ελληνικές τράπεζες ήταν η θετική έκπληξη της τελευταίας πενταετίας και έχουν κάνει ένα εξαιρετικό, κερδοφόρο χαρτοφυλάκιο. Και αυτή τη στιγμή που η ναυτιλία πάει πολύ καλά, σίγουρα αυτό το χαρτοφυλάκιο γίνεται ακόμα καλύτερο. Αλλά σε επίπεδο χρηματοδότησης υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον και από την Κίνα αλλά και την Ιαπωνία».
Οι Έλληνες πλοιοκτήτες διατηρούν την πρωτοκαθεδρία σε παγκόσμιο επίπεδο, παρά το γεγονός ότι η μια κρίση διαδέχεται την άλλη τα τελευταία 15 χρόνια. Την ίδια στιγμή όμως ο ανταγωνισμός από την Ασία εντείνεται. Ποιο είναι το «μυστικό»;
«Κοιτάξτε, είναι πολύ μεγάλη η ερώτηση αυτή. Γιατί η ναυτιλία στην Ελλάδα είναι ένας τεράστιος κλάδος. Πολλές εταιρείες με μεγάλη τεχνογνωσία, που η κάθε μια βλέπει με τον δικό της τρόπο τον κλάδο. Και αυτό ίσως είναι και το μυστικό της ελληνικής ναυτιλίας. Ότι δεν κοιτάνε όλοι την αγορά με τον ίδιο τρόπο. Κατά την άποψή μου είναι πολύ θετικό, γιατί υπάρχει πολυμορφία εδώ στην Ελλάδα.
Σίγουρα πολλοί κλάδοι της αγοράς έχουν ευνοηθεί από τις συγκυρίες τα τελευταία χρόνια. Κάτι που έδωσε την ευκαιρία σε πολλές εταιρείες να μεγαλώσουν μέσω συνεχόμενων παραγγελιών πλοίων. Πρέπει βέβαια να σας πω ότι σήμερα η παραγγελία νέων πλοίων είναι ένα πάρα πολύ “ακριβό άθλημα”. Και μάλιστα με παραδόσεις σε βάθος χρόνου. Δεν μπορούμε σήμερα να ξέρουμε τι θα συμβαίνει όταν παραδοθούν τα πλοία, το 2027-2028. Οι καλύτεροι αναλυτές δεν μπορούν να απαντήσουν σε αυτά τα ερωτήματα. Για το τι θα συμβεί σε κάποια χρόνια από τώρα. Γιατί σήμερα η γεωπολιτική καθορίζει πλέον και τη ναυτιλιακή βιομηχανία. Η γεωπολιτική και τα φυσικά φαινόμενα. Όπως παράδειγμα το φαινόμενο της ξηρασίας στη Διώρυγα του Παναμά, το οποίο τώρα βελτιώνεται.
Πάντα λαμβάνουμε υπόψη τα παραδοσιακά θεμελιώδη που επηρεάζουν τη ναυτιλία, όπως το orderbook ή τα στοιχεία της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά πλέον ο αστάθμητος παράγοντας, περισσότερο από ποτέ στο παρελθόν, ανεβάζει ή ρίχνει την αγορά, τον οποίο δεν γίνεται να τον προβλέψεις. Όπως είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία, τον οποίο δεν μπορούσε να προβλέψει κανείς. Καταλήγοντας, οι Έλληνες πιστεύω ότι με τις επενδύσεις που κάνουν θα συνεχίσουν να διαχειρίζονται έναν από τους μεγαλύτερους, αλλά και συγχρόνως νεότερους στόλους στον κόσμο».
Διαβάζοντας τα ESG reports των εταιρειών του ομίλου, επισημαίνετε με την ιδιότητα του Διευθύνοντος Συμβούλου ότι ενθαρρύνετε τον ανοιχτό διάλογο μεταξύ των εργαζομένων – ναυλωτών και χρηματοδοτών για την ασφαλή πλοήγηση των εταιρειών καθ’ όλη τη διάρκεια του ESG ταξιδιού τους. Κατά πόσο σήμερα οι ναυλωτές αλλά και οι χρηματοδότες στηρίζουν τις προσπάθειες των ναυτιλιακών εταιρειών;
«Αυτό που θέλω να πω είναι ότι κάθε επιχείρηση πρέπει να είναι ανταγωνιστική. Αλλά δεν μπορεί για μια εταιρεία στόχος να είναι μόνο ένας, το κέρδος. Πρέπει να σκέφτεσαι… πώς η εταιρεία θα είναι στημένη και θα επιβιώσει και για την επόμενη γενιά. Δεν είναι σωστό να σκέφτεσαι μόνο το σήμερα. Η διαδρομή για την ενδυνάμωση μιας εταιρείας δεν είναι διαφορετική από το να φτιάξεις μια εταιρεία πιο βιώσιμη, με μεγαλύτερο σεβασμό στο περιβάλλον και τους ανθρώπους της. Όλα αυτά πάνε μαζί.
Όσον αφορά την πράσινη μετάβαση και τα εναλλακτικά καύσιμα, υπάρχουν κάποιες προτεραιότητες και προτάσεις. Τα σχέδια αυτά μπορεί να μην είναι οικονομικά βιώσιμα από την πρώτη μέρα, αλλά είναι θέματα που αξιολογούμε διαρκώς. Και υιοθετούμε κάθε φορά, στον ανώτατο δυνατό βαθμό, τις καλύτερες πρακτικές. Γιατί στο τέλος, όταν κάνεις κάτι βιώσιμο, by definition, είναι κάτι το οποίο έχει διάρκεια στον χρόνο».
Ο όμιλός σας διαθέτει και ένα πολύ ισχυρό brand στον τομέα του yachting. Κατασκευή πολυτελών θαλαμηγών, πωλήσεις και ναυλώσεις. Ωστόσο, γενικότερα ως Ελλάδα, πέραν του κορυφαίου προορισμού, δεν έχουμε καταφέρει να αναπτύξουμε μια βιομηχανία ανάλογη, για παράδειγμα, της Ιταλίας. Υπάρχουν δυνατότητες στη χώρα μας να αναπτύξουμε μια ανάλογη βιομηχανία;
«Το γεγονός ότι δεν είμαστε μια τόσο βιομηχανικά ανεπτυγμένη χώρα όπως η Ιταλία είναι γνωστό. Και δεν αφορά μόνο τον συγκεκριμένο κλάδο, αλλά το σύνολο της οικονομίας. Ακόμα και εμείς για πολλά μέρη της παραγωγής συνεργαζόμαστε με ιταλικές εταιρείες.
Να σας φέρω ένα παράδειγμα, δεν έχουμε βρει στη χώρα μας αντίστοιχα ποιοτικά προϊόντα για το εσωτερικό των σκαφών. Εμείς ως εταιρεία, η Golden Yachts δηλαδή, που κτίζει τα σκάφη, θέλουμε να έχουμε το μεγαλύτερο δυνατό ελληνικό αποτύπωμα. Αλλά αντίστοιχα θα πρέπει, επειδή πηγαίνουμε στην κορυφαία έκθεση του Μονακό κάθε χρόνο με ένα σκάφος μας, να είμαστε ανταγωνιστικοί με τα άλλα ναυπηγεία της Ευρώπης, που η Ευρώπη είναι η παγκόσμια ηγέτιδα στον τομέα αυτό. Σχεδόν όλα τα mega yachts κατασκευάζονται στην Ευρώπη. Προσπαθούμε να πετύχουμε και τα δύο λοιπόν. Ως εταιρεία έχουμε βοηθήσει στην αναβάθμιση πολλών εταιρειών του κλάδου. Το επίπεδο δεν είναι ακόμα εκεί που πρέπει, τουλάχιστον όσον αφορά τις κορυφαίες κατασκευές. Και σε αυτόν τον κλάδο πάντως έχουμε θέμα με το ανθρώπινο δυναμικό. Και σήμερα υπάρχουν εξαιρετικές ευκαιρίες για καριέρες στα ναυπηγεία αυτού του είδους. Με υψηλές απολαβές και προοπτικές. Αρκεί να θέλεις να αποκτήσεις συγκεκριμένες ικανότητες. Υπάρχουν ανάγκες σε όλα τα επίπεδα. Η ζήτηση είναι πολύ υψηλή για ποιοτικούς τεχνίτες.
Όσον αφορά το management, που όπως σας είπα έχουμε Έλληνες στη στεριά και τη θάλασσα, πιστεύω ότι είναι εξαιρετικοί σε όλα τα επίπεδα. Και στη ναυτοσύνη και στη μηχανή και σε όλα τα επίπεδα».
Όσον αφορά το θεσμικό πλαίσιο, ποια είναι η άποψή σας;
«Υπάρχουν θέματα αλλά δυστυχώς ο κλάδος μας δεν έχει σωστή εκπροσώπηση. Γίνεται μια προσπάθεια από την Ένωση Πλοιοκτητών Ελληνικών Σκαφών Τουρισμού και το Ναυτικό Επιμελητήριο Ελλάδος. Αλλά, δυστυχώς, ο κλάδος δεν έχει μια ενωμένη φωνή, όπως για παράδειγμα γίνεται στα θέματα της ποντοπόρου ναυτιλίας με την Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών. Η εκπροσώπηση στα σκάφη αναψυχής χρειάζεται βελτίωση. Και πολλά υπουργεία δεν αντιλαμβάνονται τις ανάγκες του κλάδου και σε εργασιακά θέματα και σε θέματα ναυλώσεων. Ενώ είναι ένας πολύ μεγάλος κλάδος και έχουν γίνει επενδύσεις και από άλλους Έλληνες εφοπλιστές. Και πρόκειται για έναν κλάδο ο οποίος προσφέρει στην Ελλάδα και πληρώνει φόρους στη χώρα, συζητώντας πάντα για τις εταιρείες με ελληνική επαγγελματική άδεια.
Όσον αφορά τη νέα νομοθεσία που δίνει τη δυνατότητα σε σκάφη με τρίτες σημαίες να κάνουν κρουαζιέρες στη χώρα μας για διάστημα 21 ημερών, είναι σημαντικό να γίνεται σωστή εφαρμογή του νόμου. Και δεν ξέρω κατά πόσο γίνεται. Νομίζω όμως ότι η έκδοση επαγγελματικής άδειας στην Ελλάδα για σκάφος με οποιαδήποτε ευρωπαϊκή σημαία είναι ένας σωστός τρόπος ώστε και τους φόρους να εισπράττει το ελληνικό Δημόσιο και Έλληνες ναυτικούς να έχουμε στα σκάφη μας. Θα χρησιμοποιήσω μια έκφραση του κ. Γιώργου Βερνίκου. Γιατί να δημιουργείς στις εξωχώριες σημαίες ένα παραθυράκι; Γιατί να το κάνεις αυτό; Να το ενσωματώσεις. Να είναι για όλους το ίδιο. Ίδια μέτρα και ίδια σταθμά για όλους. Με τις 21 ημέρες πληρώνουν μεν ένα ποσό στο ελληνικό κράτος, αλλά δεν πληρώνουν ασφαλιστικές εισφορές στο ΝΑΤ και άλλους φόρους όπως οι ελληνικές εταιρείες.
Η ναυτιλία είναι ίσως ο πιο ανταγωνιστικός κλάδος παγκοσμίως. Δεν χρειάζεται τη βοήθεια του κράτους. Και αντίστοιχα στο yachting χρειάζονται μόνο ίδια μέτρα και ίδια σταθμά για όλους».
