Μια ματιά στους διαδικτυακούς θαλάσσιους χάρτες τρομάζει την παγκόσμια ναυτιλία: δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου πλέον φορτηγά πλοία, ανοικτά των ουκρανικών ακτών. Αιτία; Η απόφαση του ρωσικού υπουργείου Άμυνας ότι οι δυνάμεις της Μόσχας θα θεωρούν πλέον όλα τα πλοία που καταπλέουν στα ουκρανικά λιμάνια ως πιθανούς στρατιωτικούς στόχους.
Η νευρικότητα αυξάνεται σε πολλές χώρες που διαθέτουν ισχυρή ναυτιλία, ανάμεσά τους και η Ελλάδα. Η ανακοίνωση από τη Μόσχα είναι σκληρή, καθώς έχει πολλές δυνατότητες κλιμάκωσης. «Η διεθνής ναυτιλία που δραστηριοποιούνταν στις εξαγωγές στο πλαίσιο της συμφωνίας για τα σιτηρά, έχει ουσιαστικά σταματήσει εδώ και τρεις ημέρες», λέει ο καθηγητής Γιοχάνες Πέτερς, διευθυντής του Ινστιτούτου Πολιτικής Ασφαλείας στο Πανεπιστήμιο του Κιέλου. «Ακόμη και πριν από το ξέσπασμα του πολέμου, η Ουκρανία δεν διέθετε κανένα σημαντικό εμπορικό στόλο δικό της, παρά μόνο πολύ λίγες, μικρές ναυτικές μονάδες. Επομένως, δύσκολα θα μπορούσε η Ουκρανία να εξασφαλίσει το θαλάσσιο εμπόριο σιτηρών με τα δικά της πλοία.
Εναλλακτικές λύσεις
Για το λόγο αυτό, η Ευρώπη αναζητά ήδη εναλλακτικές χερσαίες διαδρομές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εξαγωγή ουκρανικού σίτου και καλαμποκιού, για παράδειγμα. «Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, για να μην πω εκατομμύρια, χρειάζονται επειγόντως σιτηρά από την Ουκρανία», δήλωσε η Γερμανίδα υπουργός Εξωτερικών Ανναλένα Μπέρμποκ.
Οι οργανώσεις βοήθειας όπως το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Τροφίμων των Ηνωμένων Εθνών (WFP), ανησυχούν. Εκτός από τις εμπορικές εξαγωγές, ο ναυτικός αποκλεισμός έχει επίσης αναστείλει τις παραδόσεις σιτηρών από το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα μέσω του διαδρόμου της Μαύρης Θάλασσας, σε χώρες που αντιμετωπίζουν κίνδυνο λιμού. Αλλά έχει οδηγήσει και στην έκρηξη των τιμώn.
«Μέχρι στιγμής, περισσότεροι από 700.000 τόνοι σιτηρών έχουν αποσταλεί με αυτόν τον τρόπο, στη Σομαλία, το Αφγανιστάν, την Αιθιοπία και την Υεμένη, μεταξύ άλλων και αυτό υπάρχει κίνδυνος να τελειώσει », λέει ο Μάρτιν Ρεντς, εκπρόσωπος του WFP.
Είναι αλήθεια ότι το WFP θα μπορούσε να επαναπροσανατολιστεί και να αγοράσει σιτηρά αλλού στην παγκόσμια αγορά. «Ωστόσο, αυτό σημαίνει μεγαλύτερες και ακριβότερες μεταφορές και θα βοηθάμε όλο και λιγότερους ανθρώπους με τους ίδιους πόρους», λέει ο Ρεντς. «Οι αυξημένες τιμές της παγκόσμιας αγοράς σημαίνει άδεια πιάτα για αυτούς – και τελικά περισσότεροι άνθρωποι που θα λιμοκτονούν σε όλο τον κόσμο».
Η απειλή της Μόσχας
Η απειλή της Μόσχας δεν μπορεί να μείνει απαρατήρητη. Είναι επίσης πιθανό το ρωσικό Πολεμικό Ναυτικό να σταματήσει και να ερευνήσει πλοία, επικαλούμενο το ενδεχόμενο λαθρεμπόριο όπλων. Είναι μια μορφή ψυχολογικού πολέμου που έχει σχεδιαστεί για να περιορίσει την ναυσιπλοΐα.
Ο στόχος του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν είναι προφανής: θέλει να δημιουργήσει αβεβαιότητα. «Ο Πούτιν κλιμακώνει την αντιπαράθεση, όχι επειδή αναζητά μια σύγκρουση με τη Δύση, αλλά επειδή υπολογίζει ότι θα υποχωρήσουμε στη στήριξη που παρέχουμε στην Ουκρανία», λέει ο καθηγητής Κράουζε.
«Το αποφασιστικό ερώτημα είναι πώς θα αντιδράσουν οι ΗΠΑ στην υπόθεση της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας», λέει ο Κράουζε.
Η Συνθήκη του Μοντρέ
Οι Αμερικανοί δεν μπορούν να στείλουν πολεμικά σκάφη στη Μαύρη Θάλασσα γιατί η Τουρκία αυτή τη στιγμή μπλοκάρει τον Βόσπορο για όλα τα πολεμικά πλοία με βάση Στη Συνθήκη του Μοντρέ του 1936 δόθηκε στην Άγκυρα το δικαίωμα να ελέγχει τα στενά του Βοσπόρου. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η τουρκική κυβέρνηση θα μπορούσε να επιτρέψει σε δυτικά πολεμικά πλοία να προστατεύσουν την Ουκρανία.
Μια λύση στο πρόβλημα θα μπορούσε ενδεχομένως να δώσει η Τουρκία. «Από όλους τους πιθανούς παράγοντες, η Άγκυρα μπορεί γίνει αποδεκτή από τη Ρωσία ως «εγγυήτρια» για τις εξαγωγές σιτηρών», λέει ο καθηγητής Γιοχάνες Πέτερς.
Το νέο παζάρι Ερντογάν
Η Τουρκία είναι κάτι σαν σύμμαχος της Μόσχας στο αντίπαλο στρατόπεδο. Είναι μέλος του ΝΑΤΟ αλλά είχε πάντα εγκάρδιες σχέσεις με τη Ρωσία. Ωστόσο, ο Ερντογάν έλαβε μερικά μέτρα που δεν άρεσαν στον Πούτιν: απελευθέρωσε για παράδειγμα τους διοικητές του νεοναζιστικού τάγματος Αζόφ, παραβιάζοντας μια δέσμευση που είχε αναλάβει με τη Μόσχα.
Ο Τούρκος πρόεδρος δεν είναι ερασιτέχνης, παζαρεύει και πάλι με βάση τα συμφέροντά του και προσπαθεί να διαπραγματευτεί μια καλύτερη θέση στο παγκόσμιο γεωπολιτικό σκηνικό. Ο Ερντογάν είπε πώς θα ξαναμιλήσει με τον Πούτιν. Άλλωστε σε αυτόν τον πόλεμο, η Τουρκία έχει γίνει ο εμπορικός κόμβος για τα ρωσικά προϊόντα τα οποία, αφού δεν μπορούσαν να σταλούν απευθείας σε δυτικές χώρες, στην πραγματικότητα περνούν από εκεί.
Ο Ερντογάν θεωρεί ότι δεν είναι απίθανο η Ρωσία να συμφωνήσει να προχωρήσει σε διαπραγματεύσεις. Το τέλος της συμφωνίας για τα σιτηρά, βλάπτει και τη Ρωσία, επειδή δεν υπάρχει πλέον καμία βάση για να εξάγει και τα δικά της σιτηρά και λιπάσματα από τη Μαύρη Θάλασσα.
Σε κάθε περίπτωση, χρειάζεται μια διεθνής πρωτοβουλία για τον τερματισμό του ρωσικού ναυτικού αποκλεισμού. «Ενα ψήφισμα του ΟΗΕ που να εξουσιοδοτεί τη διεθνή κοινότητα να προστατεύει τις παραδόσεις σιτηρών θα ήταν «αποδεκτό » σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο», λέει ο Γερμανός καθηγητής.
