Σε προηγούμενο άρθρο μας αναφερθήκαμε στις στρατηγικές αντιμετώπισης της πανδημίας με βάση το βιβλίο του Γάλλου συγγραφέα Jacques Attali (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, στρατηγικές αντιμετώπισης της πανδημίας, Πολυτεχνείο Κρήτης, 9/10/2020).
Στο παρόν άρθρο γίνεται ανάλυση του 4ου κεφαλαίου που αναφέρεται στις συνέπειες της πανδημίας σε ένα πολυδιάστατο επίπεδο.
Πολιτική: προστασία από το θάνατο
Όταν η πολιτική δεν γνωρίζει να εξασφαλίσει την ευημερία των πολιτών, όταν δεν ξέρει να τους εγγυηθεί ένα επίπεδο ζωής, ούτε να τους υποσχεθεί για τα παιδιά τους, και κυρίως όταν δεν μπορεί να τους γλυτώσει από το θάνατο, να τους δώσει νόημα στη ζωή, η κοινωνία που διοικεί, η κουλτούρα της οποίας είναι υπεύθυνη, βρίσκονται σε πολύ μεγάλο κίνδυνο.
Πολλά πολιτικά στελέχη δεν συνειδητοποίησαν ότι με την πανδημία αυτή, αρχίζει μια πολύ σοβαρή πολιτική, κοινωνική, ηθική και ιδεολογική κρίση, ακόμη περισσότερο και από οικονομική. Πήραν κακές αποφάσεις, ενέργησαν πολύ αργά, χωρίς προετοιμασία για να έχουν χρόνο να κάνουν τις επιλογές τους. Χωρίς συνολικό όραμα. Χωρίς να εξετάσουν ποια ήταν η καλύτερη στρατηγική σε άλλες χώρες. Οι πολίτες αρχίζουν να καταλαβαίνουν ότι αυτοί που τους διοικούν, δεν έκαναν αυτό που έπρεπε να κάνουν, τη στιγμή που έπρεπε να το κάνουν, για να τους προστατέψουν. Ότι αυτοί οι λεγόμενοι πολιτικοί έχουν από καιρό αναισθητοποιηθεί από τις αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν. Ήταν ανίκανοι να προβλέψουν, να υιοθετήσουν τα σωστά μέσα για να επιλέξουν τη βέλτιστη πολιτική. Σχεδόν όλοι έκαναν την κακή επιλογή ακολουθώντας τη στρατηγική της Κίνας, αντί τη στρατηγική της Κορέας (βλ. άρθρο Κ. Ζοπουνίδη). Σύμφωνα με το συγγραφέα αυτή τη σκοτεινή περίοδο συνέβη ένα από τα καλύτερα νέα: οι περισσότεροι πολίτες, παντού στον κόσμο, αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι αυτό που συμβαίνει δεν μπορεί να συνεχιστεί, με το πρόσχημα μιας πανδημίας, σύρονται σε μια ολοκληρωτική και πιο άδικη κοινωνία από ποτέ. Ο θυμός τους βρυχάται εναντίον αυτών που ούτε ήξεραν ούτε ήθελαν να τους μιλήσουν για το θάνατο. Διότι, πίσω από την αναζήτηση της ασφάλειας, είναι ο φόβος του θανάτου που είναι η ύστατη πηγή εξουσίας.
Ασφάλεια versus ελευθερία
Οι αντίπαλοι των φιλελεύθερων δημοκρατιών βρήκαν, μέσα στη διαχείριση αυτή της κρίσης, την ευκαιρία με το στόχο της προστασίας των λαών, να εξηγούν ότι η ασφάλεια τους έχει μια υπέρτατη αξία και έπρεπε, για να την προστατέψουν, να παραιτηθούν από την υπεροχή των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων. Δεν έχουμε δει ποτέ τέτοια πτώση του κράτους δικαίου.
Παραδείγματα
Κίνα. Το κομμουνιστικό κόμμα, απόλυτο όπλο μιας δικτατορίας, παρακολουθεί την κοινή γνώμη ακόμη πιο κοντά από πριν. Παρακολουθούνται όσοι μοιράζουν πληροφορίες ή εκφράζουν μια κριτική άποψη για τη διαχείριση της κρίσης. Πάνω από 450 άτομα εξαφανίστηκαν έτσι, αφού έδωσαν πληροφορίες για την υγειονομική κατάσταση της χώρας.
Φιλιππίνες. Το Κογκρέσο παραχώρησε στον πρόεδρο Duterte εξουσίες για την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, εξουσιοδοτώντας τον να καταδικάσει αυστηρά οποιονδήποτε ύποπτο για παραβίαση της καραντίνας ή τη διάδοση ψευδών πληροφοριών, όπως ορίζονται από τον Πρόεδρο.
Ταϊλάνδη. Ο πρωθυπουργός απόκτησε το δικαίωμα να επιβάλλει απαγόρευση κυκλοφορίας και να καταδιώξει όσους τον επικρίνουν στα μέσα ενημέρωσης.
Ισραήλ. Ο πρωθυπουργός έδωσε εντολή στις υπηρεσίες πληροφοριών να παρακολουθούν τις κινήσεις πολιτών χρησιμοποιώντας ένα εργαλείο επεξεργασίας δεδομένων που αναπτύχθηκε για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και να καταδικάσει σε φυλάκιση έξι μηνών όσους δεν σέβονται τις οδηγίες της απομόνωσης.
Ουγγαρία. Η παράταση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης για αόριστο χρονικό διάστημα, επέτρεψε στην κυβέρνηση να αναστείλει ορισμένους νόμους ή να εισάγει νέους με διάταγμα χωρίς να συμβουλευτεί το κοινοβούλιο.
Γαλλία. Όπως και σε άλλες δημοκρατικές χώρες όπου οι περισσότερες από τις δημόσιες ελευθερίες εξακολουθούν να γίνονται σεβαστές, πολυάριθμες εξαιρετικά αυταρχικές αποφάσεις λαμβάνονται χωρίς ουσιαστικά κοινοβουλευτική συζήτηση: κλείσιμο των συνόρων, ψηφιακή παρακολούθηση της υγειονομικής κατάστασης, αποκάλυψη ιατρικών αρχείων, εξουσιοδοτήσεις εξόδου, περιορισμός των αποστάσεων που πρέπει να καλυφθούν, απαγόρευση κοινωνικών εκδηλώσεων κ.α.
Παντού, αυτές οι αποφάσεις έχουν ένα χαρακτήρα προσωρινό, αλλά πιθανώς όχι.
Σε 53 χώρες οι εκλογές αναβλήθηκαν είτε είναι εθνικές, περιφερειακές ή τοπικές. Στην Πολωνία, η εξουσία προσπάθησε να επιβάλλει τις προεδρικές εκλογές μέσω αλληλογραφίας, στις οποίες αντιτάχτηκαν οι ταχυδρομικοί υπάλληλοι.
Στις Η.Π.Α., ορισμένοι κοντά στον πρόεδρο Trump, παίζουν με την de facto παράταση της εντολής του.
Γεωπολιτική
Κατά τη διάρκεια αυτής της πανδημίας, όπως και σε όλες τις προηγούμενες, τα σύνορα είναι κλειστά για ανθρώπους, περισσότερο από εμπορεύματα. Και όπως η παραγωγή και η ζήτηση μειώνονται το παγκόσμιο εμπόριο επιβραδύνεται. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, θα μπορούσε να μειωθεί από 13% έως 20%. Οι κλάδοι όπως ηλεκτρονική και αυτοκινητοβιομηχανία θα πρέπει να επηρεαστούν περισσότερο.
Η κυριαρχία θα θεωρηθεί ως μια από τις σημαντικότερες διαστάσεις της υπεράσπισης της ζωής. Εάν κάποιος είναι κυρίαρχος, θεωρείται ζωντανός. Εάν εξαρτάται από άλλους, θεωρείται ότι κινδυνεύει να χαθεί από τα λάθη τους.
Σήμερα πολλοί πιστεύουν ότι αυτή η κρίση θα οδηγήσει στο τέλος της ηγεμονίας των ΗΠΑ, και την αντικατάστασή τους από την Κίνα ως κυρίαρχο κράτος. Ο συγγραφέας πιστεύει ότι αυτό δεν θα συμβεί. Αντίθετα, θα επιταχυνθεί μια εξέλιξη όπου ΗΠΑ και Κίνα θα αποδυναμωθούν και οι δύο, προς ένα κόσμο χωρίς κυρίαρχο κράτος. Ένα κόσμο όπου η Ευρώπη θα έχει την ευκαιρία να είναι ελεύθερη, δυνατή και ακμαία. Ένα κράτος κυριαρχεί γεωπολιτικά τον κόσμο όταν τον ελέγχει οικονομικά, κυρίως με το νόμισμά του, με τις τεχνολογίες του μέλλοντος. Όταν είναι στρατιωτικά δυνατό και έχει ισχυρή διπλωματία και όταν επηρεάζει ιδεολογικά και πολιτιστικά τον κόσμο. Πολλοί θεωρούν ότι ο 21ος αιώνας θα είναι αυτός της Κίνας. Βέβαια, οι ΗΠΑ είναι ακόμη και για πολύ καιρό, η πρώτη οικονομική και στρατιωτική δύναμη στον κόσμο (τεχνολογίες – GAFAM, στρατιωτική υπεροπλία σε καταδιωκτικά, υποβρύχια, πυραύλους, κλπ).
Ακόμη και η Ευρώπη σήμερα, θεωρείται στρατιωτικά πιο δυνατή από την Κίνα. Η Γαλλία έχει πέντε βάσεις στρατιωτικές στην Αφρική, επίσης βρίσκεται στρατιωτικά και στις πέντε ηπείρους και διαθέτει μια ανεξάρτητη πυρηνική δύναμη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να παρουσιαστεί ως καλύτερο μοντέλο για τον υπόλοιπο κόσμο σε σχέση με τις ΗΠΑ και την Κίνα.
Επιχειρήσεις έναντι κρατών
Η αποδυνάμωση των κρατών, ακόμη και των πιο δυνατών συνεισφέρει στην επιτάχυνση της διαδικασίας της λήψης της εξουσίας από τις πολύ μεγάλες επιχειρήσεις. Πρόκειται να παίξουν ένα πολιτικό ρόλο όλο και πιο σημαντικό και να παρακάμψουν ακόμη περισσότερο σήμερα τις ρυθμίσεις και τους φόρους που τους επιβάλουν τα κράτη. Κυρίως αφορά τις επιχειρήσεις της δύσης με το όνομα GAFAM (Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft). Η χρηματιστηριακή αξία των πέντε αυτών μεγάλων αμερικάνικων επιχειρήσεων (S&P5) αντιπροσωπεύει στο εξής το ισοδύναμο του ΑΕΠ της τρίτης παγκόσμιας οικονομικής δύναμης, της Ιαπωνίας.
Η θέση τους δυνάμωσε ειδικά μέσα στην κρίση: οι πωλήσεις της Amazon αυξήθηκαν κατά 26% το πρώτο τρίμηνο του 2020. Για το δεύτερο τρίμηνο, προβλέπει μια άνοδο μεταξύ 18% και 28% σε σχέση με το 2019. Η ίδια εταιρεία προσέλαβε 175.000 επιπλέον άτομα μετά το Μάρτιο.
Apple και Google ενώνουν τις δυνάμεις τους για να προτείνουν μια εφαρμογή που επιτρέπει τον εντοπισμό ασθενών του Covid-19. Εξάλλου, οι επιχειρήσεις αυτές δεν σέβονται καθόλου τους νόμους που τους περιορίζουν. Έχουν επιτύχει να εμποδίσουν να προσδιορισθεί ένα ελάχιστο επίπεδο φορολογίας 12,5%, το οποίο θα μπορούσε να αποφέρει 100 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο στα διάφορα κράτη.
Μερικοί από τους μετόχους ιδιοκτήτες αρχίζουν να αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα σε παγκόσμια κλίμακα όπως το ίδρυμα Bill και Melinda Gates που έχει γίνει ο βασικός χρηματοδότης του ΠΟΥ. Ο Mark Zuckerberg ξεκίνησε μια πρωτοβουλία για την προώθηση της ισότητας μέσα στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης, της έρευνας και της ενέργειας. Μερικοί επιδίδονται σε αυτές τις δραστηριότητες από καθαρό αλτρουισμό. Άλλοι για να αυξήσουν τις πωλήσεις τους.
Το περιβάλλον, τελικά
Η πανδημία είναι επίσης η ευκαιρία να θυμηθούμε ότι, εάν δεν πάρουμε εγκαίρως στα σοβαρά ένα μακροπρόθεσμο πρόβλημα, τότε θα πληρώσουμε πολύ ακριβά το τίμημα της απροετοιμασίας. Αυτό αφορά το κλίμα και η παρούσα κρίση είναι η ευκαιρία να το συνειδητοποιήσουμε. Άμεσες συνέπειες:
- συνεργαζόμαστε από απόσταση (μαθήματα, προγράμματα, επαγγελματικές σχέσεις, κ.α.),
- μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε όλο και λιγότερο το αυτοκίνητο και όλο και περισσότερο το ποδήλατο,
- ελαττώνουμε τις άχρηστες αγορές στην καθημερινότητας μας,
- η αποανάπτυξη δεν αποτελεί μια λύση στην κλιματική κρίση.
Ο σκοπός είναι να παράγουμε με διαφορετικό τρόπο, ώστε να μην επιβαρύνουμε το περιβάλλον. Ακόμη, υπάρχουν και άλλοι κίνδυνοι που απειλούν τον πλανήτη: η καταστροφή της θάλασσας, η πείνα, η έλλειψη εκπαίδευσης, η εντατική γεωργία, η αμφισβήτηση της βιοποικιλότητας, η βία στις μεγάλες πόλεις, κ.α.
Συμπερασματικά, ο συγγραφέας στα επόμενα κεφάλαια προτείνει τις λύσεις ενός άλλου πιο ποιοτικού κόσμου που οδηγούν στην οικονομία της ζωής.
