Το πρωί της Κυριακής του Πάσχα, λίγες μόλις ώρες πριν από τον θάνατό του, ο ασθενής Πάπας Φραγκίσκος κατάφερε να συναντήσει για λίγα λεπτά στο Βατικανό τον αντιπρόεδρο των ΗΠΑ, Τζ. Ντ. Βανς. Ήταν η τελευταία του επαφή με τη συντηρητική πτέρυγα του αμερικανικού καθολικισμού.
Ένα νέο κίνημα αναπτύσσεται ραγδαία στις ΗΠΑ, την ώρα που η Καθολική Εκκλησία στο σύνολό της μοιάζει να παλεύει για την ταυτότητά της.
Ο θάνατος του Φραγκίσκου άνοιξε και επισήμως τη διεθνή κούρσα διαδοχής στον θρόνο του Ποντίφικα. Παράλληλα όμως, όπως εξηγεί σε αναλυτικό ρεπορτάζ η Wall Street Journal, έστρεψε και τα φώτα στην ταραχώδη σχέση του Βατικανού με τη διαρκώς μετασχηματιζόμενη καθολική κοινότητα των ΗΠΑ — μια κοινότητα που επηρεάζεται ολοένα και περισσότερο από τις πολιτισμικές και θεολογικές μετατοπίσεις της εποχής Τραμπ.
Ο Βανς, ο οποίος βαπτίστηκε Καθολικός μόλις το 2019, σε ηλικία 35 ετών, ενσαρκώνει αυτήν τη νέα τάση. Υποστηρικτές της παραδοσιακής Καθολικής αναγέννησης στις ΗΠΑ αναβιώνουν τελετές όπως η λατινική λειτουργία και το κάλυμμα κεφαλής για τις γυναίκες. Αν και αριθμητικά δεν είναι πλειοψηφία, έχουν αποκτήσει σημαντική επιρροή — τόσο στη διαμόρφωση του μέλλοντος της Εκκλησίας, όσο και στον δημόσιο λόγο της χώρας.
Μια Εκκλησία με δύο πρόσωπα
Οι συντηρητικοί Καθολικοί είναι πιο παρόντες στις ενορίες, πιο δραστήριοι στη διοίκηση, πιο πειθαρχημένοι στην πίστη. Οι θέσεις τους εναρμονίζονται με βασικές πολιτικές της διακυβέρνησης Τραμπ: επιβολή δασμών, μαζικές απελάσεις, απόρριψη του πολιτισμικού φιλελευθερισμού. Χτίζουν το δικό τους οικοσύστημα πανεπιστημίων και ΜΜΕ, επιδιώκοντας να εκπαιδεύσουν τις μελλοντικές γενιές.
«Ο Βανς είναι ένας από τη λεγεώνα νέων που διέσχισαν το μονοπάτι από τον αθεϊσμό στην άρνηση της φιλελεύθερης κουλτούρας και τελικά σε μια μορφή χριστιανισμού εμπνευσμένη από τον Αυγουστίνο», δήλωσε στη WSJ ο θεολόγος Ντέιβιντ Ντιν. «Τα ιερατικά σεμινάρια γεμίζουν με νέους που σκέφτονται έτσι».
Η άνοδος αυτής της τάσης δημιούργησε μια ιδιότυπη ένταση με τον Φραγκίσκο, ο οποίος έδινε προτεραιότητα στην ταπεινότητα και τη συμπόνια. Πριν από τη συνάντηση της Κυριακής, ο Βανς είχε εμπλακεί σε έντονη αντιπαράθεση με το Βατικανό σχετικά με την πολιτική απελάσεων των ΗΠΑ επί Τραμπ.
«Για τους συντηρητικούς, ο Φραγκίσκος ήταν σοκ. Και έγινε ακόμα μεγαλύτερο όταν άρχισε να μιλά για τους ομοφυλόφιλους, το διαζύγιο και τον καπιταλισμό», λέει ο εκκλησιαστικός ιστορικός Μάσιμο Φατζιόλι. «Η σχέση ήταν προβληματική από την αρχή».
Ο κίνδυνος ρευστού σχίσματος
Αν ο διάδοχος του Φραγκίσκου είναι εξίσου προοδευτικός, ο Φατζιόλι προειδοποιεί πως το ρήγμα μπορεί να βαθύνει. Δεν αποκλείει το ενδεχόμενο ενός ρευστού σχίσματος — μιας κατάστασης όπου οι δύο πλευρές δεν διαρρηγνύουν επίσημα τη σχέση, αλλά απλώς αγνοούν η μία την άλλη. «Φοβόμαστε ότι μπορεί να προκύψει μια Καθολική Εκκλησία ανεξάρτητη από το Βατικανό», προειδοποιεί.
Ο Στίβεν Γουάιτ, διευθυντής του Catholic Project στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, παρομοιάζει αυτή την εξέλιξη με μια “αγγλικανικοποίηση” της Εκκλησίας — έναν κατακερματισμό με βάση εθνικές γραμμές. «Αυτό είναι πρόβλημα», τονίζει. «Η πίστη υποτίθεται πως είναι μία».
Η συντηρητική αναγέννηση στις ΗΠΑ
Το Catholic Project, με έρευνα του 2022 σε πάνω από 3.500 Καθολικούς ιερείς στις ΗΠΑ, ανέδειξε το μέγεθος της μετατόπισης: στους ιερείς που χειροτονήθηκαν μετά το 2020, το 80% αυτοπροσδιορίζεται ως “συντηρητικοί/ορθόδοξοι”, ενώ οι προοδευτικοί βρίσκονται σε ελεύθερη πτώση.
«Πρόκειται για τεράστια μεταστροφή», λέει ο Γουάιτ. «Και εντάσσεται στο κύμα του λαϊκισμού που εξαπλώνεται όχι μόνο στις ΗΠΑ, αλλά σε όλο τον δυτικό κόσμο».
Από τη δεκαετία του ’60, η Εκκλησία ταλαντεύεται ανάμεσα σε φιλελεύθερες αξίες (Β΄ Σύνοδος του Βατικανού) και συντηρητική γραμμή (Ιωάννης Παύλος Β΄, Βενέδικτος). Η εκλογή του Φραγκίσκου το 2013 σηματοδότησε μια μεταστροφή προς το παστορικό, με έμφαση στην ενσυναίσθηση. Επέτρεψε ευλογίες για ομόφυλα ζευγάρια, μίλησε για το διαζύγιο και την κλιματική αλλαγή.
Στο παρασκήνιο, όμως, το συντηρητικό κίνημα στις ΗΠΑ δυνάμωνε, αντιδρώντας στον “εκσυγχρονισμό” της Εκκλησίας, τον οποίο θεωρεί αιτία της απομάκρυνσης πιστών. Αντί γι’ αυτό, πρεσβεύει έναν «μεταφιλελεύθερο κόσμο» βασισμένο στην παράδοση.
«Οι προοδευτικοί πιστεύουν ότι αν η Εκκλησία προσαρμοστεί στον σύγχρονο κόσμο, θα σταματήσει η φθορά. Αλλά όπου κι αν έχει υιοθετήσει τις σύγχρονες αξίες, η Εκκλησία πεθαίνει», λέει ο Τίμοθι Γκρέι, πρόεδρος του Augustine Institute.
Οργανική επέκταση με νέες δομές
Το Augustine Institute ιδρύθηκε το 2005, λειτουργεί ως μεταπτυχιακό θεολογικό σχολείο και έχει έντονη διαδικτυακή παρουσία. Πέρυσι, αγόρασε έκταση 284 στρεμμάτων έξω από το Σεντ Λούις από τη Boeing, για να τη μετατρέψει σε campus — αλλάζοντας σιγά-σιγά τα διακοσμητικά από αεροπορικά prints σε εικόνες αγίων.
Την ίδια ώρα, η αρχιεπισκοπή του Σεντ Λούις αναγκάστηκε να κλείσει ή να συγχωνεύσει δεκάδες ενορίες λόγω έλλειψης πιστών και κληρικών.
«Ένα δέντρο το κρίνεις από τους καρπούς του», λέει ο Γκρέι, μέσα από τη βιβλιοθήκη του Augustine, διακοσμημένη με ξύλινα πάνελ από μοναστήρι του 16ου αιώνα.
Άλλα προπύργια του κινήματος είναι το Franciscan University στο Οχάιο και το Benedictine College στο Κάνσας. Εκεί, πέρυσι, ο παίκτης του NFL Χάρισον Μπάτκερ προκάλεσε σάλο προτρέποντας τις απόφοιτες να ασπαστούν τον “ρόλο της νοικοκυράς”.
