Όταν ο Ροντρίγκο Ντουτέρτε συνελήφθη το πρωί της 11ης Μαρτίου, καθώς κατέβαινε από ένα αεροπλάνο στη Μανίλα, εκατοντάδες υποστηρικτές του συγκεντρώθηκαν έξω από τη στρατιωτική βάση για να διαμαρτυρηθούν. Ο ήρωάς τους, πρώην πρόεδρος των Φιλιππίνων, στερήθηκε τη δέουσα νομική διαδικασία, ισχυρίστηκαν.
Ήταν ένα ειρωνικό παράπονο, σχολιάζει ο Economist. Και τούτο γιατί όταν ήταν στην εξουσία ο Ντουτέρτε είχε παροτρύνει την αστυνομία να διαπράξει χιλιάδες εξωδικαστικές εκτελέσεις. Στην προεκλογική του εκστρατεία το 2016, είχε πει σε συγκεντρώσεις ότι θα σκότωνε τόσους πολλούς ανθρώπους, ώστε τα ψάρια στον κόλπο της Μανίλα να παχύνουν από τα πτώματά τους.
Τον Νοέμβριο του 2024, ενώπιον επιτροπής της Γερουσίας, παραδέχτηκε ότι είχε διατάξει τις εκτελέσεις και δεν εξέφρασε καμία μεταμέλεια για αυτό. Ισχυρίστηκε ότι οι «ομάδες θανάτου» του στόχευαν μόνο διακινητές ναρκωτικών. Όμως, τα θύματα δεν είχαν δικαστεί. Πολλοί βρέθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα απλά και μόνο στη βάση υποψιών ή επειδή το καθεστώς ήθελε να τους ξεφορτωθεί για άλλους λόγους.
Επισήμως πάνω από 6.000 άνθρωποι εκτελέστηκαν επί προεδρίας του, χωρίς να περάσουν από δίκη. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) εκτιμά ότι ο πραγματικός αριθμός μπορεί να ανέρχεται σε δεκάδες χιλιάδες.
Ο Ντουτέρτε συνελήφθη από τις φιλιππινέζικες αρχές, που εκτέλεσαν ένταλμα του ΔΠΔ της Χάγης. Μέχρι το βράδυ της 11ης Μαρτίου, σύμφωνα με τους δικηγόρους του, είχε ήδη εξαναγκαστεί να επιβιβαστεί σε πτήση προς την Ολλανδία. Η σύλληψή του αναδεικνύει τόσο τα πλεονεκτήματα όσο και τις αδυναμίες της διεθνούς δικαιοσύνης – κυρίως τις αδυναμίες της, σημειώνει ο Economist. Από τη μία πλευρά, ένας ηγέτης που διέταξε χιλιάδες δολοφονίες χωρίς κανένα ίχνος νομικής διαδικασίας βρίσκεται τώρα αντιμέτωπος με μια δίκη και πιθανώς με μια μακροχρόνια ποινή φυλάκισης. Αυτό μπορεί να κάνει άλλους αυταρχικούς ηγέτες να το σκεφτούν διπλά πριν διαπράξουν παρόμοιες φρικαλεότητες.
Η ρήξη που έφερε τη σύλληψη
Από την άλλη πλευρά, η σύλληψη επετεύχθη μόνο και μόνο επειδή άλλαξε το πολιτικό κλίμα στις Φιλιππίνες. Ο Ντουτέρτε, ο οποίος παρέμεινε δημοφιλής καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου του κατά των ναρκωτικών, αποχώρησε από την προεδρία το 2022 λόγω συνταγματικών περιορισμών. Τον διαδέχθηκε ο Φερντινάντ Μάρκος ο νεότερος γιος ενός πρώην προέδρου, ενώ η κόρη του Ντουτέρτε, Σάρα, εξελέγη αντιπρόεδρος. Για ένα διάστημα η συμμαχία Μάρκος – Ντουτέρτε λειτουργούσε χωρίς προβλήματα. Ωστόσο οι δύο «δυναστείες» ήρθαν σε ρήξη.
Η εξωτερική πολιτική του Μάρκος ήταν μία από τις πολλές αιτίες της ρήξης. Ο Ντουτέρτε είχε απομακρύνει τις Φιλιππίνες από τις Ηνωμένες Πολιτείες και είχε επιδιώξει στενότερες σχέσεις με την Κίνα. Ο Μάρκος έκανε το αντίθετο, καταγγέλλοντας την παρενόχληση φιλιππινέζικων πλοίων από την Κίνα στη Νότια Σινική Θάλασσα. Τον Ιούνιο του 2024, η Σάρα Ντουτέρτε παραιτήθηκε από την κυβέρνηση. Τον Νοέμβριο, ισχυρίστηκε ότι είχε σχεδιάσει τη δολοφονία του προέδρου Μάρκος σε περίπτωση που η ίδια δολοφονούνταν. Τον Φεβρουάριο, η Βουλή των Αντιπροσώπων την καθαίρεσε για αυτήν την απειλή. Η Γερουσία δεν έχει ορίσει ακόμη ημερομηνία για τη δίκη της.
Το ΔΠΔ χωρίς πραγματικές εξουσίες
Το ΔΠΔ επιδιώκει έναν ευγενή στόχο: τη δίωξη ατόμων που θεωρούνται ύποπτα για εγκλήματα πολέμου, γενοκτονία, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ή επιθετικό πόλεμο, όπως η εισβολή σε γειτονική χώρα. Ωστόσο, συχνά βρίσκεται δεμένο από πολιτικούς περιορισμούς – τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Γενικά, δεν έχει δικαιοδοσία σε χώρες που δεν έχουν υπογράψει τη συνθήκη του. Και αφού ο Ντουτέρτε απέσυρε τις Φιλιππίνες από τη συνθήκη που στηρίζει το δικαστήριο στα μισά της θητείας του, το ΔΠΔ μπορεί να τον διώξει μόνο για φερόμενα εγκλήματα που διαπράχθηκαν πριν από εκείνη την ημερομηνία.
Το ΔΠΔ δεν έχει εξαναγκαστικές εξουσίες. Δεν μπορεί να συλλάβει άτομα χωρίς τη συνεργασία της χώρας στην οποία βρίσκονται, κάτι που συχνά αρνούνται οι κυβερνήσεις. Μέχρι στιγμής, οι επιτυχημένες διώξεις του αφορούν σχεδόν αποκλειστικά Αφρικανούς, κυρίως πολέμαρχους και όχι κυβερνητικούς αξιωματούχους. Το δικαστήριο προσπαθεί να αποδώσει δικαιοσύνη και σε άλλες περιοχές του κόσμου, αλλά αυτό δεν είναι εύκολο.
Να θυμίσουμε ότι έχει ζητήσει μεταξύ άλλων τη σύλληψη του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου και του πρώην υπουργού Άμυνας του Ισραήλ, Γιόαβ Γκάλαντ, όπως και τριών στελεχών της Χαμάς.
