Ο Τζίμι Κάρτερ, ο οποίος πέθανε χθες σε ηλικία 100 ετών, ανέβηκε στην εξουσία υποσχόμενος να μην πει ποτέ ψέματα στον αμερικανικό λαό.
Στον ταραχώδη απόηχο του Watergate η αλήθεια φαινόταν να είναι ύψιστο ζητούμενο. Αλλά δεν ήταν αρκετή. Ο πρώην αγρότης από τη Τζόρτζια έγινε ο πρώτος ηγέτης των ΗΠΑ που πήρε στα σοβαρά την κλιματική αλλαγή. Στη διεθνή σκηνή, βοήθησε στη σύναψη ιστορικής ειρηνευτικής συμφωνίας μεταξύ της Αιγύπτου και του Ισραήλ. Αλλά έμεινε στην ιστορία ως ο πρόεδρος της ενεργειακής κρίσης, του εκρηκτικού πληθωρισμού, της σοβιετικής εισβολής στο Αφγανιστάν και της κρίσης των Αμερικανών ομήρων στο Ιράν.
Μετά από μία μόνο θητεία, παραγκωνίστηκε από τον Ρεπουμπλικανό Ρόναλντ Ρέιγκαν στις εκλογές του 1980, κερδίζοντας μόλις έξι πολιτείες. Συνοπτικά, όπως σχολιάζει και η Wall Street Journal, «ο Τζίμι Κάρτερ ήταν ένας καλός άνθρωπος, που έγινε πρόεδρος σε μια κακή στιγμή». Οι επικριτές του κάνουν λόγο για αναποφασιστικότητα και αμφιταλάντευση που επιδείνωσε τις εξαιρετικά δύσκολες καταστάσεις της εποχής. Οι υποστηρικτές του, λένε, πως η ταραχώδης προεδρία του απλώς παγιδεύτηκε σε μια περίοδο αναπόδραστων προκλήσεων.
Οι ψηφοφόροι του αρνήθηκαν μια δεύτερη θητεία και έτσι το χρονικό διάστημα από το οποίο κρίνεται ήταν σύντομο και πολύ έντονο. Για πολλά χρόνια μετά την αποχώρησή του από τον Λευκό Οίκο, οι πολίτες θυμούνταν ουρές στα πρατήρια για λίγη βενζίνη, εξουθενωτικό πληθωρισμό, αυξημένα επιτόκια. Αλλά και τα σοβιετικά στρατεύματα να προελαύνουν στο Αφγανιστάν ή τους Ιρανούς φοιτητές να κρατούν διπλωματικούς ομήρους στην πρεσβεία στην Τεχεράνη.
Το αουτσάιντερ στην εξουσία
Ωστόσο ο Κάρτερ δεν ήταν μόνο οι κρίσεις, ούτε απλά το στερεότυπο ενός αξιοπρεπή, εργατικού ανθρώπου, που «έκανε ό,τι μπορούσε». Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως λίγα μόλις χρόνια πριν την απροσδόκητη νίκη του το 1976 ήταν αγρότης. Διηύθυνε ένα αγρόκτημα φυστικιών στην Τζόρτζια. Σε μια εποχή που η προεδρία περνούσε μόνο στα προβεβλημένα στελέχη των δύο κομμάτων, έδειξε ότι ένα outsider μπορούσε να σπάσει αυτό το κατεστημένο. «Κατά μία έννοια», σχολιάζει η WSJ, ήταν ο άνθρωπος «που άνοιξε τον δρόμο στην προεδρία για τον Ρόναλντ Ρέιγκαν και τον Ντόναλντ Τραμπ». Ο ηθοποιός και ο μεγιστάνας του real estate και τηλεαστέρας «βάδισαν ουσιαστικά και οι δύο στα βήματά του».
Αν και το φαινόμενο αυτό συνδέεται τώρα με τους Ρεπουμπλικάνους, ο Κάρτερ στην πραγματικότητα έφερε τους ευαγγελικούς χριστιανούς στην πολιτική αρένα ως οργανωμένη δύναμη. Παρουσιάζοντας ανοιχτά τον εαυτό του ως «αναγεννημένο Χριστιανό» (συνέχισε να διδάσκει σε κυριακάτικο σχολείο ενώ ήταν πρόεδρος), είδε έναν ηθικό λογισμό στις αποφάσεις της διακυβέρνησης και έβγαλε τη συζήτηση για τη θρησκεία από τις πολιτικές σκιές. Αυτό του κέρδισε, προσωρινά, την υποστήριξη πολλών Αμερικανών παρόμοιων πεποιθήσεων.
Στο οικονομικό μέτωπο εισήγαγε μια εποχή απορρύθμισης. Τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, απελευθέρωσε τις βιομηχανίες των αεροπορικών εταιρειών, των φορτηγών και των σιδηροδρόμων και ήρε τους ελέγχους των τιμών στο πετρέλαιο. Οι ενέργειές του αποτέλεσαν ένα σημείο καμπής για τη σχέση της κυβέρνησης με την οικονομία. Παρόλα αυτά η μοναδική θητεία του 39ου προέδρου στιγματίστηκε από αναιμική ανάπτυξη και επίμονο πληθωρισμό, τις διαμάχες στο κόμμα του και το αδιέξοδο στο Κογκρέσο.
Το επίτευγμα και οι μεγάλες κρίσεις
Το σημαντικότερο ίσως επίτευγμα της προεδρίας του ήταν πως ο Κάρτερ μεσολάβησε για μια ιστορική συνθήκη ειρήνης μεταξύ του Ισραήλ και της Αιγύπτου, δρομολογώντας έτσι αλλαγές που θα κυριαρχούσαν στην παγκόσμια πολιτική τα επόμενα χρόνια.
Η επανάσταση στο Ιράν, που οδήγησε στην σύλληψη Αμερικανών ομήρων, και η σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν ήταν από την άλλη σοβαρές δοκιμασίες. Ο Κάρτερ διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις με την Τεχεράνη και εφάρμοσε εμπορικές κυρώσεις σε μια απέλπιδα προσπάθεια να απελευθερώσει τους Αμερικανούς.
Μια προσπάθεια να διασωθούν με τη βία ήταν καταστροφή, αφήνοντας οκτώ Αμερικανούς στρατιώτες νεκρούς. Το περιστατικό έβαλε τέλος σε κάθε ελπίδα επανεκλογής.
Πολλά από τα επιτεύγματα για τα οποία αναγνωρίστηκε ήρθαν, πάντως, μετά την αποχώρησή του από την εξουσία τον Ιανουάριο του 1981. Ήταν ο πιο δραστήριος πρώην πρόεδρος στη σύγχρονη ιστορία των ΗΠΑ, κέρδισε φήμη για τη δουλειά του για τέσσερις δεκαετίες στην παρακολούθηση εκλογών σε όλο τον κόσμο, την καταπολέμηση ασθενειών, τα projects για τη βελτίωση του βιοτικού επίπεδου για τους φτωχούς και υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μεγάλο μέρος των παραπάνω έγιναν μέσω του Carter Center, του ανθρωπιστικού μη κερδοσκοπικού οργανισμού που ίδρυσε με τη σύζυγό του, Ρόζαλιν Κάρτερ, το 1982.
«Ο Τζίμι Κάρτερ μάλλον δεν θα μείνει στην αμερικανική ιστορία ως ο πιο αποτελεσματικός πρόεδρος. Αλλά είναι σίγουρα ο καλύτερος πρώην πρόεδρος που είχε ποτέ η χώρα», είπε χαρακτηριστικά ο Γκούναρ Μπέργκε της Επιτροπής Νόμπελ στην ομιλία του το 2002, απονέμοντας στον Κάρτερ το Νόμπελ Ειρήνης.
Η πορεία του από τη φάρμα στον Λευκό Οίκο
Ο Τζέιμς Ερλ Κάρτερ Τζούνιορ γεννήθηκε την 1η Οκτωβρίου 1924 στη μικρή πόλη Πλέινς. Θρησκευόμενος Βαπτιστής, μεγάλωσε στη φάρμα της οικογένειάς του σε ένα σπίτι που δεν είχε υδραυλικά, ηλεκτρισμό ή μόνωση όταν ήταν αγόρι. Αποφοίτησε από το γυμνάσιο σε ηλικία 16 ετών και παρακολούθησε το κολέγιο για δύο χρόνια στην Τζόρτζια πριν εγγραφεί στη Ναυτική Ακαδημία των ΗΠΑ, από την οποία αποφοίτησε το 1946. Ως νεαρός αξιωματικός του ναυτικού, εργάστηκε στο εκκολαπτόμενο πρόγραμμα πυρηνικών υποβρυχίων.
Αφού αποφοίτησε, ο Κάρτερ παντρεύτηκε τη Ρόζαλιν Σμιθ. Ο Κάρτερ έγινε επιτυχημένος ιδιοκτήτης καλλιεργειών φυστικιών και ηγέτης της κοινότητας και το 1962 εξελέγη στη Γερουσία της Πολιτείας της Τζόρτζια. Μετά από μια αποτυχημένη προσπάθεια για τη θέση του κυβερνήτη το 1966 εναντίον του Λέστερ Μάντοξ, ο Κάρτερ εξελέγη στη θέση το 1970. Στην ορκωμοσία του στις 12 Ιανουαρίου 1971 διεμήνυσε ότι «η εποχή των φυλετικών διακρίσεων έχει τελειώσει». Αυτή η διακήρυξη τον έβαλε στο εξώφυλλο του περιοδικού Time και τον έφερε σε εθνικό επίπεδο ως προάγγελο του μεταφυλετικού Νέου Νότου.
Ο Κάρτερ αποδείχθηκε ιδιαίτερα δημοφιλής στο Εθνικό Συνέδριο των Δημοκρατικών το 1972 και αποφάσισε να θέσει υποψηφιότητα για πρόεδρος. Έκανε εκτεταμένη εκστρατεία πόρτα – πόρτα, παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως αουτσάιντερ της Ουάσιγκτον – ένα ελκυστικό χαρακτηριστικό για τους ψηφοφόρους μετά το σκάνδαλο Watergate.
«Το πλατύ χαμόγελο και η απαλή νότια προφορά του Κάρτερ πρόσφεραν μια ελπιδοφόρα αντίθεση με τη θλιβερή, συγκρουσιακή πολιτική που κυριαρχούσε τότε στην Ουάσιγκτον μετά το Watergate», επισημαίνει το BBC. Ο πρώτος υποστηρικτής του Κάρτερ εκτός της Τζόρτζια ήταν ο γερουσιαστής του Ντέλαγουερ Τζο Μπάιντεν. Οι δυο τους έγιναν δια βίου φίλοι.
Ο Κάρτερ κέρδισε τις γενικές εκλογές έναντι του Ρεπουμπλικανού Τζέραλντ Φορντ και έδωσε αμέσως νέο τόνο. Ήταν ο πρώτος πρόεδρος που βγήκε από την αυτοκινητοπομπή του και περπάτησε ένα τμήμα της λεωφόρου της Πενσυλβάνια στο δρόμο προς τον Λευκό Οίκο. Μεταξύ των πρώτων ενεργειών του στην εξουσία ήταν να στείλει ένα μήνυμα σε έθνη σε όλο τον κόσμο ότι οι ΗΠΑ «δεν θα επιδιώξουν να κυριαρχήσουν ή να υπαγορεύσουν σε άλλους τι να κάνουν». Έδωσε επίσης χάρη σε Αμερικανούς που είχαν εγκαταλείψει τη χώρα για να ξεφύγουν από το στρατό κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ.
Οι αισιόδοξες προθέσεις του Κάρτερ πνίγηκαν σε μία φουρτουνιασμένη πραγματικότητα.
