Πριν από εκατό χρόνια, σε μια αυλή στο Neues Museum του Βερολίνου, ο κόσμος ήρθε για πρώτη φορά πρόσωπο με πρόσωπο με ένα από τα πιο διαχρονικά σύμβολα ομορφιάς και γυναικείας δύναμης: τη βασίλισσα Νεφερτίτη.
Ανακαλύφθηκε στην Αίγυπτο το 1912 από Γερμανούς αρχαιολόγους. Αλλά η προτομή της, από ασβεστόλιθο ηλικίας 3.300 ετών, έμεινε κρυφή για 12 ολόκληρα χρόνια. Εκτέθηκε για πρώτη φορά το 1924 και η αποκάλυψή της συγκλόνισε το κοινό από το Κάιρο έως το Βερολίνο και από το Παρίσι έως τη Νέα Υόρκη.
Τα έντονα χαρακτηριστικά της προτομής – το σμιλεμένο σαγόνι, τα ψηλά ζυγωματικά, ο ψηλός λαιμός και τα μάτια με μαύρο περίγραμμα – υπήρξαν για δεκαετίες σημείο αναφοράς στη μόδα και τις τέχνες.
Στην προτομή, η Νεφερτίτη απεικονίζεται να φορά έναν πλατύ περιλαίμιο και ένα στέμμα με επίπεδη κορυφή, διακοσμημένο με μια χρυσή ταινία και το ουραίο (ένα διάδημα με ιερό φίδι), σε αποχρώσεις του πράσινου, του κίτρινου, του καφέ και του μπλε. Έρευνες δείχνουν ότι ήταν ευγενικής καταγωγής, και λέγεται ότι απέκτησε έξι κόρες, μία από τις οποίες φέρεται να παντρεύτηκε τον Τουταγχαμών. Ωστόσο, ελάχιστα είναι γνωστά για τη ζωή και την καταγωγή της Νεφερτίτης. Η Αίγυπτος του 14ου αιώνα π.Χ. δεν ήταν εθνοτικά ή φυλετικά ομοιογενής, και πολλοί μελετητές εικάζουν ότι, βάσει των απεικονίσεών της και του πληθυσμού της περιοχής, η Νεφερτίτη θα θεωρούνταν σήμερα γυναίκα έγχρωμης καταγωγής.
Η προτομή της Νεφερτίτης την έκανε γρήγορα μια «κοσμική» φιγούρα. Το όνομά της σημαίνει «η ωραία που έρχεται» και αποδείχθηκε ιδιαίτερα ταιριαστό, καθώς το πρόσωπό της εμφανίστηκε σε χιλιάδες διαφημίσεις για καλλυντικά και σε στήλες ομορφιάς.
Η Νεφερτίτη επηρέασε τη μόδα και δεκαετίες μετά την ανακάλυψη της προτομής. Στην πασαρέλα του Dior για την Άνοιξη του 2004, ο Τζον Γκαλιάνο παρουσίασε σχέδια που περιλάμβαναν καπέλα ψηλά σαν της Νεφερτίτης. Το 2015, ο Christian Louboutin λάνσαρε μια συλλογή κραγιόν που αντλούσε έμπνευση από τη βασίλισσα, με φιαλίδια χρυσού και μαύρου διακοσμημένα με κορώνες. Στη σύγχρονη εποχή, η σημασία της Νεφερτίτης ως πολιτιστικού συμβόλου παραμένει ισχυρή. Στο TikTok και το Instagram, οι influencers αναδημιουργούν την εμφάνιση της βασίλισσας σε tutorials. Η εικόνα της εμπνέει αντικείμενα όπως μαζικής παραγωγής T-shirts και κούπες μέχρι φορέματα των 14.000 δολαρίων και ακριβά αρώματα. Ακόμα και οι πλαστικοί χειρουργοί χρησιμοποιούν το όνομά της με την «Ανύψωση Νεφερτίτης» — μια μη επεμβατική τεχνική που χρησιμοποιεί Botox για να αναδείξει τη γραμμή του σαγονιού.
Γιατί κρατήθηκε κρυφή; Και γιατί μένει στο Βερολίνο;
Αλλά η ιστορία του πώς η προτομή της Νεφερτίτης βρέθηκε στο Βερολίνο είναι γεμάτη ερωτήματα. Αφού μεταφέρθηκε στην Ευρώπη το 1913, ένα χρόνο μετά την ανακάλυψή της στην Αίγυπτο, το έργο κρατήθηκε μακριά από τα βλέμματα του κοινού για πάνω από μια δεκαετία. Κανείς δεν έχει εξηγήσει γιατί συνέβη αυτό.
Το 1924, με μεγάλες τελετές, εκτέθηκε στο Neues Museum, όπου παραμένει, προκαλώντας έναν συνεχιζόμενο διάλογο για το πού ανήκει δικαιωματικά. Δεν θα έπρεπε να μείνει στην Αίγυπτο; Αρκεί το γεγονός ότι την ανακάλυψαν Γερμανοί αρχαιολόγοι να δικαιολογήσει την παραμονή της στη Γερμανία; Μάλλον όχι.
Όταν αποκαλύφθηκε η προτομή, οι λευκές γυναίκες της Δύσης προσπάθησαν να μιμηθούν την εμφάνιση της Νεφερτίτης. Ένα άρθρο των New York Times το 1933 ενθάρρυνε τις γυναίκες να αναδημιουργήσουν τις γωνίες των χαρακτηριστικών της. Οι γυναίκες άρχισαν να δημιουργούν την εμφάνισή τους βασισμένη στη Νεφερτίτη, με το περίγραμμα των ματιών τους να θυμίζει το στυλ του αιλουροειδούς, φορώντας μπλούζες που μιμούνταν το στυλ της εποχής και φορούσαν ψηλά καπέλα ή στυλιζάριζαν τα μαλλιά τους ψηλά για να μιμηθούν το στέμμα της. Αντίγραφα της προτομής εμφανίστηκαν ακόμα και σε αμερικανικά κομμωτήρια, υποσχόμενα τη γοητεία της «εξωτικής» ομορφιάς της.
Μας λέει περισσότερα για εμάς, παρά για εκείνη
«Και γιατί να μην θέλεις να μοιάζεις με αυτήν;» σχολιάζει στο CNN η Δρ. Έλκα Στίβενς, καθηγήτρια οπτικής κουλτούρας και καλλιτεχνικής τέχνης στο Howard University της Ουάσινγκτον. «Βγάλε το στέμμα, ρίξε την σε οποιαδήποτε κοινωνία, και μπορεί να ενσωματωθεί».Η Νεφερτίτη ίσως ήταν πιο ευχάριστη στο ευρωπαϊκό κοινό, καθώς κάποια από τα χαρακτηριστικά της προτομής ευθυγραμμίζονται καλά με τις δυτικές αισθητικές προτιμήσεις, εξήγησε από την πλευρά της η καθηγήτρια Σαρμέιν Νέλσον του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης στο Άμχερστ.
Ταυτόχρονα, στην μαύρη κουλτούρα, η Νεφερτίτη έχει αγκαλιαστεί ως σύμβολο δύναμης, με σύγχρονες φιγούρες όπως η Μπιγιόνσε και η Ριάνα να αντλούν σε αρκετές εμφανίσεις στοιχεία από την εικόνα της
Το μυστήριο
Με κάποιο τρόπο, η Νεφερτίτη μας λέει περισσότερα για εμάς παρά για εκείνη. Παρά το γεγονός ότι είναι μια από τις πιο αναγνωρίσιμες φιγούρες της αρχαίας ιστορίας, πολλά από τα ζωή της παραμένουν μυστηριώδη — ένα κενό που επιτρέπει την persona της να μετατρέπεται σε όποιον εικονικό χαρακτήρα χρειάζεται η κοινωνία κάθε φορά.
Ως σύζυγος του φαραώ Ακενάτον, η Νεφερτίτη έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αιγυπτιακή πολιτική. Μαζί, το ζευγάρι ηγήθηκε μιας θρησκευτικής επανάστασης, εγκαταλείποντας την πολυθεΐα και προωθώντας την λατρεία του θεού του ήλιου Άτεν. Η Νεφερτίτη συχνά απεικονιζόταν με τον σύζυγό της σε εντυπωσιακά ενδύματα, υποδηλώνοντας ότι η μόδα της ήταν συνδεδεμένη με την πολιτική της επιρροή. Αλλά 12 χρόνια μετά την βασιλεία του Ακενάτον, εκείνη εξαφανίστηκε από τα ιστορικά αρχεία, οδηγώντας σε ατελείωτες θεωρίες για τη μοίρα της — αναγκάστηκε σε εξορία, αρρώστησε ή δολοφονήθηκε;
Το μυστήριο απλά εντείνει τη γοητεία της. Ίσως όμως το πιο σημαντικό είναι το γεγονός πως για πολλούς, η εικόνα της Νεφερτίτης είναι βαθιά προσωπική. «Βλέπω την οικογένειά μου όταν την κοιτάω, και βλέπω και την δική σας», λέει η Στίβενς. Για αυτόν τον λόγο, «θα ακούμε ιστορίες για την ομορφιά της μέχρι το τέλος του χρόνου. Δεν θα πάει πουθενά πουθενά — θα ζήσει μέσω καθενός από εμάς, και αυτό είναι ό,τι πιο συναρπαστικό».
