Την ώρα που όλοι περιμένουν την εξέλιξη της σύγκρουσης ανάμεσα στο Ισραήλ και το Ιράν, μερίδα ειδικών προειδοποιούν ότι είναι μία άλλη μάχη που θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει όχι μόνο τη Μέση Ανατολή αλλά και την παγκόσμια πολιτική τάξη. Αυτή ανάμεσα στις δύο κυρίαρχες δυνάμεις της περιοχής: Το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία.
Αν και αυτή η αντιπαλότητα κάποτε θεωρούνταν κυρίως μια εθνοτική και σεχταριστική σύγκρουση μεταξύ των σουνιτών Αράβων – Σαουδάραβων και των Σιιτών Περσών Ιρανών, η βασική διαχωριστική γραμμή σήμερα είναι ιδεολογική, εξηγεί το Foreign Affairs. Η σύγκρουση επικεντρώνεται στα αντίστοιχα στρατηγικά τους οράματα: Το Όραμα της Σαουδικής Αραβίας 2030 και το Όραμα του Ιράν 1979. Κάθε όραμα υπαγορεύει τις εσωτερικές πολιτικές της αντίστοιχης χώρας της, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τις άλλες.
Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία είναι αυταρχικά καθεστώτα. Είναι επίσης ενεργειακοί γίγαντες που ελέγχουν συλλογικά σχεδόν το 1/3 των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου και το 1/5 του φυσικού αερίου. Ωστόσο, οδηγούνται από εντελώς διαφορετικούς άντρες με εντελώς διαφορετικά σχέδια. Ο de facto ηγέτης της Σαουδικής Αραβίας, ο 39χρονος διάδοχος πρίγκιπας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, γνωστός ως MBS, θέλει να εκσυγχρονίσει ένα κράτος βουτηγμένο στην ισλαμιστική ορθοδοξία και να το απομακρύνει από την εξάρτησή του από την παραγωγή ορυκτών καυσίμων.
Δημιούργησε το Vision 2030 για να επιτύχει αυτούς τους στόχους. Ο μακροχρόνιος ηγέτης του Ιράν, ο 85χρονος Ανώτατος Ηγέτης Αλί Χαμενεΐ, παραμένει αφοσιωμένος στις ιδεολογικές αρχές της Ισλαμικής Επανάστασης. Ο Χαμενεΐ δεν αποκαλεί το σχέδιό του Όραμα 1979. Αλλά μπορεί ακόμα να εφαρμοστεί εύστοχα, καθώς το όραμά του αφορά αποκλειστικά τη διατήρηση της ανελέητης δέσμευσης της Ιρανικής Επανάστασης στη θεοκρατία.
Αυτές οι δύο χώρες είναι ιστορικοί αντίπαλοι με ασυμβίβαστους στόχους. Το Όραμα 2030 απευθύνεται στις εθνικές φιλοδοξίες, ενώ το Όραμα 1979 αξιοποιεί τα… εθνικά παράπονα. Το όραμα 2030 επιδιώκει μια συμμαχία ασφάλειας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και ομαλοποίηση με το Ισραήλ. Το Vision 1979 βασίζεται στην αντίσταση στο πρώτο και στην εξάλειψη του δεύτερου. Το όραμα 2030 προωθείται από την κοινωνική απελευθέρωση. Το Vision 1979 είναι αγκυροβολημένο στην κοινωνική καταστολή.
Αν και τρέφουν τεράστια αμοιβαία δυσπιστία (αν όχι δυσφορία και αντιπάθεια), το Ιράν και η Σαουδική Αραβία είναι απίθανο να πολεμήσουν απευθείας μεταξύ τους. Η Τεχεράνη και το Ριάντ συνήψαν συμφωνία το 2023 για την εξομάλυνση των σχέσεων, περιορίζοντας τις διμερείς εντάσεις. Η μεγαλύτερη τους πρόκληση λοιπόν δεν έγκειται στην αντιπαράθεση μεταξύ τους αλλά στην αντιμετώπιση των εσωτερικών τους προβλημάτων, σημειώνει το Foreign Affairs. Και εδώ, και οι δύο έχουν πολλά να αντιμετωπίσουν.
«Σοβιετική Ένωση στο τελευταίο στάδιο ζωής»
Τα προβλήματα της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν είναι προφανή. Η χώρα μοιάζει με τη Σοβιετική Ένωση του τελευταίου σταδίου, οικονομικά και ιδεολογικά χρεοκοπημένη και στηρίζεται στη βαρβαρότητα για την επιβίωσή της. Πέρα από τα σύνορά της, ωστόσο, η Τεχεράνη είναι πιο ισχυρή από ποτέ στη σύγχρονη ιστορία της. Οι πληρεξούσιοι και οι πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από το Ιράν κυριαρχούν σε τέσσερα αποτυχημένα αραβικά κράτη—Ιράκ, Λίβανος, Συρία και Υεμένη—καθώς και στη Γάζα.
Η Τεχεράνη έχει επίσης μεγάλη επίδραση σε πολλά παγκόσμια ζητήματα ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένης της διάδοσης των πυρηνικών όπλων, του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία, της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο, των εκστρατειών παραπληροφόρησης και της οπλοποίησης των ενεργειακών πόρων.
Οι ισλαμιστές του Ριάντ
Οι αγώνες της Σαουδικής Αραβίας δεν είναι τόσο άμεσα εμφανείς. Αυτή τη στιγμή, ο MBS φαίνεται να απολαμβάνει ευρείας υποστήριξης για την άρση των κοινωνικών περιορισμών και για την ισχυρή οικονομία της χώρας του. Ωστόσο, η επιτυχία του Vision 2030 θα εξαρτηθεί πάντα από την οικονομική βιωσιμότητα των φαραωνικών έργων του και θα αμφισβητηθεί από τις υψηλές προσδοκίες του κοινού, την αστάθεια των τιμών του πετρελαίου, τη διαφθορά και την καταστολή. Θα δοκιμαστεί και από δυσαρεστημένες αντιδραστικές δυνάμεις.
Η χώρα εξακολουθεί να έχει μεγάλο πληθυσμό βαθιά συντηρητικών ισλαμιστών που είναι δυσαρεστημένοι με τις επιλογές του MBS και θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μεγάλα προβλήματα στην κυβέρνησή του. Το Vision 2030, λοιπόν, είναι μια προσπάθεια υψηλού κινδύνου και υψηλών ανταμοιβών.
Δεν είναι σαφές εάν κάποιο κράτος θα καταφέρει να διατηρήσει το όραμά του. Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι η μοίρα των δύο οραμάτων -το ένα καθοδηγείται από την αλλαγή, το άλλο που ορίζεται από την αντίσταση- θα έχει συνέπειες που εκτείνονται πολύ πέρα από κάθε χώρα. Αυτά τα οράματα θα διαμορφώσουν όχι μόνο εάν η Μέση Ανατολή θα γίνει πιο ευημερούσα και σταθερή, αλλά και εάν ολόκληρος ο κόσμος θα γίνει επίσης.
Η ιστορία του Σάχη
Οι Σαουδάραβες αξιωματούχοι θέλουν να πουν μια ιστορία για τη χώρα τους και το Ιράν. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο Σάχης Μοχάμεντ Ρέζα Παχλαβί, ο εκσυγχρονιστής ηγεμόνας του Ιράν, έγραψε στον βασιλιά Φαϊζάλ της Σαουδικής Αραβίας και του είπε ότι θα πρέπει να εκσυγχρονίσει τη Σαουδική Αραβία, διαφορετικά κινδυνεύει να ανατραπεί.
Ο Σαουδάραβας βασιλιάς διαφώνησε. Απάντησε στον Παχλαβί ότι το κοσμικό, πιο ευρωπαϊκό όραμά του για την κοινωνία, ήταν αυτό που μπορούσε να οδηγήσει σε καθαίρεση. «Μεγαλειότατε, να σας υπενθυμίσω, δεν είστε ο σάχης της Γαλλίας», έγραψε και πρόσθεσε: «Ο πληθυσμός σας είναι 90% μουσουλμάνοι. Σας παρακαλώ μην το ξεχνάτε».
Ο βασιλιάς αποδείχθηκε ότι είχε δίκιο. Στην επανάσταση του 1979 στο Ιράν, οι διαδηλωτές καθαίρεσαν τον Παχλαβί και μετέτρεψαν τη χώρα από κοσμικό σε θεοκρατικό καθεστώς.
