«Αλλαγή καθεστώτος στην Τεχεράνη»: Από τις 30 Σεπτεμβρίου και το διάγγελμα του ισραηλινού πρωθυπουργού Νετανιάχου προς τους Ιρανούς πολίτες, γνωρίζουμε ξεκάθαρα πλέον ποιο είναι το στρατηγικό δόγμα του Ισραήλ. Ανατροπή της Ισλαμικής Δημοκρατίας στο Ιράν και έλευση μιας εντελώς διαφορετικής κυβέρνησης, που δεν θα είναι ορκισμένος εχθρός του Ισραήλ.
«Όταν το Ιράν θα είναι επιτέλους ελεύθερο -και αυτή η στιγμή θα έρθει πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι νομίζει ο κόσμος- όλα θα είναι διαφορετικά. Το Ιράν θα ευδοκιμήσει όσο ποτέ άλλοτε», τόνισε ο Μπενιαμίν Νετανιάχου.
Αλλά και στις Ηνωμένες Πολιτείες πληθαίνουν πλέον οι φωνές που ζητούν να εφαρμοστεί μια στρατηγική που θα οδηγήσει σε κατάρρευση του θεοκρατικού καθεστώτος. «Αυτό που χρειάζεται – και αυτό που θα έπρεπε να είχε ξεκινήσει νωρίτερα – είναι μια συντονισμένη, ήσυχη εκστρατεία από το Ισραήλ, τις ΗΠΑ και όποιους άλλους συμμάχους είναι πρόθυμοι να υπονομεύσουν και τελικά να ρίξουν το καθεστώς των Αγιατολάχ στο Ιράν», γράφει ο ιστορικός Μαρκ Σάλμαν στο Newsweek.
«Αθόρυβη ανατροπή»
«Τώρα που το Ιράν έχει ευθυγραμμιστεί κατηγορηματικά με τη Ρωσία και άλλους εχθρούς της Δύσης, έχει περάσει ο καιρός που πιστεύαμε ότι το σημερινό καθεστώς στην Τεχεράνη μπορεί να είναι ένα εποικοδομητικό μέλος της παγκόσμιας κοινότητας. Το Ιράν διαθέτει μια σχετικά σύγχρονη οικονομία με μορφωμένο πληθυσμό. Αυτό το καθιστά ευάλωτο σε πολλούς μοχλούς – είτε είναι οικονομικοί, είτε άλλοι, που μπορούν να αναπτυχθούν αθόρυβα εναντίον του καθεστώτος στην Τεχεράνη και να το υπονομεύσουν», αναφέρει ο Αμερικανός ιστορικός.
Στο ίδιο μήκος κύματος, το Atlantic Council εκτιμά ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονται μια νέα πολιτική για το Ιράν – που να περιλαμβάνει αλλαγή καθεστώτος, αλλά όχι την παραδοσιακή. Το αμερικανικό think tank προτείνει οι ΗΠΑ να στηρίξουν πολύ πιο ενεργά το «μαζικό δημοκρατικό κίνημα στο Ιράν», ώστε να υπάρξει μια «εκτεταμένη εγχώρια αντιπολίτευση», που θα προκαλέσει την ανατροπή του θεοκρατικού καθεστώτος.
«Μετά το αμερικανικό φιάσκο στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, ο όρος “αλλαγή καθεστώτος” δεν είναι ιδιαίτερα δημοφιλής. Αλλά σε μια χώρα όπως το Ιράν, γεμάτη με ανθρώπους που λαχταρούν να είναι ελεύθεροι, είναι καλός όρος. Επιπλέον, είναι ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος για να τερματιστεί η απειλή που θέτει αυτό το καθεστώς, όχι μόνο για το Ισραήλ αλλά για όλα τα έθνη που προσπαθούν να γίνουν μέρος του δυτικού κόσμου», σημειώνει το Newsweek.
Η «κληρονομιά» της Αμίνι
To κίνημα διαμαρτυρίας στο Ιράν που γεννήθηκε μετά τον φόνο της νεαρής Ιρανο-κούρδισσας Μάχσα Αμίνι από την αστυνομία επειδή δεν φορούσε το ισλαμικό χιτζάμπ, μπορεί κατεστάλη βάναυσα το φθινόπωρο του 2022, άφησε όμως το στίγμα του στο Ιράν. Δεκάδες χιλιάδες Ιρανοί βγήκαν τότε επί μήνες στους δρόμους για να εκφράσουν την οργή τους. Σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ, περισσότεροι από 550 διαδηλωτές σκοτώθηκαν, μεταξύ των οποίων 49 γυναίκες και 68 παιδιά. Οι συλλήψεις ξεπέρασαν τις 30.000. Η έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξαν «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας».
Για την ΜΚΟ Iran Human Rights (IHR), που εδρεύει στο Όσλο, μπορεί η εξέγερση του 2022 να καταπνίγηκε «με μια βάναυση απάντηση από το κράτος», αλλά μια «ήσυχη επανάσταση» διασχίζει τη χώρα. «Οι γυναίκες αρνούνται να τηρήσουν αυτό που έχει γίνει σύμβολο της καταπίεσης της Ισλαμικής Δημοκρατίας – το υποχρεωτικό χιτζάμπ», αναφέρει η IHR.
Οι αλλαγές στην κοινωνία των πολιτών μετά τον θάνατο της Μάχσα Αμίνι είναι ακόμη πιο βαθιές, υπογραμμίζει η Σόουρα Μακαρεμί, ερευνήτρια στο CNRS (Γαλλικό Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας), στο Παρίσι. «Μια πολιτιστική επανάσταση βρίσκεται σε εξέλιξη. Μέσα στις οικογένειες, στην ιδιωτική σφαίρα, οι ιεραρχικές σχέσεις αλλάζουν. Η θέση των νέων γυναικών και των κοριτσιών αλλάζει. Η συμπεριφορά των ανδρών έχει αλλάξει επίσης. Δεν τηρούν πλέον τόσο πολύ την ηγεμονική τους θέση», σημειώνει η Μακαρεμί, συγγραφέας του βιβλίου «Γυναίκα! Ελευθερία απόηχοι μιας επαναστατικής εξέγερσης στο Ιράν».
Μια άλλη εξέλιξη που αναφέρει η ιρανικής καταγωγής συγγραφέας. «Η κοινωνία έχει βγει από τους μεντεσέδες στους οποίους πιάστηκε σε σχέση με την εξουσία και προς το παρόν δεν έχει επιστρέψει στα γρανάζια του θεοκρατικού συστήματος», λέει.
Αυθόρμητες συγκεντρώσεις οργανώνονται στους δρόμους, τραγούδια στα σχολεία, γκράφιτι στους τοίχους, αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα… Χάρη στην κλίμακα των διαφορετικών μορφών διαμαρτυρίας που προέκυψαν μετά τον θάνατο της Μάσα Αμίνι ,οι Ιρανοί συνειδητοποίησαν ότι ήταν πολλοί αυτοί που αμφισβητούν την εξουσία.
Αυτό που βοήθησε το θεοκρατικό καθεστώς να αντιμετωπίσει τις αναταραχές ήταν ο φόβος ενός κενού εξουσίας και η αβεβαιότητα για το άγνωστο. Πολλοί Ιρανοί θέλουν να απαλλαγούν από το καθεστώς, αλλά φοβούνται την αναρχία που θα μπορούσε να ακολουθήσει.
Πλήρης ρήξη
Οι εκκλήσεις πάντως για μποϊκοτάζ των πρόσφατων προεδρικών εκλογών του Ιουνίου και τελικά το χαμηλό ποσοστό συμμετοχής (49%), λένε πολλά για τη ρήξη των πολιτών με το πολιτικό σύστημα που κληρονόμησε η ισλαμική επανάσταση του 1979. Ακόμη και η νίκη του μετριοπαθούς Μασούντ Πεζεσκιάν που εξελέγη πρόεδρος, αποτελεί μια ένδειξη της αλλαγής που εξελίσσεται στην ιρανική κοινωνία και τις εσωτερικές συγκρούσεις.
Το «πρόβλημα» για τους Αγιατολλάχ είναι ότι όσο το καθεστώς γίνεται πιο μετριοπαθές και συμβιβάζεται σε κάποια θέματα, κινδυνεύει να ενθαρρύνει τις μάζες να πιέσουν για σημαντικές αλλαγές. Αν και οι κληρικοί εξακολουθούν να κατέχουν σημαντική εξουσία, η δύναμή τους έχει επίσης εξασθενίσει – κυρίως επειδή οι βασικοί πνευματικοί ηγέτες που ίδρυσαν τη χώρα το 1979, έχουν πεθάνει. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, όσοι είχαν καλύτερες θρησκευτικές επιδόσεις έχουν παραγκωνιστεί υπέρ εκείνων που είναι πιο πιστοί στον 86χρονο πνευματικό ηγέτη Αλί Χαμενεΐ, που βρίσκεται στο τιμόνι της χώρας για σχεδόν 35 χρόνια.
Τι θα συμβεί αν πεθάνει ο Χαμενεΐ;
Ο Χαμενεΐ είναι μόλις ο δεύτερος ανώτατος ηγέτης στην ιστορία του Ιράν. Όταν ο Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί πέθανε το 1989, ο Χαμενεΐ ήταν πρόεδρος και οι κορυφαίοι κληρικοί συσπειρώθηκαν γύρω του. Τώρα που ο κλήρος βρίσκεται σε παρακμή, οι σκληροπυρηνικοί Φρουροί της Επανάστασης θα επιχειρήσουν να κυριαρχήσουν σε όλη την πολιτική του Ιράν μόλις πεθάνει ο Χαμενεΐ. Όποιος διαδεχθεί τον Χαμενεΐ θα είναι ένας αδύναμος κληρικός και επομένως μαριονέτα των Φρουρών της Επανάστασης.
Παρόλα αυτά, οι Φρουροί της Επανάστασης αντιμετωπίζουν μεγάλες προκλήσεις, ειδικά από τις τακτικές ένοπλες δυνάμεις της χώρας, τις Artesh, οι οποίες υπερτερούν αριθμητικά.
Μέχρι τώρα, οι δύο ένοπλες δυνάμεις συγκρατούνταν από μια κοινή δομή διοίκησης που υπάγεται ονομαστικά στο Υπουργείο Άμυνας αλλά αναφέρεται απευθείας στον Χαμενεΐ. Ο τρόπος με τον οποίο θα συνεργαστούν οι Φρουροί της Επανάστασης και οι Artesh στη μετα-Χαμενεΐ εποχή θα είναι κρίσιμος για την επιβίωση του καθεστώτος.
