Έκπληξη, ερωτήματα, αμηχανία, ενστάσεις και ηχηρά «όχι». Ποικίλες αντιδράσεις και συναισθήματα – αλλά σίγουρα όχι ενθουσιασμό – έχει πυροδοτήσει το σχέδιο του Έντι Ράμα να μετατρέψει την έδρα του παγκόσμιου Τάγματος των Μπεκτασήδων στα Τίρανα σε κυρίαρχο κράτος τύπου Βατικανού.
Στην Αλβανία αντιπολίτευση, ακαδημαϊκή κοινότητα και θρησκευτικές ομάδες- αμφισβητούν τη λογική της πρότασης ή και τάσσονται ξεκάθαρα εναντίον της. Πολλοί είναι εκείνοι που φοβούνται και πλήγμα στις εξωτερικές σχέσεις της χώρας και πρωτίστως εκείνες με την Τουρκία. Εκτιμάται ότι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν βλέπει με καθόλου καλό μάτι την κίνηση του Αλβανού πρωθυπουργού.
Η μυστικιστική σέκτα των Μπεσακτήδων ιδρύθηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία τον 13ο αιώνα ως παρακλάδι του σουφισμού. Από το 1929 έχει την έδρα της — το Παγκόσμιο Κέντρο Μπεκτασί — στην πρωτεύουσα της Αλβανίας, τα Τίρανα. Γιατί θα πρέπει να έχει και κρατίδιο; Αυτό αναρωτιούνται όλοι.
Όπως μεταδίδει η ηλεκτρονική έκδοση των Tirana Times, η αλβανική κοινή γνώμη αντιμετωπίζει σχεδόν στο σύνολό της με σκεπτικισμό ή και πλήρη απόρριψη την πρόταση. Πέρα από την ουσία του σχεδίου, αυτό που έχει ενολήσει τους πάντες είναι το γεγονός ότι ενημερώθηκαν για πρώτη φορά για το σχέδιο Ράμα από ξένα μέσα ενημέρωσης και στη συνέχεια από μία ομιλία του πρωθυπουργού τους… στον ΟΗΕ.
Ο Ράμα έκανε την ανακοίνωση κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στη Σύνοδο Κορυφής του ΟΗΕ, μετά από μια λεπτομερή συνέντευξη στους New York Times, όπου περιέγραψε την πρωτοβουλία ως «τολμηρό βήμα προς την προώθηση της παγκόσμιας θρησκευτικής ανοχής και ειρήνης». Το Παγκόσμιο Αρχηγείο του Τάγματος Μπεκτασήδων επαίνεσε την πρόταση ως μια «εξαιρετική πρωτοβουλία» που θα μπορούσε να εγκαινιάσει μια «νέα εποχή παγκόσμιας θρησκευτικής αρμονίας και προώθησης της ειρήνης». Και κάπου εκεί τελείωσαν τα καλά λόγια.
Η αντίθεση της αλβανικής κοινής γνώμης
Η αιφνιδιαστική πρόταση έχει προκαλέσει κύμα κριτικής από την κοινωνία των πολιτών, τις θρησκευτικές κοινότητες και τους πολιτικούς αναλυτές, με πολλούς να κατηγορούν την κυβέρνηση ότι παραγκωνίζει τα εθνικά συμφέροντα για τη διεθνή προσοχή. Ενδεικτικές είναι οι δηλώσεις του Άλμπερτ Ρακίπι, προέδρου του Αλβανικού Ινστιτούτου Διεθνών Σπουδών, που επέκρινε την έλλειψη δημόσιας συζήτησης γύρω από την πρόταση.
«Πριν μια τέτοια ιδέα δημοσιοποιηθεί στο εξωτερικό, θα έπρεπε να είχε συζητηθεί στην Αλβανία», είπε ο Ρακίπι, σημειώνοντας ότι η πρόταση παρακάμπτει βασικούς θεσμούς όπως το κοινοβούλιο και το ευρύτερο κοινό. Τόνισε ότι μια τέτοια απόφαση, ειδικά με περίπλοκες νομικές προεκτάσεις, απαιτεί ολοκληρωμένη διαβούλευση με διάφορα κέντρα εξουσίας στη χώρα.
Οι επικριτές υποστηρίζουν επίσης ότι ο Ράμα χρησιμοποιεί το σχέδιο αυτό για να εκτρέψει την προσοχή από τις εσωτερικές προκλήσεις, όπως οι επερχόμενες εκλογές και τα άλυτα πολιτικά προβλήματα. Επισημαίνουν επίσης τη δυνατότητα πολιτικής χειραγώγησης της ιδέας, με θεωρίες συνωμοσίας να κυκλοφορούν ήδη σχετικά με τις διασυνδέσεις της με περιφερειακούς παράγοντες όπως ο Σέρβος πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς.
Η αντιπολίτευση, αλλά και μεγάλο μέρος της ακαδημαϊκής κοινότητας πιστεύουν ότι ο Ράμα αξιοποιεί τη θρησκευτική αρμονία της Αλβανίας και την παγκόσμια φήμη για τον διαθρησκειακό διάλογο ως πλατφόρμα για την ενίσχυση του διεθνούς προφίλ του, αντί να εξετάζει πραγματικά τις μακροπρόθεσμες συνέπειες μιας τέτοιας απόφασης. «Το μουσουλμανικό μικροκράτος ως τέχνασμα δημοσίων σχέσεων από τη Δύση, ενώ η πόλη [των Τιράνων] αναπτύσσεται ως ένα τεράστιο καζίνο ακινήτων για ξέπλυμα χρήματος», σχολίασε χαρακτηριστικά ο Αλβανοαμερικανός ιστορικός Elidor Mehilli στο X.
Τα νομικά κενά
Πέρα από την πολιτική αντιπαράθεση, τα νομικά θεμέλια για την ίδρυση ενός «Κυρίαρχου Κράτους Μπεκτασή» παραμένουν θολά. Το σύνταγμα της Αλβανίας ορίζει ρητά στο άρθρο 1 ότι η χώρα είναι ένα ενιαίο και αδιαίρετο κράτος. Η μετατροπή μιας θρησκευτικής κοινότητας σε κυρίαρχη οντότητα πιθανότατα θα απαιτούσε συνταγματική μεταρρύθμιση, μια διαδικασία που απαιτεί κοινοβουλευτική πλειοψηφία δύο τρίτων — ένα σημαντικό πολιτικό εμπόδιο.
Καταρχήν όταν μιλάμε για «μουσουλμανικό κράτος», σημαίνει ότι η ιδεολογία της οργάνωσης του κράτους είναι η θρησκεία, δηλαδή το Ισλάμ, και στις περισσότερες περιπτώσεις το Ισλάμ λειτουργεί και ως οργανωτική ιδεολογία της κοινωνίας.
Αυτό από μόνο του έρχεται σε αντίθεση με την ιδεολογία των Μπεκτασί ως θρησκευτικής κουλτούρας που στηρίζεται στον σεβασμό και την αποδοχή του άλλου, όπως εξηγούν ειδικοί στην Deutsche Welle. Είναι μια μοναδική παραλλαγή του Ισλάμ που ξεχωρίζει για την κουλτούρα της ανεκτικότητας και της συνύπαρξης. Είναι κάτι που τονίζουν και οι Μπεκτασήδες της Τουρκίας.
Η απόρριψη της ιδέας από τους Μπεκτασήδες Τουρκίας
Οι εκπρόσωποι των οργανώσεων των Αλεβιτών-Μπεκτασήδων από την Τουρκία, σε δηλώσεις τους που δημοσιεύονται στο αζερικής ιδιοκτησίας τουρκικό δίκτυο Haber Global, υπογράμμισαν ότι Μπεκτασισμός και «θρησκευτικό κράτος» είναι έννοιες ασύμβατες μεταξύ τους.
Συγκεκριμένα, ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Αλεβιτών Τουρκίας Ζεϊνέλ Αμπιντίν Κοτς δήλωσε: «Ως Αλεβίτες που ζούμε στην Τουρκία, διατηρούμε τη θέση μας υπέρ της κοσμικότητας. Ο μπεκτασισμός είναι ένα σύστημα πίστης που προέρχεται από την Τουρκία. Ωστόσο και στην Αλβανία ζουν περίπου 115 χιλιάδες Μπεκτασήδες. Κι αυτό αντιπροσωπεύει το 5% του πληθυσμού της Αλβανίας. Δεν καταλαβαίνω ακριβώς γιατί υπάρχει ανάγκη για ένα τέτοιο κράτος. Εντάσσεται σε αυτό ο Μπεκτασισμός της Τουρκίας ή μήπως πρόκειται για μια υπόθεση της Αλβανίας; Εμείς σε καμία περίπτωση δεν εγκρίνουμε ένα κράτος που βασίζεται σε μια πίστη».
Αλλά και ο πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Αλεβιτών Μπεκτασήδων και συγγραφέας Αλί Μπακίζ θεωρεί ότι η πίστη των Μπεκτασήδων δεν μπορεί να δημιουργήσει ένα θρησκευτικό κράτος. «Το κάθε κράτος έχει εξουσία, ενώ στην πίστη των Αλεβιτών Μπεκτασήδων υπάρχει η ελευθερία», δήλωσε.
Και γιατί μπορεί να πυροδοτήσει ρήξη με την Άγκυρα
Ο πρώην πολιτικός και ιστορικός Πασκάλ Μίλο σχολίασε ότι η ιδέα της δημιουργίας ενός κράτους των Μπεκτασί κυκλοφορεί στο γραφείο του πρωθυπουργού Έντι Ράμα εδώ και χρόνια.
Στη δήλωσή του, ο Μίλο επέστησε επίσης την προσοχή στη στάση του Τούρκου πρέσβη στην Αλβανία, ο οποίος προειδοποίησε τον επικεφαλής των Μπεκτασήδων για τη στάση του στον πόλεμο στη Γάζα.
Η Άγκυρα πιστεύει ότι οι Μπεκτασήδες της Αλβανίας έχουν υπερβολικά στενές σχέσεις με το Ισραήλ, με το οποίο η ίδια έχει έρθει σε πλήρη ρήξη. Δεν θα ήθελε λοιπόν σε καμία περίπτωση να τους να δει να «επιβραβεύονται» με δικό τους κράτος, με ξεχωριστά σύνορα και διαβατήρια.
