Ο Βλαντίμιρ Πούτιν παρουσιάζει εαυτόν ως υπέρμαχο της παγκόσμιας σταθερότητας, κρατώντας το τιμόνι ενός ισχυρού έθνους, με ανθηρή οικονομία, ισχυρό στρατό και μία πολιτιστική εναλλακτική στη Δύση. Υπάρχει όμως, ένα εμπόδιο στο όραμά του, σχολιάζει σε ανάλυσή της η Wall Street Journal. Ο πληθυσμός της Ρωσίας βρίσκεται σε τροχιά συρρίκνωσης εδώ και χρόνια και ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει επιδεινώσει την κατάσταση.
Τουλάχιστον 150.000 Ρώσοι έχουν σκοτωθεί στο πεδίο της μάχης, σύμφωνα με υπολογισμούς των δυτικών συμμάχων. Σχεδόν 1 εκατομμύριο Ρώσοι έχουν εγκαταλείψει τη χώρα από την έναρξη του πολέμου. Και το ποσοστό των γεννήσεων στη χώρα είναι το χαμηλότερο εδώ και περισσότερο από δύο δεκαετίες, με την πτώση στις περιοχές εκείνες που είναι πιο κοντά στο πεδίο της μάχης να υπερβαίνει τον μέσο όρο.
Ο Ρώσος πρόεδρος έχει προσδιορίσει την αύξηση των γεννήσεων ως εθνική προτεραιότητα. Κήρυξε το 2024 «έτος οικογένειας» και ανακοίνωσε επιδόματα για όσους έχουν τρία ή περισσότερα παιδιά. Έχει δεσμευθεί να διαθέσει έως και 157 δισ. δολάρια για τη στήριξη οικογενειών και παιδιών σε ορίζοντα εξαετίας. Η ρωσική κοινωνία, τονίζει, θα πρέπει να αλλάξει, με τις μεγάλες οικογένειες να γίνονται η νέα «κανονικότητα».
«Η μητρότητα είναι ένας εξαίσιος σκοπός για τις γυναίκες», είπε σε ομιλία του για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας τον Μάρτιο. Η οικογένεια, πρόσθεσε, είναι «το πιο σημαντικό πράγμα για κάθε γυναίκα, ανεξάρτητα από τον επαγγελματικό δρόμο που θα επιλέξει ή τα επαγγελματικά ύψη, στα οποία θα φτάσει».
Οι προσαρτήσεις
Η μεγαλύτερη τόνωση στον πληθυσμό της Ρωσίας ήρθε το 2014, με την προσάρτηση της Κριμαίας, που πρόσθεσε 2,4 εκατομμύρια κατοίκους. Τα εδάφη που έχουν καταληφθεί στον τρέχοντα πόλεμο, δεν συνυπολογίζονται στον πληθυσμό της.
«Το πιο επιτυχημένο πληθυσμιακό πρόγραμμα που είχε το Κρεμλίνο ήταν η προσάρτηση γειτονικών εδαφών, όχι η αύξηση του ποσοστού γεννήσεων», είπε στη WSJ ο Nicholas Eberstadt, πολιτικός οικονομολόγος στο American Enterprise Institute στην Ουάσιγκτον, DC, ο οποίος μελετά τα ρωσικά δημογραφικά στοιχεία. «Η απώλεια των ανθρώπινων πόρων θα θέσει σε κίνδυνο το οικονομικό μέλλον της Ρωσίας», πρόσθεσε.
«Το δημογραφικό πρόβλημα είναι πράγματι πολύ πιεστικό», έγραψε ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, σε απάντησή του μέσω email σε αίτημα της WSJ για σχολιασμό. «Τα μέτρα για την αύξηση του ποσοστού γεννήσεων αποτελούν προτεραιότητα της κυβέρνησης και του προέδρου. Οι περισσότεροι από τους αναπτυξιακούς στόχους της χώρας στοχεύουν σε αυτό με τον ένα ή τον άλλο τρόπο».
Πριν από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, η Μόσχα ήταν επικεφαλής του τρίτου μεγαλύτερου πληθυσμού στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των κρατών που έγιναν ανεξάρτητα. Εν μέσω της οικονομικής και κοινωνικής αναταραχής που ακολούθησε, αυξανόμενος αριθμός Ρώσων πέθαναν από καρδιαγγειακές παθήσεις, αυτοκτονίες, τροχαία ατυχήματα και άλλες αιτίες -που συχνά σχετίζονται με την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ – ενώ μειώθηκαν οι γεννήσεις.
Μέχρι το 2003, το προσδόκιμο ζωής της Ρωσίας είχε πέσει σε περίπου 65 έτη από 69 το 1990, πολύ κάτω από πολλές δυτικές χώρες εκείνη την εποχή. Μια πιο σταθερή οικονομία, μαζί με πολιτικές που περιορίζουν την κατανάλωση αλκοόλ και τις εκστρατείες κατά του καπνίσματος, βοήθησαν να φτάσει σε περίπου 70 χρόνια το 2022. Οι ΗΠΑ το ίδιο έτος είχαν προσδόκιμο ζωής τα 78 χρόνια και η Εσθονία τα 79 έτη.
Ο Covid έδειξε τα δόντια του
Όταν έφτασε η πανδημία του Covid-19, η Ρωσία δέχθηκε νέο σημαντικό πλήγμα. Από τον Απρίλιο του 2020 έως τον Μάρτιο του 2022, περίπου 1,12 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν από τον Covid και τις συνέπειές του στην υγεία, δήλωσε ο Αλεξέι Ράξα, ανεξάρτητος Ρώσος δημογράφος που απολύθηκε από την κυβέρνηση το 2020, όταν διαμαρτυρήθηκε δημοσίως για την ανεπαρκή αναφορά στατιστικών στοιχείων για τον Covid. Ο αριθμός των νεκρών ήταν περίπου ο ίδιος με αυτόν των ΗΠΑ, αν και ο πληθυσμός της Ρωσίας είναι λιγότερο από τον μισό των ΗΠΑ.
Η Ρωσία έχει σήμερα πληθυσμό περίπου 146 εκατομμυρίων πολιτών. Είναι η 9η μεγαλύτερη – βάσει πληθυσμού – χώρα στον κόσμο, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ. Ο πληθυσμός της Ουκρανίας, που αντιμετωπίζει παρόμοιες προκλήσεις είναι μόλις 44 εκατομμύρια.
Η χώρα γηράσκει και δεν προσελκύει μετανάστες
Σε αντίθεση με πολλές δυτικές χώρες, η Ρωσία δεν έχει προσελκύσει αριθμό μεταναστών τέτοιο, που να μπορεί να αντισταθμίσει τη γήρανση του πληθυσμού της και τη μείωση των γεννήσεων, λένε οι δημογράφοι. Ο πληθυσμός της, όπως και αυτός της Ιαπωνίας και πολλών άλλων χωρών, αναμένεται να μειωθεί κατά το υπόλοιπο αυτού του αιώνα.
Έως και 920.000 Ρώσοι πολίτες είχαν εγκαταλείψει τη χώρα μέχρι τον Ιούλιο του 2023 από την εισβολή, σύμφωνα με το Re: Russia, μια ομάδα έρευνας και ανάλυσης που βασίστηκε στους υπολογισμούς της σε δεδομένα μετανάστευσης από πηγές σε πολλές χώρες. Αν και ορισμένοι επέστρεψαν έκτοτε, πολλοί που έχουν εγκατασταθεί στο εξωτερικό είναι μορφωμένοι επαγγελματίες στην τεχνολογία της πληροφορίας και σε άλλους τομείς. Οι επίσημες ρωσικές στατιστικές προσδιορίζουν τον αριθμό των Ρώσων που έφυγαν από τη χώρα σε περίπου 668.000 το 2022, τον υψηλότερο από το 1992 και περίπου 450.000 το 2023.
Έλλειψη 4,8 εκατομμυρίων εργαζομένων
Οι συνέπειες είναι εμφανείς στην έλλειψη εργατικού δυναμικού, που θα στηρίξει και τις ανάγκες του πεδίου της μάχης. Ο Πούτιν έχει αναπροσανατολίσει μεγάλο μέρος της οικονομίας προς την παραγωγή αρμάτων μάχης, πυραύλων και όλμων. Η ρωσική οικονομία είναι πλέον μία πολεμική οικονομία. Πέρυσι ο Πούτιν είχε παραδεχθεί ότι η έλλειψη ειδικών εργαζομένων εμποδίζει τη στρατιωτική παραγωγή.
Περίπου το 47% των μεταποιητικών επιχειρήσεων ανέφεραν ελλείψεις προσωπικού τον Ιανουάριο, το υψηλότερο ποσοστό από το 1996 σε έρευνες του Ρωσικού Ινστιτούτου Οικονομικής Πολιτικής Gaidar. Η Ρωσία έχει έλλειψη 4,8 εκατομμυρίων εργαζομένων, υπολόγισε η Ρωσική Ακαδημία Επιστημών τον Δεκέμβριο. Οι ελλείψεις είναι ιδιαίτερα έντονες στους τομείς της μεταποίησης, των μεταφορών, των logistics και των κατασκευών, αναφέρει η κεντρική τράπεζα.
«Θάνατοι απόγνωσης»
Οι δημογράφοι λένε ότι ανησυχούν ότι ο πόλεμος μπορεί να προκαλέσει τους λεγόμενους θανάτους απόγνωσης – από ασθένειες που σχετίζονται με το αλκοόλ και άλλες αιτίες – για άλλη μια φορά.
Σε μια τηλεοπτική συνάντηση το 2022, ο Πούτιν είπε σε μια μητέρα ενός στρατιώτη που πέθανε στην Ουκρανία ότι ο θάνατος στον πόλεμο ήταν πιο έντιμος από τον αλκοολισμό. «Με κάποιους ανθρώπους, δεν είναι ξεκάθαρο αν ζουν ή όχι. Δεν είναι σαφές γιατί πεθαίνουν—λόγω βότκας ή κάτι άλλο», είπε. Αλλά ο γιος της, είπε, «πέτυχε τον στόχο του».
Πολλά θα εξαρτηθούν από τη διάρκεια και την κλίμακα του πολέμου, σημειώνουν οι ειδικοί.
