Δεν είχε συμβεί ποτέ, από την ίδρυση της Ισλαμικής Δημοκρατίας το 1979, μια προεδρική θητεία να λήξει πρόωρα. Και ο θάνατος του προέδρου Εμπραχίμ Ραΐσι, που είχε εκλεγεί το 2021 για τέσσερα χρόνια, ενδέχεται να έχει σημαντικές συνέπειες για το Ιράν. Κυρίως για τον μηχανισμό εξουσίας που περιστρέφεται γύρω από τα βασικά πρόσωπα της σιϊτικής θεοκρατίας.
Μετά τις νεκρώσιμες τελετές για τον πρόεδρο Ραΐσι, που ξεκίνησαν σήμερα και θα ολοκληρωθούν την Πέμπτη στην Τεχεράνη, πολλοί άγνωστοι κρύβονται στην πολιτική εξίσωση που έχει να λύσει ο 85χρονος Ανώτατος Ηγέτης, Αγιατολάχ Χαμενεΐ, για να εγγυηθεί μια κανονική μετάβαση στην προεδρία της χώρας στις εκλογές που θα πραγματοποιηθούν στις 28 Ιουνίου.
Ο ηλικιωμένος Χαμενεΐ θα πρέπει σύντομα να βρει όχι μόνο τον κατάλληλο για το καθεστώς, υποψήφιο για την προεδρία, αλλά και εκείνον που μπορέσει να τον διαδεχθεί και ως Ανώτατος πνευματικός ηγέτης της χώρας. Η αβεβαιότητα ήταν και θα παραμείνει το χαρακτηριστικό γνώρισμα του Ιράν, σε μια από τις πιο κρίσιμες ιστορικές φάσεις της παρούσας εποχής.
Ο Χαμενεΐ θα πρέπει να κάνει μια σύνθεση, καθώς το χάσμα μεταξύ «ριζοσπαστών» και θεσμικών προσώπων μεγαλώνει στην Τεχεράνη και υπάρχουν όλο και λιγότερες προσωπικότητες με επιρροή.
Τα τελευταία χρόνια, η Ισλαμική Δημοκρατία έχει κλονιστεί βαθιά από εξωτερικά και εσωτερικά γεγονότα ικανά να θέσουν σε δοκιμασία τη σταθερότητά της: την αντιπαράθεση με το Ισραήλ, τις κυρώσεις και τις έντονες διαμαρτυρίες που προκλήθηκαν από τον θάνατο του νεαρής Μαχσά Αμινί από την αστυνομία. Και το πρόωρο τέλος του προέδρου Ραϊσί κάνει τον κυβερνητικό μηχανισμό της θεοκρατίας ακόμη πιο ευάλωτο.
«Η σιϊτική ημισέληνος»
Ταυτόχρονα, για πολλούς υψηλόβαθμους αξιωματούχους του ιρανικού κράτους, η ίδια η ζωή τέθηκε σε κίνδυνο. Πάνω απ ‘όλα λόγω της σκιώδης σύγκρουσης με το Ισραήλ γύρω από τη λεγόμενη «σιιτική ημισέληνο», που δημιουργήθηκε από το Ιράν μεταξύ Λιβάνου, Συρίας και Ιράκ.
Εξέχοντα μέλη του κατεστημένου της Τεχεράνης έχουν χάσει τη ζωή τους από ισραηλινά πλήγματαχτυπήματα. Μετά τις δολοφονίες του στρατηγού Κασέμ Σουλεϊμανί το 2020 κοντά στο Διεθνές Αεροδρόμιο της Βαγδάτης, του επικεφαλής του πυρηνικού προγράμματος της Τεχεράνης, Μοχσέν Φαχριζαντέχ, του Νταβούντ Τζαφάρι, υπεύθυνου του αεροδιαστημικού προγράμματος, το 2022, του Ρεζά Μουσαβί στη Συρία, το 2023 και τον περασμένο Απρίλιο τη δολοφονία του ταξίαρχου Ρεζά Ζαχεντί στο Ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό, που πυροδότησε την απάντηση της Τεχεράνης με την επίθεση στο Ισραήλ.
Σε αυτό το πλαίσιο, το Ιράν είναι διαρκώς σε εγρήγορση, στην οποία ωστόσο ο πολυκεντρισμός των πολιτικών και στρατιωτικών δυνάμεων οδηγεί σε διαφορετικές κλίμακες προτεραιοτήτων και συγκρούσεων, ειδικά μεταξύ «γερακιών» και «περιστεριών» στο μέτωπο της ασφάλειας.
Ποιος πραγματικά κάνει κουμάντο στο Ιράν: Η «υβριδική» δομή της εξουσίας στην Ισλαμική Δημοκρατία
Και ενώ οι επιθέσεις ή οι τραγωδίες αραίωσαν τις τάξεις της ιρανικής ηγεσίας, υπάρχει τώρα ένα μεγάλο πρόβλημα στον σχεδιασμό του μέλλοντος σε μια μεγάλη και αντιφατική χώρα: Ικανή να παράγει πυρηνική τεχνολογία, αλλά να μην μπορεί να εντοπίσει για πολλές ώρες το προεδρικό ελικόπτερο που μετέφερε τον Ραΐσι και την ακολουθία του. Μια χώρα, ικανή να επηρεάζει μεν στρατιωτικά την περιοχή και να αντέχει στις ασφυκτικές κυρώσεις αλλά να μην μπορεί να επιλύσει ομαλά τις μεταεπαναστατικές αντιθέσεις μεταξύ των κληρονόμων της κατάληψης της εξουσίας και των πολιτικών φορέων του κράτους όπως η προεδρία και η Βουλή.
Η σκυτάλη στον Μοχμπέρ;
Επικρατέστερος για να πάρει τη «σκυτάλη» από τον Αγιατολάχ Χαμενεΐ θεωρείται ο πρώτος από τους 10 συνολικά αντιπροέδρους: ο Μοχαμάντ Μοχμπέρ. Ο αποθανών Ραΐσι τον είχε επιλέξει άλλωστε ως αναπληρωτή του τι 2021. Ο Μοχμπέρ δεν είναι σίγουρα μια χαρισματική πολιτική προσωπικότητα, αλλά προηγουμένως διηύθυνε το ίδρυμα Χαμενεΐ για χρόνια, το οποίο είναι ένα από τα σημαντικότερα οικονομικά ιδρύματα της χώρας όπου χρηματοδοτούνται πολλές από τις κρατικές και μη, επενδύσεις. Μια πραγματική εταιρεία, ικανή να κρατήσει στα χέρια της ένα σημαντικό κομμάτι της ιρανικής οικονομίας.
Αλλά και ο 55χρονος γιος του Αγιατολάχ Χαμενεΐ, Μοζτάμπα, θεωρείται επίσης από καιρό ένας από τους πιθανούς διαδόχους του πατέρα του: Ακόμα κι αν δεν κατέχει επίσημα υψηλόβαθμη θέση, έχει καλές διασυνδέσεις με τις μυστικές υπηρεσίες και την ελίτ των κληρικών του καθεστώτος.
Η ιρανική αντιπολίτευση
Την ίδια ώρα, η εκτός νόμου ιρανική αντιπολίτευση ελπίζει να εκμεταλλευτεί αυτή την« περίοδο της αβεβαιότητας και της εσωτερικής σύγκρουσης», όπως λέει Χαμίντ Εναγιάτ, πολιτικός επιστήμονας, ειδικό στο Ιράν και ο οποίος συνεργάζεται με την Ιρανική Δημοκρατική Αντιπολίτευση (CNRI).
Η ιρανική ηγεσία, έχοντας εμπλακεί σε ποικίλες συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή και ρημαγμένη από έναν πληθωρισμό 50%, έχει γίνει επίσης στόχος λαϊκού κινήματος διαμαρτυρίας για δύο χρόνια, κάτι που επιβεβαιώθηκε από ρεκόρ αποχής στο δεύτερο γύρο των τελευταίων βουλευτικών εκλογών. «Η λαϊκή εξέγερση του 2022 πνίγηκε στο αίμα, οι διαμαρτυρίες δεν έχουν κοπάσει. Έχει μάλιστα ενισχυθεί με πιο αποτελεσματικές μορφές, οι οποίες χρησιμοποιούν κυρίως τα κοινωνικά δίκτυα», λέει ο Εναγιάτ. «Από το 2022, γίναμε μάρτυρες ενός κύματος ενεργειών που πραγματοποιούνται από νεαρούς Ιρανούς αντιστασιακούς, οι οποίοι επιτίθενται στα σύμβολα του καθεστώτος, καίγοντας ομοιώματα του Χαμενεΐ, πετώντας βόμβες μολότοφ κατά των αρχηγείων των Φρουρών της Επανάστασης. Αυτές οι θαρραλέες ενέργειες πολλαπλασιάζονται στη χώρα και σπέρνουν τον φόβο μέσα στο καθεστώς που αδυνατεί να τις συγκρατήσει», προσθέτει ο Ιρανός πολιτικός επιστήμονας.
Το 75% του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Ο κόσμος υποφέρει από ελλείψεις και την πενιχρή αγοραστική δύναμη. Το 2015, η υπογραφή των Συμφωνιών της Βιέννης επέτρεψε στο Ιράν να δει την άρση των ξένων οικονομικών κυρώσεων εναντίον του, με αντάλλαγμα τον έλεγχο του πυρηνικού του προγράμματος. Ακολούθησε αύξηση των ξένων επενδύσεων. Ωστόσο, το καθεστώς τις χρησιμοποίησε όχι για να δώσει ώθηση στην οικονομία της χώρας, αλλά για να επενδύσει στο πυραυλικό πρόγραμμα, καθώς και σε παρεμβάσεις στη Μέση Ανατολή. Ως αποτέλεσμα, το Ιράν γνώρισε αύξηση της ανεργίας. Πολλά δεινά οφείλονται φυσικά στο αμερικανικό εμπάργκο από το 2018, αλλά στην έλλειψη σωστής διαχείρισης της οικονομίας από την ιρανική κυβέρνηση.
Γιατί το Ιράν πιστεύει ότι κερδίζει το Ισραήλ (ακόμη και μετά τον θάνατο του Ραΐσι)
