Δύο κορυφαία αθλητικά γεγονότα θα λάβουν αυτό το καλοκαίρι χώρα στην Ευρώπη. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στο Παρίσι και το Euro 2024 στα ποδοσφαιρικά γήπεδα της Γερμανίας. Και αντί η συζήτηση να αφορά επιδόσεις αθλητών και εθνικών ομάδων, επικεντρώνεται – με αυξανόμενη ανησυχία – στα ζητήματα της ασφάλειας.
Ο εφιάλτης της τρομοκρατίας και ειδικότερα των τζιχαντιστών έχει επιστρέψει και έχει σημάνει συναγερμό ανά τη γηραιά ήπειρο. Από τα τέλη του περασμένου έτους οι μυστικές και αντιτρομοκρατικές υπηρεσίες έχουν εξιχνιάσει μία σειρά από σχέδια για τρομοκρατικές επιθέσεις σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις. Ωστόσο το συμβάν που σόκαρε τους πάντες και κατέδειξε την έκταση του κινδύνου ήταν το μακελειό στο Crocus City Hall στη Μόσχα, στις 22 Μαρτίου, όταν πάνω από 140 άνθρωποι, οι οποίοι ήθελαν απλώς να παρακολουθήσουν μία συναυλία, έπεσαν νεκροί από τη φονική δράση μελών του Ισλαμικού Κράτους (ISIS).
Η προειδοποίηση
«Ήταν η πιο ξεκάθαρη προειδοποίηση ότι το Ισλαμικό Κράτος (είναι), που φαινομενικά συνετρίβη πριν από πέντε χρόνια, επιστρέφει σε θεαματικές πράξεις διεθνούς τρομοκρατίας. Οι δυτικές χώρες φοβούνται ότι έχουν γίνει στόχοι», σημειώνει ο Economist. Γαλλία και Γερμανία έχουν όντως σοβαρούς λόγους να φοβούνται, αφού η επίθεση στη Μόσχα έδειξε ότι στο στόχαστρο μπαίνουν χώροι που φιλοξενούν μεγάλα πλήθη. Η πλωτή τελετή κατά μήκος του Σηκουάνα για την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού ήδη περιορίστηκε, για να είναι πιο εύκολη η φύλαξη.
Ένα «Σχέδιο Β» είναι επίσης στα σκαριά. «Αν μπορείς να χτυπήσεις τη Μόσχα, μπορείς να χτυπήσεις το Παρίσι», εξηγεί στον Economist ο Gilles Kepel, ειδικός στη τζιχαντιστική τρομοκρατία. «Η Μόσχα θα μπορούσε να είναι μια “προπόνηση” για τους Ολυμπιακούς Αγώνες».
Από τους Ολυμπιακούς του Μονάχου στη σφαγή του Μπατακλάν και της Μόσχας
Η τρομοκρατία είναι ένα φρικτό θέατρο βίας, για το οποίο τα μεγάλα γεγονότα προσφέρουν μια δελεαστική σκηνή. Ο Μαύρος Σεπτέμβρης, μία παλαιστινιακή οργάνωση, τράβηξε την προσοχή του κόσμου όταν πήρε όμηρους εννέα Ισραηλινούς αθλητές στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου το 1972.
Οι τρομοκράτες θέλουν να χτυπούν μεγάλους, γεμάτους χώρους: το θέατρο Μπατακλάν στο Παρίσι το 2015, την αρένα του Μάντσεστερ το 2017 και πιο πρόσφατα το Crocus City Hall. Αυτές τις μέρες η Δύση έχει απομακρυνθεί σε μεγάλο βαθμό από τον μακρύ «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Αλλά οι εξτρεμιστές έχουν επιστρέψει. Έχουν εμφανιστεί σε «παραδείσους» παλιούς και νέους, και ευδοκιμούν στον κυβερνοχώρο. Επιπλέον, ο πόλεμος του Ισραήλ στη Γάζα είναι βέβαιο ότι θα ριζοσπαστικοποιήσει μια νέα γενιά, προειδοποιεί ο Economist.
Ο παγκόσμιος τζιχαντισμός
Η ιστορία του παγκόσμιου τζιχαντισμού είναι μια ιστορία επανεφεύρεσης. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, η Αμερική και οι σύμμαχοί της ανέτρεψαν τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και έδιωξαν την Αλ Κάιντα. Οι αμερικανικές δυνάμεις σκότωσαν τον ηγέτη τους, Οσάμα Μπιν Λάντεν, στο Πακιστάν το 2011. Στη συνέχεια, ο διάδοχός του, Αϊμάν αλ-Ζαουαχίρι, εξολοθρεύτηκε από επίθεση με drone στην Καμπούλ το 2022. Η Αλ Κάιντα δεν έχει ακόμη παρουσιάσει νέο ηγέτη. Εν τω μεταξύ, οι ακόμη πιο απρόβλεπτοι απόγονοι της Αλ Κάιντα, το Ισλαμικό Κράτος, προκάλεσαν αίσθηση με τη δημιουργία ενός «χαλιφάτου» σε μεγάλα τμήματα του Ιράκ και της Συρίας το 2014, προσελκύοντας εθελοντές από την Ευρώπη και αλλού. Το τελευταίο οχυρό του ISIS καταστράφηκε το 2019 και έκτοτε έχει χάσει τέσσερις ηγέτες.
Ακόμα κι έτσι, όμως, οι τζιχαντιστές πολεμούν. Εξακολουθούν να βάζουν στο στόχαστρο τη Δύση και να τροφοδοτούν εξεγέρσεις από το Μάλι μέχρι τις Φιλιππίνες. «Στον πόλεμο των ιδεών το Ισλαμικό Κράτος νίκησε την Αλ Κάιντα, ειδικά μεταξύ των νέων», λέει ο Άαρον Ζέλιν του Ινστιτούτου της Ουάσιγκτον.
3 φάσεις βίας
Όλα αυτά, λέει ο Kepel, έχουν προκαλέσει τρεις αλληλοκαλυπτόμενες φάσεις βίας:
- Επιθέσεις που κατευθύνθηκαν από την Αλ Κάιντα τη δεκαετία του 2000.
- Προειδοποιήσεις που ενεργοποιήθηκαν ή υποβοηθήθηκαν από πιο χαλαρά δίκτυα που συνδέονταν με την οργάνωση μέσα στη δεκαετία του 2010.
- Και αυτό που αποκαλείται «ambient τζιχάντ», περιστατικά βίας, από δράστες που δουν μεμονωμένα, χωρίς να υπάρχει οργάνωση της επίθεσης από κάποιον αρχηγό, που βλέπουμε να κυριαρχεί τα τελευταία χρόνια, όπως για παράδειγμα οι επιθέσεις με μαχαίρι στον δρόμο, σε σχολεία, σε εκκλησίες κτλ.
Οι μοναχικοί λύκοι και η έλξη που ασκεί η τζιχάντ στους νέους
Όσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός οργάνωσης, τόσο μεγαλύτερη είναι η σφαγή που μπορούν γενικά να επιφέρουν οι τζιχαντιστές. Χωρίς καθοδηγητικό χέρι, οι επιθέσεις μοναχικών λύκων είναι συνήθως λιγότερο θανατηφόρες, αλλά είναι πιο δύσκολο να ανιχνευθούν και μπορούν να προκαλέσουν και τρόμο και θάνατο. Στη Γαλλία, ένας δάσκαλος αποκεφαλίστηκε το 2020 και ένας άλλος μαχαιρώθηκε μέχρι θανάτου πέρυσι. Και πολλοί ανησυχούν για τον αυξανόμενο αριθμό ανηλίκων που έλκονται από τη τζιχάντ.
Σήμερα το κίνημα των τζιχαντιστών είναι διασκορπισμένο και ρευστό. Ορισμένες φατρίες επικεντρώνονται στην καταπολέμηση του «εγγύς εχθρού», δηλαδή στις τοπικές κυβερνήσεις, και στην κατάληψη του ελέγχου εδαφών. Άλλοι πάλι στρέφονται προς τον «μακρινό εχθρό», τη Δύση. Σήμερα, όπως και πριν από την 11η Σεπτεμβρίου, το Αφγανιστάν εξάγει τρομοκρατία.
Η επιστροφή των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και το «franchise» του ISIS
Η χαοτική αποχώρηση των ΗΠΑ το 2021, υπό διακυβέρνησης Μπάιντεν, που ήθελε να τερματίσει τους «ατέρμονους πολέμους» της Αμερικής, οδήγησε στην άμεση επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία. Μία σειρά από περιστατικά έδειξαν ότι οι Ταλιμπάν προστατεύουν και πάλι στελέχη της Αλ Κάιντα, που βρίσκονται χαμηλά στην ιεραρχία. Ο μεγάλος πονοκέφαλος, ωστόσο, είναι το «franchise» του Ισλαμικού Κράτους στο Αφγανιστάν, το «Khorasan Province» (ISKP).
Ήρθε στο προσκήνιο κατά τη διάρκεια της υποχώρησης της Αμερικής από την Καμπούλ, όταν ένας βομβιστής αυτοκτονίας σκότωσε περισσότερους από 180 ανθρώπους, ανάμεσά τους και 13 Αμερικανούς στρατιώτες. Σε αντίθεση με την Αλ Κάιντα, το ISKP είναι σε σύγκρουση με τους Ταλιμπάν. Έχει εκμεταλλευτεί δίκτυα σε γειτονικές χώρες. Υπολογίζεται ότι επιχείρησε μία επίθεση στο εξωτερικό το 2021, τέσσερις το 2022, 12 πέρυσι και 15 μέχρι στιγμής φέτος.
Μεταξύ των πρόσφατων στόχων του, ήταν μια τελετή μνήμης στο Ιράν για τον Κασέμ Σουλεϊμανί, έναν Ιρανό στρατηγό που σκοτώθηκε από την Αμερική, τον Ιανουάριο. Η επίθεση άφησε πίσω της πάνω από 90 νεκρούς.
Πρόκειται για το κομμάτι του Ισλαμικού Κράτους, που οργάνωσε και την επίθεση στη Μόσχα. Η επίθεση στη ρωσική πρωτεύουσα αποδεικνύει ότι έχει την επιθυμία και την ικανότητα να προκαλέσει ζημιά όλο και πιο μακριά, λένε δυτικοί αξιωματούχοι. «Το ISKP χτυπά όπου βλέπει ευκαιρία», υποστηρίζει ο Hugo Micheron του πανεπιστημίου SciencesPo στο Παρίσι. «Αν δεν έχει χτυπήσει ακόμη την Ευρώπη, δεν είναι επειδή δεν προσπάθησε, αλλά επειδή έχουν αποτραπεί οι επιθέσεις του έως τώρα».
Οι γεωπολιτικές εξελίξεις επιδεινώνουν την κατάσταση
Η κατάσταση είναι ακόμη πιο σοβαρή, δεδομένων άλλων γεωπολιτικών περιπλοκών. Οι αμερικανικές δυνάμεις στο Ιράκ και τη Συρία ενδέχεται να υποχωρήσουν περαιτέρω, κυρίως επειδή έχουν δεχτεί επανειλημμένες επιθέσεις από τους συμμάχους του Ιράν. Η Αμερική επαναδιαπραγματεύεται το καθεστώς των δυνάμεών της στο Ιράκ. Και μια αμερικανική απόσυρση από τη Συρία – την οποία υποστήριξε ο Τραμπ και φαίνεται να συζήτησε ο Μπάιντεν – θα μπορούσε μοιραία να αποδυναμώσει τους Κούρδους συμμάχους και να οδηγήσει στη διάσπαση χιλιάδων τζιχαντιστών που κρατούνται στα στρατόπεδά τους.
Στο Σαχέλ, εν τω μεταξύ, πραξικοπήματα ανάγκασαν τις γαλλικές δυνάμεις να εγκαταλείψουν το Μάλι, την Μπουρκίνα Φάσο και τον Νίγηρα. Οι ειρηνευτικές δυνάμεις του ΟΗΕ έχουν επίσης αποσυρθεί από το Μάλι. Τα αμερικανικά στρατεύματα είναι πιθανό να εγκαταλείψουν τον Νίγηρα και ίσως και το Τσαντ.
Το νέο «καταφύγιο τρομοκρατών»
Το κενό έρχεται να καλύψει η ρωσική ομάδα μισθοφόρων Wagner για την προστασία των πραξικοπηματιών. Το αν μπορούν να νικήσουν τους τζιχαντιστές είναι αμφίβολο. Μια πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ προειδοποιεί ότι περιφερειακά παρακλάδια της Αλ Κάιντα κερδίζουν έδαφος, απειλώντας τα παράκτια κράτη της δυτικής Αφρικής και ενδέχεται να δημιουργήσουν ένα «καταφύγιο τρομοκρατών». Φοβούνται ότι, και στις δύο περιοχές, οι τζιχαντιστές θα μπορούσαν να εκκινήσουν επιθέσεις στη Δύση.
Μια παρόμοια ανησυχία ισχύει για τον ισχυρό σύμμαχο της Αλ Κάιντα στη Σομαλία, τη Σαμπάαμπ, και το παρακλάδι της στην Υεμένη, την Ακάπ, που έχουν ιστορία διασυνοριακής τρομοκρατίας.
Το εικονικό… χαλιφάτο
Η μάχη βρίσκεται σε εξέλιξη και στην ψηφιακή σφαίρα. Το χαλιφάτο μπορεί να διαλύθηκε σε φυσική μορφή, αλλά στον εικονικό κόσμο είναι ισχυρό. Τα βίντεο των τζιχαντιστών κυκλοφορούν σε πολλές γλώσσες και γίνονται viral. Με τον πόλεμο στη Γάζα, ο χείμαρρος έχει μετατραπεί σε πλημμύρα, καθώς η Αλ Κάιντα και προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την οργή για τα δεινά των Παλαιστινίων.
Η ζύμωση είναι πιθανό να ριζοσπαστικοποιήσει μια νέα γενιά μουσουλμάνων. Στις 25 Απριλίου, ένας Μαροκινός αιτών άσυλο καταδικάστηκε για τη δολοφονία ενός Βρετανού συνταξιούχου «επειδή το Ισραήλ σκότωνε παιδιά».
Νέες τρομοκρατικές ομάδες «μάλλον σχηματίζονται καθώς μιλάμε», λέει η Christine Abizaid, διευθύντρια του Εθνικού Αντιτρομοκρατικού Κέντρου της Αμερικής, του κύριου κέντρου πληροφοριών για τους τζιχαντιστές.
