Ο Πούτιν παρουσιάζει εαυτόν ως νέο τσάρο. Αλλά ένας πραγματικός τσάρος δεν θα ανησυχούσε για την κρίση διαδοχής του και το τι πρέπει να κάνει για να μείνει στην εξουσία. Ο Πούτιν ανησυχεί. Για αυτό και αλλάζει τους νόμους, ώστε να μπορεί να κρατήσει τα ηνία της χώρας και πέρα από το 2030, όταν θα είναι 78 ετών. Αυτό θα είναι εντυπωσιακό, σε μία χώρα, όπου το προσδόκιμο όριο ζωής των ανδρών είναι μόλις τα 67 έτη.
Ο Στάλιν είχε επίσης γατζωθεί πεισματικά στην εξουσία και είχε αρνηθεί να ορίσει διάδοχο. Αλλά ο Πούτιν δεν είναι Στάλιν, σημειώνει σε ανάλυσή του το Foreign Affairs, το οποίο και παρουσιάζει 5 σενάρια για το μέλλον της Ρωσίας.
«Ο Γεωργιανός δεσπότης έχτισε μια υπερδύναμη στέλοντας δεκάδες εκατομμύρια στον θάνατο από λιμό, σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, σε κελάρια εκτελέσεων και σε έναν κακοδιαχειριζόμενο αμυντικό πόλεμο. Ο Πούτιν, αντίθετα, έχει στείλει εκατοντάδες χιλιάδες στο θάνατο σε έναν πόλεμο επιλογής» αναφέρει το Foreign Affairs και προσθέτει. «Η αντιπαράθεση είναι ωστόσο διδακτική. Το σύστημα του Στάλιν αποδείχθηκε ανίκανο να επιβιώσει χωρίς αυτόν, παρά το γεγονός ότι είχε ένα θεσμοθετημένο κυβερνών κόμμα. Τι θα γίνει λοιπόν η Ρωσία εάν φύγει ο Πούτιν;».
Η Ρωσία ως Γαλλία
Η Γαλλία είναι μια χώρα με βαθιές γραφειοκρατικές και μοναρχικές παραδόσεις — και επίσης μια επαναστατική παράδοση. Οι επαναστάτες κατάργησαν τη μοναρχία μόνο και μόνο για να την δουν να επιστρέφει με το πρόσχημα τόσο του βασιλιά όσο και ενός αυτοκράτορα και στη συνέχεια εξαφανίζεται ξανά, καθώς οι δημοκρατίες ήρθαν και έφυγαν. Η Γαλλία έχτισε και έχασε μια τεράστια αυτοκρατορία αποικιακών κτήσεων. Για αιώνες, οι ηγεμόνες της Γαλλίας, όχι περισσότερο από τον Ναπολέοντα, απειλούσαν τους γείτονες της χώρας.
Σήμερα, αυτές οι παραδόσεις ζουν με πολλούς τρόπους. Όπως παρατήρησε με οξυδέρκεια ο Γάλλος στοχαστής Alexis de Tocqueville στο έργο του το 1856, το Παλαιό Καθεστώς και η Επανάσταση, οι προσπάθειες των επαναστατών να έρθουν οριστικά σε ρήξη με το παρελθόν κατέληξαν άθελά τους να ενισχύουν τις κρατιστικές δομές. Παρά την εδραίωση ενός δημοκρατικού συστήματος, η μοναρχική κληρονομιά της Γαλλίας παραμένει συμβολικά στα ανάκτορα στις Βερσαλλίες και αλλού, στα πανταχού παρόντα αγάλματα των ηγεμόνων της δυναστείας των Βουρβόνων και σε μια ασυνήθιστα συγκεντρωτική μορφή διακυβέρνησης με τεράστια δύναμη και πλούτο συγκεντρωμένο στο Παρίσι.
Ακόμη και χωρίς την επίσημη αυτοκρατορία της, η Γαλλία παραμένει μια πολύ περήφανη χώρα, μια χώρα που πολλοί από τους πολίτες και θαυμαστές της θεωρούν έναν πολιτισμό με μια διαρκή αίσθηση μιας ειδικής αποστολής στον κόσμο και στην Ευρώπη, καθώς και μια γλώσσα που ομιλείται πολύ πέρα από από τα σύνορά της. Αλλά το κρίσιμο είναι ότι η σημερινή Γαλλία απολαμβάνει το κράτος δικαίου και δεν απειλεί πλέον τους γείτονές της.
Η Ρωσία, επίσης, διαθέτει μια κρατιστική και μοναρχική παράδοση που θα διαρκέσει ανεξάρτητα από τη φύση οποιουδήποτε μελλοντικού πολιτικού συστήματος και μια γεμάτη επαναστατική παράδοση που έχει επίσης πάψει να είναι ένα συνεχές εγχείρημα, αλλά ζει σε θεσμούς και μνήμες ως πηγή έμπνευσης και προειδοποίησης.
Η επανάσταση της Ρωσίας ήταν πολύ πιο βάναυση και καταστροφική ακόμη και από τη γαλλική. Στη Ρωσία, η κυριαρχία της Μόσχας στην υπόλοιπη χώρα ξεπερνά ακόμη και αυτή του Παρισιού στη Γαλλία. Η γεωγραφική έκταση της Ρωσίας είναι βέβαια πολύ μεγαλύτερη, επεκτεινόμενη στην Ευρώπη αλλά και στον Καύκασο, την Κεντρική Ασία και την Ανατολική Ασία. Πολύ λίγες χώρες έχουν πολλά κοινά με τη Ρωσία. Αλλά η Γαλλία έχει περισσότερα από οποιαδήποτε άλλη.
Η εθνικιστική Ρωσία
Μερικοί Ρώσοι μπορεί να χαίρονταν με τη μεταμόρφωσή της σε μια χώρα που μοιάζει με τη Γαλλία, αλλά άλλοι θα έβρισκαν αυτό το αποτέλεσμα ανάθεμα. Αυτό που ο κόσμος βλέπει τώρα ως «Πουτινισμό», πρωτοεμφανίστηκε στα ρωσόφωνα περιοδικά και τις εθελοντικές κοινωνίες της δεκαετίας του 1970: ένας αυταρχικός, αγανακτισμένος, μυστικιστικός εθνικισμός βασισμένος στον αντιδυτικισμό.
Θα μπορούσε κανείς να φανταστεί έναν αυταρχικό εθνικιστή ηγέτη που ασπάζεται αυτές τις απόψεις και ο οποίος, όπως ο Πούτιν, είναι ακλόνητος στην πεποίθηση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι αποφασισμένες να καταστρέψουν τη Ρωσία, αλλά που είναι επίσης βαθιά προβληματισμένος από το θολό μακροπρόθεσμο μέλλον της Ρωσίας – και είναι πρόθυμος να κατηγορήσει τον Πούτιν για αυτό. Δηλαδή, κάποιον που απευθύνεται στη βάση του Πούτιν, αλλά υποστηρίζει ότι ο πόλεμος κατά της Ουκρανίας βλάπτει τη Ρωσία.
Ένας τέτοιος ηγέτης θα έδινε έμφαση στο δημογραφικό. Από το 1992, παρά τη σημαντική μετανάστευση, ο πληθυσμός της Ρωσίας έχει συρρικνωθεί. Ο πληθυσμός της σε ηλικία εργασίας κορυφώθηκε το 2006 σε περίπου 90 εκατομμύρια και ανέρχεται σε λιγότερο από 80 εκατομμύρια σήμερα. Οι δαπάνες για τον πόλεμο στην Ουκρανία ενίσχυσαν την αμυντική βιομηχανική βάση της Ρωσίας, αλλά τα όρια του μειωμένου εργατικού δυναμικού της χώρας γίνονται όλο και πιο εμφανή ακόμη και σε αυτόν τον τομέα υψηλής προτεραιότητας, ο οποίος έχει περίπου πέντε εκατομμύρια λιγότερους ειδικευμένους εργάτες από ό,τι χρειάζεται.
Το ποσοστό των εργαζομένων που ανήκουν στην πιο παραγωγική ηλικιακή ομάδα—20 έως 39—θα μειωθεί περαιτέρω την επόμενη δεκαετία. Τα κέρδη παραγωγικότητας που θα μπορούσαν να αντισταθμίσουν αυτές τις δημογραφικές τάσεις δεν φαίνονται πουθενά. Η Ρωσία κατατάσσεται σχεδόν τελευταία στον κόσμο ως προς την κλίμακα και την ταχύτητα της αυτοματοποίησης στην παραγωγή: η ρομποτικοποίησή της είναι απλώς ένα μικροσκοπικό κλάσμα του παγκόσμιου μέσου όρου.
Το περασμένο καλοκαίρι, όταν η Wagner του Πριγκόζιν έφτασε έως τη Μόσχα, κανείς δεν τη σταμάτησε. Υπήρξε μία απουσία πολιτών ή στρατιωτικών έτοιμων να υπερασπιστούν το καθεστώς. Και αυτό είναι αποκαλυπτικό του τι θα μπορούσε να συμβεί εάν κάποιος άλλος εθνικιστής στο άμεσο μέλλον αμφισβητήσει τον Πούτιν, λέει το Foreign Affairs.
Η Ρωσία δεμένη στο άρμα της Κίνας
Οι ρωσικές ελίτ καυχώνται ότι έχουν αναπτύξει μια επιλογή που είναι καλύτερη από τη Δύση. Ο Κινεζο-Ρωσικός δεσμός έχει εκπλήξει πολλούς αναλυτές που γνωρίζουν τις αγχωτικές σχέσεις του Πεκίνου και της Μόσχας στο παρελθόν, συμπεριλαμβανομένης της περιβόητης σινο-σοβιετικής διαίρεσης τη δεκαετία του 1960, η οποία κορυφώθηκε σε έναν σύντομο συνοριακό πόλεμο.
Αν και αυτή η σύγκρουση διευθετήθηκε επισήμως με οριοθέτηση των συνόρων, η Ρωσία παραμένει η μόνη χώρα που ελέγχει τα εδάφη που κάποτε ανήκαν στην αυτοκρατορία Τσινγκ. Αυτό δεν εμπόδισε την Κίνα και τη Ρωσία από το να ενισχύσουν τους δεσμούς, μεταξύ άλλων με τη διεξαγωγή κοινών στρατιωτικών ασκήσεων μεγάλης κλίμακας, οι οποίες έχουν αυξηθεί σε συχνότητα και γεωγραφική εμβέλεια τα τελευταία 20 χρόνια.
Οι δύο χώρες ευθυγραμμίζονται πλήρως με τα παράπονα της Ρωσίας σχετικά με την επέκταση του ΝΑΤΟ και τη δυτική ανάμιξη στην Ουκρανία, όπου η κινεζική υποστήριξη προς τη Ρωσία εξακολουθεί να είναι ζωτικής σημασίας.
Η προσέγγιση Κίνας-Ρωσίας προηγείται της ανόδου του Πούτιν και του Σι. Στη δεκαετία του 1980, ήταν ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ που έκανε μια στροφή μακριά από τη Μόσχα πιο σημαντική από αυτή που είχε κάνει ο Μάο Τσε Τουνγκ τις δεκαετίες του 1960 και του 1970. Το διαζύγιο του Ντενγκ από την κομμουνιστική Σοβιετική Ένωση για έναν de facto οικονομικό γάμο με Αμερικανούς και Ευρωπαίους καπιταλιστές εγκαινίασε μια εποχή εκπληκτικής ευημερίας που γέννησε μια κινεζική μεσαία τάξη. Αλλά η Κίνα και η Ρωσία παρέμειναν αλληλένδετες. Ο επιλεγμένος διάδοχος του Ντενγκ, Ζιανγκ Ζεμίν, ο οποίος είχε εκπαιδευτεί σε ένα σοβιετικό εργοστάσιο, επανέφερε τη Ρωσία ως «ερωμένη» χωρίς να σπάσει τον αμερικανοκινεζικό συζυγικό δεσμό. Το 1996 οι δύο χώρες διακήρυξαν μια «στρατηγική συνεργασία». Ακριβώς όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν συμβάλει στη δημιουργία μιας κινεζικής μεσαίας τάξης, έτσι, επίσης, η Κίνα έπαιξε ρόλο στο να διαμορφωθεί η μεσαία τάξη της Ρωσίας και στην ικονομική άνθηση του Πούτιν.
Οι Ρώσοι φοβούνται τη δύναμη της Κίνας και πολλοί Κινέζοι γελοιοποιούν τη Ρωσία στο διαδίκτυο. Και όμως η βαθιά προσωπική σχέση μεταξύ Πούτιν και Σι έχει αντισταθμίσει αυτά τα κατά τα άλλα εύθραυστα θεμέλια. Οι δύο άντρες έχουν συναντηθεί 42 φορές όσο είναι στην εξουσία. Καθώς η Κίνα, ο πρώην μικρότερος εταίρος, έγινε ο ανώτερος εταίρος, οι δύο αυταρχικοί γείτονες αναβάθμισαν τις σχέσεις τους, ανακοινώνοντας μια «συνολική στρατηγική εταιρική σχέση» το 2013. Επισήμως, το εμπόριο μεταξύ Ρωσίας και Κίνας ξεπέρασε τα 230 δισεκατομμύρια δολάρια το 2023. Σε προσαρμοσμένη στον πληθωρισμό βάση ήταν μόλις 16 δισεκατομμύρια δολάρια τρεις δεκαετίες νωρίτερα και 78 δισεκατομμύρια δολάρια μόλις στα μέσα της δεκαετίας του 2010.
Η Ρωσία ως Βόρεια Κορέα
Εμβαθύνοντας την εξάρτηση της Ρωσίας από την Κίνα, ο Πούτιν ή ο διάδοχός του θα μπορούσαν να αντλήσουν παράδοξη έμπνευση από την εμπειρία της Βόρειας Κορέας. Κατά τη διάρκεια της παρέμβασης του Πεκίνου για τη διάσωση της Πιονγκγιάνγκ στον πόλεμο της Κορέας, ο Μάο, χρησιμοποιώντας μια παροιμία, δήλωσε ότι αν φύγουν τα χείλη (Βόρεια Κορέα), τα δόντια (Κίνα) θα είναι κρύα. Αυτή η μεταφορά υπονοεί τόσο μια πράξη απομόνωσης όσο και μια συνθήκη αλληλεξάρτησης. Με τα χρόνια, ορισμένοι Κινέζοι σχολιαστές αμφισβήτησαν την αξία της υποστήριξης της Βόρειας Κορέας, ιδιαίτερα μετά την προκλητική πυρηνική δοκιμή της τελευταίας το 2006. Αντιμέτωπη με τις κυρώσεις του ΟΗΕ, στις οποίες προσχώρησε η Κίνα, η ηγεσία της Βόρειας Κορέας πίεσε επιθετικά τα προγράμματά της για πυρηνικά όπλα και πυραύλους , που μπορεί να φτάσει όχι μόνο τη Σεούλ και το Τόκιο αλλά και το Πεκίνο και τη Σαγκάη.
Ωστόσο, η ηγεσία της Κίνας τελικά επιβεβαίωσε εκ νέου την υποστήριξή της στην Πιονγκγιάνγκ, το 2018. Δεδομένης της ακραίας εξάρτησης της Βόρειας Κορέας από την Κίνα για τρόφιμα, καύσιμα και πολλά άλλα, το Πεκίνο φαίνεται να έχει τον ηγέτη του, Κιμ Γιονγκ Ουν, εκεί που τον θέλει.
Ωστόσο, οι πιστοί της Πιονγκγιάνγκ προειδοποιούν μερικές φορές ότι τα δόντια μπορεί να δαγκώσουν τα χείλη. Όπως έχουν ανακαλύψει επανειλημμένα οι κυρίαρχοι κύκλοι στο Πεκίνο, ο Κιμ δεν υποχωρεί πάντα στους προστάτες του. Το 2017, δολοφόνησε τον ετεροθαλή αδερφό του, Κιμ Γιονγκ Ναμ, ο οποίος βρισκόταν υπό την προστασία της Κίνας στο εξωτερικό. Ο Κιμ ξέρει ότι η Κίνα δεν θέλει να πέσει το καθεστώς στην Πιονγκγιάνγκ. Εάν το κράτος της Βόρειας Κορέας καταρρεύσει, η χερσόνησος θα επανενωνόταν υπό την αιγίδα της Νότιας Κορέας, συμμάχου των ΗΠΑ. Έτσι, το Πεκίνο φαίνεται να έχει κολλήσει σε μια μορφή αντίστροφης εξάρτησης από την Πιονγκγιάνγκ. Ο Σι δεν θα ήθελε να βρεθεί σε παρόμοια θέση με τη Μόσχα.
Η Ρωσία και η Βόρεια Κορέα δύσκολα θα μπορούσαν να είναι πιο διαφορετικές. Η πρώτη είναι περισσότερο από 142 φορές μεγαλύτερη από τη δεύτερη σε επικράτεια. Η Βόρεια Κορέα κυβερνάται επίσης από το είδος της δυναστείας που δεν έχει η Ρωσία, παρόλο που κάθε διάδοχος της οικογένειας Κιμ παίρνει τη σφραγίδα ως ηγέτης από ένα συνέδριο του Κόμματος. Η Βόρεια Κορέα είναι επίσης επίσημος σύμμαχος της Κίνας, ο μόνος σύμμαχος του Πεκίνου στον κόσμο, καθώς οι δύο έχουν υπογράψει αμοιβαία αμυντική συμφωνία το 1961. Η Βόρεια Κορέα αντιμετωπίζει ένα αντίπαλο κορεατικό κράτος με τη μορφή της Νότιας Κορέας, κάτι που την κάνει περισσότερο παρόμοια με την Ανατολική Γερμανία (η οποία δεν υπάρχει πια) παρά προς τη Ρωσία.
Παρά αυτές και άλλες διαφορές, η Ρωσία θα μπορούσε να γίνει κάτι σαν μια γιγάντια Βόρεια Κορέα: εσωτερικά κατασταλτική, διεθνώς απομονωμένη και παραβατική, οπλισμένη με πυρηνικά όπλα και βαρέως εξαρτημένη από την Κίνα, αλλά ακόμα ικανή να ανατρέψει το Πεκίνο.
Η Ρωσία στο χάος
Το καθεστώς του Πούτιν ασκεί την απειλή του χάους και του άγνωστου για να αποκρούσει τις εσωτερικές προκλήσεις.
Αλλά ενώ σπέρνει έντονα το χάος στο εξωτερικό, από την Ανατολική Ευρώπη μέχρι την Κεντρική Αφρική και τη Μέση Ανατολή, η ίδια η Ρωσία θα μπορούσε να πέσει θύμα του. Το καθεστώς Πούτιν φαινόταν λίγο-πολύ σταθερό ακόμη και κάτω από τις ακραίες πιέσεις του πολέμου μεγάλης κλίμακας και οι προβλέψεις για κατάρρευση κάτω από εκτεταμένες δυτικές κυρώσεις δεν έχουν επιβεβαιωθεί.
Αλλά τα ρωσικά κράτη υπό την εποπτεία της Αγίας Πετρούπολης και της Μόσχας, αντίστοιχα, διαλύθηκαν και τα δύο τα τελευταία 100 χρόνια, και τις δύο φορές απροσδόκητα. Υπάρχουν πολλές πιθανές υποθετικές αιτίες για μια κατάρρευση στο εγγύς μέλλον: μια εγχώρια ανταρσία που ξεφεύγει από τον έλεγχο, μία ή περισσότερες φυσικές καταστροφές πέρα από την ικανότητα διαχείρισης των αρχών, ένα ατύχημα ή σκόπιμη δολιοφθορά πυρηνικών εγκαταστάσεων ή ο τυχαίος ή η θάνατος ενός ηγέτη. Χώρες όπως η Ρωσία με διαβρωμένους θεσμούς και ελλείμματα νομιμότητας μπορεί να είναι επιρρεπείς σε ένα ξαφνικό stress test.
Ακόμη και εν μέσω αναρχίας, ωστόσο, η Ρωσία δεν θα διαλυόταν όπως η Σοβιετική Ένωση. Η σοβιετική ομοσπονδία έμοιαζε με σοκολάτα: τα συλλογικά της κομμάτια (οι 15 δημοκρατίες της ένωσης) οριοθετήθηκαν με τσακίσεις και έτσι ήταν έτοιμα να σπάσουν. Αντίθετα, η Ρωσική Ομοσπονδία περιλαμβάνει ως επί το πλείστον εδαφικές μονάδες βαθιά ενωμένες. Το Καλίνινγκραντ – μια μικρή ρωσική επαρχία που γεωγραφικά αποσυνδέεται από την υπόλοιπη ομοσπονδία και βρίσκεται ανάμεσα στη Λιθουανία και την Πολωνία, περισσότερα από 400 μίλια από τη Ρωσία – θα μπορούσε να είναι ευάλωτο.
Αν το χάος κατέκλυζε τη Μόσχα, η Κίνα θα μπορούσε να κινηθεί για να ανακαταλάβει τα εκτεταμένα εδάφη της λεκάνης του Αμούρ που οι Ρομανόφ απαλλοτρίωσαν από την αυτοκρατορία Τσινγκ. Η Ιαπωνία θα μπορούσε να θέσει σε ισχύ τις διεκδικήσεις της στα Βόρεια Εδάφη. Οι Φινλανδοί μπορεί να επιδιώξουν να ανακτήσουν το κομμάτι της Καρελίας που κάποτε κυβερνούσαν. Τέτοιες ενέργειες θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν ένα ντόμινο εξελίξεων.
