Για να δούμε πόσο και προς ποια κατεύθυνση έχει προχωρήσει ο κόσμος σήμερα, θα πρέπει να ρίξουμε μία ματιά στο παρελθόν. Το Foreing Policy μας ταξιδεύει στο παρελθόν μέσα από τα μάτια ενός… εξωγήινου, που επισκέπτεται τη Γη κάθε 50 χρόνια.
Και εξηγεί μέσα από αυτό το ταξίδι γιατί ο κόσμος που έγινε πιο πλούσιος και πιο ασφαλής από όσο θα μπορούσαμε να φανταστούμε, έχει σήμερα να αντιμετωπίσει νέες, καταστροφικές απειλές, που κατά ειρωνικό τρόπο, «ξεπήδησαν» μέσα από την αδυναμία μας να διαχειριστούμε με μέτρο τις λύσεις που βρήκαμε στα μεγάλα προβλήματα του παρελθόντος.
Το 1974 των πολέμων
Στην αναφορά του για το τι συνέβαινε το 1974, ο εξωγήινος θα έγραφε λοιπόν ότι η κορυφαία δημοκρατική δύναμη στον κόσμο, οι ΗΠΑ, ήταν σε γεωπολιτική οπισθοχώρηση και αντιμετώπιζε προκλήσεις στο εσωτερικό της. Την ίδια ώρα ένα απολυταρχικό καθεστώς, η Σοβιετική Ένωση, έμοιαζε πιο ισχυρό από ποτέ.
Το πιο πολυπληθές κράτος στον κόσμο, η Κίνα υπό τον Μάο Τσετούνγκ, είχε μία πολύ φτωχή οικονομία, ενώ το δεύτερο πιο πολυπληθές, η Ινδία, δεν ήταν σε καλύτερη κατάσταση.
Η παγκόσμια οικονομία υπέφερε τόσο από υψηλό πληθωρισμό όσο και από βραδύτατη ανάπτυξη, αποτέλεσμα εν μέρει ενός χαοτικού νομισματικού και χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Οι πόλεμοι διακρατικοί και εμφύλιοι, ήταν πανταχού παρόντες. Η απειλή του πυρηνικού πολέμου αιωρείτο πάνω από τον πλανήτη.
Το σκοτεινό 1924
50 χρόνια νωρίτερα, το 1924, τα πράγματα ήταν ακόμη πιο σκοτεινά. Ο ιμπεριαλισμός διαμόρφωνε τη διεθνή τάξη, με ένα μεγάλο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού να είναι υπό τη διακυβέρνηση ή εκμετάλλευση ευρωπαϊκών πρωτευουσών χιλιάδες μίλια μακριά.
Μία βαθιά ύφεση είχε μόλις τελειώσει αλλά θα ακολουθούσε ένα καταστροφικό κραχ λίγα χρόνια αργότερα.
Ο ρατσισμός, ο μισογυνισμός, οι πάσης φύσεως διακρίσεις ήταν η νόρμα. Αλλά και αυτή η κατάσταση ήταν «παράδεισος» σε σχέση με 50 χρόνια νωρίτερα.
Τότε που ζούσαμε έως τα… 30
To 1874 το προσδόκιμο όριο ζωής παγκοσμίως ήταν μόλις…30 ετών.
Δεν χρειάζεται να πούμε πολλά για εκείνη την εποχή, πέρα από το γεγονός ότι ελάχιστοι άνθρωποι δεν είχαν σε κάποιο σημείο της σύντομης ζωής τους έρθει αντιμέτωποι με πόλεμο, ακραία βία, θανατηφόρες ασθένειες, καταπίεση και την απειλή λιμού.
Τι έχει αλλάξει το 2024
Επιστροφή στο 2024 λοιπόν και ο εξωγήινος θα μπορούσε να στείλει μία ιδιαίτερα θετική αναφορά.
Η πείνα και ο αναλφαβητισμός έχουν μειωθεί δραστικά, το προσδόκιμο όριο ζωής έχει υπερδιπλασιαστεί τον τελευταίο αιώνα, ασύλληπτες για το παρελθόν ποσότητες πλούτου παράγονται, τεράστιες ποσότητες πληροφορίας είναι διαθέσιμες σε απλούς ανθρώπους, νέες επαναστατικές τεχνολογίες – κάποιες από τις οποίες σώζουν ζωές- ανακαλύπτονται καθημερινά.
Οι γενοκτονίες είναι πια σπάνιες, οι διακρίσεις έχουν περιοριστεί και καταδικάζονται, οι οικονομικές υφέσεις μας χτυπούν την πόρτα αλλά δεν μεταφράζονται σε απόλυτη καταστροφή. Οι ιδέες και η καινοτομία είναι μεγαλύτερη πηγή ισχύος από τα εδάφη σε αυτό τον νέο κόσμο.
Ένα τσουνάμι προκλήσεων λόγω… αφθονίας
Πάνω από όλα ο κόσμος έχει σημειώσει αδιανόητη πρόοδο στην αντιμετώπιση των ελλείψεων που μάστιζαν την ανθρωπότητα επί χιλιετίες και ήταν η πηγή των καταστροφικών πολέμων και της συνεχούς διεκδίκησης νέων εδαφών.
Αλλά η επιτυχία στη δημιουργία ενός πιο ευημερούντος, ενημερωμένου και ασφαλούς κόσμου για την ανθρωπότητα έχει, απροσδόκητα, δημιουργήσει ένα εντελώς νέο σύνολο πλανητικών προκλήσεων που, αν δεν επιλυθούν, απειλούν με καταστροφή.
Όπως επισημαίνεται στην ανάλυση του Foreign Policy, η αξιοσημείωτη πρόοδος στη δημιουργία ασύλληπτων επιπέδων πλούτου, πληροφοριών και ασφάλειας έχει οδηγήσει στην ανάδυση των νέων, αναμφίβολα επικίνδυνων προβλημάτων… αφθονίας – απροσδόκητων και δυνητικά καταστροφικών προκλήσεων που δημιουργήθηκαν, κατά ειρωνικό τρόπο, από τις εντυπωσιακές προσπάθειες της ανθρωπότητας να δαμάσει τις ελλείψεις.
Οι 5 επαναστατικές αλλαγές
Πέντε επαναστατικές αλλαγές, εξηγεί το FP, ήταν βασικές για τη δημιουργία της σημερινής εποχής της αφθονίας μας.
- Πρώτον, μια απροσδόκητη όσο και εθελοντική δημογραφική συμπίεση εκτυλίχθηκε στον ανεπτυγμένο κόσμο, με τα ποσοστά γεννήσεων να μειώνονται κατακόρυφα ενώ το προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε σημαντικά. Καθώς οι διάμεσες ηλικίες αυξάνονταν και η αύξηση του πληθυσμού επιβραδύνθηκε, η ανάγκη για κατάκτηση επιπλέον εδαφών μειώθηκε.
- Δεύτερον, εμφανίστηκε μια οικονομική-τεχνολογική επανάσταση που βελτίωσε μαζικά τις γεωργικές αποδόσεις και τη διαθεσιμότητα τροφίμων, ενίσχυσε δραματικά τη βιομηχανική παραγωγικότητα και μεταμόρφωσε τον χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό, βελτιώνοντας παράλληλα τις μεταφορές, τη στέγαση και την υγεία και καθιστώντας τα προσιτά.
- Τρίτον, έλαβε χώρα μια επανάσταση στην πληροφόρηση, όπου ο αυξημένος αλφαβητισμός και η τεχνολογική αλλαγή διεύρυναν σημαντικά την πρόσβαση στη γνώση για τον κόσμο.
- Τέταρτον, οι ηγέτες του ανεπτυγμένου κόσμου δημιούργησαν εγχώριους και διεθνείς θεσμούς και πρακτικές διακυβέρνησης, οι οποίες, μεταξύ άλλων πλεονεκτημάτων, οδήγησαν σε πολύ μεγαλύτερη εγχώρια σταθερότητα και κοινωνικοοικονομική ευημερία, εξάλειψαν τις υπερβολικά βαθιές υφέσεις και παρείχαν αυξημένη προσωπική και συλλογική ασφάλεια, δημιουργώντας ένα πολιτικό σύστημα που τιμούσε την τάξη, την ασφάλεια και, εν καιρώ, τα ανθρώπινα δικαιώματα.
- Τέλος, οι ρηξικέλευθες νέες στρατιωτικές δυνατότητες, ειδικά τα θερμοπυρηνικά όπλα, αύξησαν απαγορευτικά το κόστος και τους κινδύνους των κατακτητικών πολέμων μεγάλων δυνάμεων.
Αυτές οι επαναστάσεις συνδυάστηκαν για να μειώσουν τη σκιά της πείνας, των ασθενειών και της εξαθλίωσης που είχε από καιρό πέσει πάνω στην ανθρωπότητα, αυξάνοντας μαζικά τον συνολικό πλούτο και τις πληροφορίες, ενώ αποδυνάμωσαν τους βασικούς παράγοντες της εδαφικής επέκτασης, βελτιώνοντας ασύγκριτα την ποιότητα ζωής στον ανεπτυγμένο κόσμο. Τα τρόφιμα και οι πόροι έγιναν πιο άφθονα και οι ροές πληροφοριών εξερράγησαν.
Γιατί είναι πρόβλημα η υπερ – αφθονία;
Ποια είναι λοιπόν ακριβώς τα προβλήματα της αφθονίας; Η τρέχουσα παγκόσμια τάξη παράγει μεγάλη υλική παραγωγή, αλλά το κατά πόσο είναι δίκαιη η διανομή της μεταξύ των κρατών και μεταξύ των πληθυσμών εντός των κρατών είναι κάτι παραπάνω από αμφιλεγόμενο.
Αυτή η τεράστια ευημερία που δημιουργείται από την άνοδο του εμπορίου και της βιομηχανικής επανάστασης έχει γεννήσει σοβαρούς κινδύνους κλιματικών, οικολογικών, μεταναστευτικών καταστροφών και απειλών για τη δημόσια υγεία.
Η εμφάνιση νέων τεχνολογιών και τα άλματα της τεχνητής νοημοσύνης, που αναπτύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τον ιδιωτικό τομέα, έχει λύσει αναρίθμητα προβλήματα, ενώ έχει δημιουργήσει και νέα τρομακτικά. Παραδόξως, ένας απεριόριστος όγκος δεδομένων και πληροφοριών, που δεν διαμεσολαβούνται πλέον από κληροδοτημένα ιδρύματα, δημιουργεί διαφορετικούς, αν και εξίσου μεγάλους κινδύνους με εκείνους από τις σπάνιες πληροφορίες που ελέγχονταν κάποτε από θρησκευτικά ιδρύματα ή το κράτος.
Όπως επισημαίνουν οι Jonathan S. Blake και Nils Gilman στο βιβλίο τους, Children of a Modest Star, ο κατάλογος των απειλών για την ανθρώπινη ευημερία, τη ζωή και τον ίδιο τον πλανήτη που δημιουργούνται από την αφθονία είναι τρομακτικός: «κλιματική αλλαγή, πανδημικές ασθένειες, διαστημικά σκουπίδια, αυξανόμενη αντίσταση στα αντιβιοτικά, απώλεια βιοποικιλότητας, ανθρωπογενείς γενετικές διαταραχές, μείωση της υγείας του εδάφους, διαταραγμένοι κύκλοι αζώτου και φωσφόρου, εξάντληση γλυκού νερού, μόλυνση των ωκεανών και ίσως ακόμη και αναδυόμενες τεχνολογίες βιοενέργειας».
Τεράστιες ποσότητες ιδεών, χρημάτων, αγαθών και … πόλωση
Βασικό χαρακτηριστικό της εποχής της αφθονίας είναι η εξαιρετική ικανότητα να μετακινούνται τεράστιες ποσότητες ιδεών, χρημάτων, αγαθών και ιδιαίτερα ανθρώπων σε όλο τον κόσμο γρήγορα, ανεξαρτήτως συνόρων και εδαφών. Αλλά αυτή η επανάσταση στη μετάδοση δεν επιτρέπει απλώς στους καλούς πολίτες και τα προϊόντα να μετακινούνται σε όλο τον κόσμο: ανεπιθύμητοι παράγοντες – από παθογόνους παράγοντες έως τρομοκράτες και τοξικές ιδέες – μπορούν επίσης να κινηθούν πολύ πιο γρήγορα και αβίαστα, συχνά με καταστροφικές συνέπειες.
Οι προσδοκίες έχουν επίσης αυξηθεί δραματικά αλλά έχουν μείνει ανεκπλήρωτες. Ενώ η εποχή της αφθονίας έχει προωθήσει την ανεκτικότητα και τη ριζοσπαστική ατομικότητα, έχει επίσης υπονομεύσει την κοινωνική συνοχή και έχει αποδυναμώσει την αίσθηση του κοινού σκοπού που απαιτείται για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων.
Οι κυρίαρχοι κανόνες και οι θεσμοί που αναπτύχθηκαν για να δαμάσουν επιτυχώς τη σπανιότητα έχουν εκτεθεί ως ακατάλληλοι για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων, πυροδοτώντας τελικά μια κρίση πολιτικής νομιμοποίησης και πυροδοτώντας την πόλωση.
