Περισσότεροι από δύο μήνες έχουν περάσει από την έναρξη της σύγκρουσης Ισραήλ – Χαμάς, με τους αμάχους να βρίσκονται στη δίνη του πολέμου. Χιλιάδες άνθρωποι, μεταξύ τους πολλά παιδιά, έχουν χάσει τη ζωή τους, ενώ εκατοντάδες χιλιάδες έχουν εκτοπιστεί από τις εστίες τους, τη στιγμή που οι μάχες έχουν επεκταθεί και στη νότια Λωρίδα της Γάζας.
Σύμφωνα με τις αρχές του Ισραήλ, σχεδόν 1.200 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου. Στη Γάζα, κατά το παλαιστινιακό υπουργείο Υγείας, οι νεκροί ξεπερνούν τους 17.000. Τόσο στο Ισραήλ, όσο και στη Γάζα, μεταξύ των θυμάτων βρίσκονται πολλά παιδιά.
Την ίδια ώρα «πυκνώνουν» οι προειδοποιήσεις για την ανθρωπιστική κατάσταση στη Γάζα, η οποία επιδεινώνεται διαρκώς, στη στιγμή που συνεχίζεται και ο πόλεμος στην Ουκρανία – όπου επίσης πολλά παιδιά βρίσκονται μεταξύ των θυμάτων.
Μιλώντας στο naftemporiki.gr, η ομάδα συνηγορίας του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού, αποτελούμενη από την Αναστασία Καρκούλια, δικηγόρο, τη Μαντώ Λιαδοπούλου, ψυχολόγο και τον Πελοπίδα Νικολόπουλο, δικηγόρο, υπογραμμίζει ότι τα παιδιά είναι τα μεγαλύτερα θύματα κάθε πολέμου, κατά τη διάρκεια του οποίου καταπατάται το σύνολο των δικαιωμάτων τους και πρωτίστως το δικαίωμα τους στη ζωή.
Όπως αναφέρουν, τα εμπλεκόμενα μέρη όπου μαίνονται οι συγκρούσεις, οφείλουν να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους για την προστασία των παιδιών και των λοιπών αμάχων, βάσει του διεθνούς δικαίου. Εξηγούν, επίσης, πώς μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά για τον πόλεμο, αλλά και πώς να τα καθησυχάσουμε.
Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη:
1. Ποια δικαιώματα των παιδιών καταπατούνται στον πόλεμο;
Σε έναν πόλεμο καταπατάται το σύνολο των δικαιωμάτων των παιδιών και πρωτίστως το δικαίωμα τους στη ζωή. Τα παιδιά είναι τα μεγαλύτερα θύματα κάθε πολέμου και σύρραξης στον κόσμο, όπως αυτού που εκτυλίσσεται αυτή τη στιγμή στη Γάζα και στο Ισραήλ. Θύματα του πολέμου είναι παιδιά που πεθαίνουν στις εχθροπραξίες, αλλά και τα παιδιά που θα συνεχίσουν να ζουν ψυχικά και σωματικά τραυματισμένα. Είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε ότι όλα τα παιδιά στον κόσμο πρέπει να προστατεύονται και να αντιμετωπίζονται ισότιμα και χωρίς διακρίσεις, όπως άλλωστε προβλέπεται και στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Σύμβαση), στο άρθρο 2, το οποίο αποτελεί έναν από τους πυλώνες της συγκεκριμένης Σύμβασης.
2. Τι προβλέπει η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού; Πόσο δεσμευτική είναι για τις αντιμαχόμενες πλευρές στη Μέση Ανατολή;
Η προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού προβλέπεται στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Σύμβαση), η οποία αποτελεί την μοναδική Σύμβαση που έχει υπογραφεί και από τα 197 Κράτη-Μέλη του ΟΗΕ και δεν έχει κυρωθεί και άρα δεν ισχύει μόνο στις ΗΠΑ. Το Ισραήλ έχει κυρώσει τη Σύμβαση στις 3 Οκτωβρίου του 1991, ενώ η Παλαιστίνη ναι μεν την έχει κυρώσει στις 2 Απριλίου 2014, όμως, καθώς δεν έχει αναγνωριστεί ως κράτος, δεν έχει προχωρήσει στην υπογραφή της, ωστόσο είναι θετικά διακείμενη.
Στη Σύμβαση προβλέπεται ότι κάθε παιδί έχει το δικαίωμα στη ζωή του, καθώς και ότι κάθε κράτος-μέλος οφείλει να το προστατεύει, όπως επίσης την επιβίωση και ανάπτυξή του.
Περαιτέρω, σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης, το σύνολο των δικαιωμάτων που προβλέπει η Σύμβαση παραβιάζεται, καθώς τα παιδιά στερούνται την πρόσβαση στην εκπαίδευση, στον ελεύθερο χρόνο και το παιχνίδι, ενώ μπορεί να στερηθούν την πρόσβαση σε διατροφή, υγειονομική και φαρμακευτική περίθαλψη και είναι τα πρώτα τα οποία οφείλουν τα κράτη να προστατεύουν. Ο πλήρης αποκλεισμός από νερό, τρόφιμα, καύσιμα και φάρμακα, συμβάλλει στη συνεχώς υψηλότερη επισιτιστική ανασφάλεια, παραβιάζοντας το δικαίωμα των παιδιών σε επαρκές βιοτικό επίπεδο, σύμφωνα με το άρθρο 27 της Σύμβασης. Επίσης, καταστροφές σε εγκαταστάσεις ύδρευσης και αποχέτευσης, θέτουν σε κίνδυνο την υγεία χιλιάδων παιδιών, δικαίωμα που προστατεύεται από το άρθρο 24 της Σύμβασης.
Μάλιστα, στη Σύμβαση υπάρχει το άρθρο 38, αποκλειστικά για τις υποχρεώσεις των κρατών σε περιπτώσεις ένοπλης σύρραξης. Συγκεκριμένα, αναφέρεται ότι τα συμβαλλόμενα κράτη υποχρεούνται ακόμη και σε συνθήκες πολέμου να σέβονται και να τηρούν το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο και να προστατεύουν τα παιδιά. Να διασφαλίζουν ότι τα παιδιά κάτω των 15 ετών δεν θα συμμετέχουν σε εχθροπραξίες και δεν θα επιστρατεύονται, καθώς και να προστατεύουν τον άμαχο πληθυσμό και να φροντίζουν τα παιδιά.
3. Βάσει του Διεθνούς Δικαίου, ποιες υποχρεώσεις οφείλουν να εκπληρώνουν ως προς τους αμάχους τα εμπλεκόμενα σε συγκρούσεις μέρη;
Πέρα από τα όσα προβλέπονται στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, εδώ και 74 χρόνια έχει ψηφιστεί η 4η Σύμβαση της Γενεύης για την Προστασία του Άμαχου Πληθυσμού εν καιρώ πολέμου, την οποία έχει κυρώσει το Ισραήλ το 1951 ενώ η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης υπέβαλε σχετικό αίτημα το 1989, ωστόσο λόγω του ότι δεν έχει αναγνωριστεί ακόμα ως κράτος δεν μπορεί να επικυρωθεί το αίτημα. (Το 1989, η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης υπέβαλε αίτημα για προσχώρηση στις Συμβάσεις της Γενεύης εκ μέρους του Κράτους της Παλαιστίνης. Σε απάντηση, το Ελβετικό Ομοσπονδιακό Συμβούλιο (Swiss Federal Council), το οποίο είναι η αρχή υπεύθυνη για τις επικυρώσεις και τις προσχωρήσεις στη συνθήκη, δήλωσε πως δεν είναι σε θέση να επιτρέψει στην Παλαιστίνη να προσχωρήσει στη συνθήκη λόγω της αβεβαιότητας στη διεθνή κοινότητα για την ύπαρξη ή μη του Κράτους της Παλαιστίνης).
Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη Σύμβαση, τα εμπλεκόμενα μέρη όπου μαίνονται οι συγκρούσεις, οφείλουν να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους για την προστασία των παιδιών και των λοιπών αμάχων, ανεξάρτητα από τη φυλή, το φύλο, την εθνικότητα, τη θρησκεία ή τις πολιτικές τους πεποιθήσεις και συγκεκριμένα μεταξύ άλλων να μεριμνήσουν ώστε:
- Ο άμαχος πληθυσμός, και ιδίως τα παιδιά και γυναίκες σε κύηση και οι θηλάζουσες, να προστατεύονται, να τους παρέχεται ιατροφαρμακευτική φροντίδα, επαρκής τροφή, νερό και στέγαση.
- Οι τραυματίες και οι άρρωστοι να περιθάλπονται.
Οι ένοπλες επιθέσεις σε σχολεία και νοσοκομεία, η ομηρία παιδιών, ο υποχρεωτικός εκτοπισμός τους και άλλες παράνομες πρακτικές τακτικών και άτακτων στρατιωτικών ομάδων, παραβιάζουν αναμφίβολα τα δικαιώματα των παιδιών και τις διεθνείς ανθρωπιστικές συνθήκες.
Οι ως άνω αναφερόμενες συμβάσεις δεσμεύουν τόσο τα κράτη μέλη που τις έχουν κυρώσει και οφείλουν να τις εφαρμόζουν, όσο και όλους όσους βρίσκονται στην εδαφική τους περιοχή.
Σύμφωνα με τον Ειδικό Εκπρόσωπο του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για τα Παιδιά και τις Ένοπλες Συγκρoύσεις , υπάρχουν έξι κατάφωρες παραβιάσεις σε βάρος των δικαιωμάτων των παιδιών, που δεν θα πρέπει να λαμβάνουν χώρα ακόμη και σε καιρό πολέμου, λόγω των σοβαρών και ανεπανόρθωτων βλαβών στις ζωές των παιδιών:
- Δολοφονία και ακρωτηριασμός παιδιών
- Στρατολόγηση και χρήση παιδιών στρατιωτών
- Βιασμός και άλλες μορφές σεξουαλικής βίας κατά των παιδιών
- Απαγωγή παιδιών
- Επιθέσεις κατά σχολείων ή νοσοκομείων
- Άρνηση ανθρωπιστικής βοήθειας στα παιδιά
4. Πώς μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά για τον πόλεμο; Ποιες πληροφορίες δίνουμε, ανάλογα με την ηλικία; Πρέπει να φιλτράρουμε τις εικόνες που βλέπουν; Πώς μπορούμε να τα καθησυχάσουμε;
Καταρχάς, πρέπει να αποδεχτούμε ότι είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο για ένα παιδί να αναρωτηθεί και να έρθει κάποια στιγμή σε επαφή με γεγονότα και έννοιες που δεν είναι διόλου ευχάριστες, όπως ο πόλεμος, ο θάνατος, το απρόβλεπτο και το άδικο. Όσο και να θέλουμε να προστατεύσουμε τα παιδιά, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν είναι προς όφελός τους να ζουν σε ένα αποστειρωμένο περιβάλλον, γιατί έτσι τους στερούμε τα απαραίτητα γνωστικά και ψυχολογικά εφόδια για το μέλλον τους. Επομένως, δεν τίθεται θέμα για το εάν θα μιλήσουμε στα παιδιά για τον πόλεμο αλλά για το πώς. Χρειάζεται, βέβαια, να έχουμε υπόψη μας ότι ουσιαστικά πρόκειται για το άνοιγμα ενός διαλόγου, που δεν εξαντλείται σε μία και μόνο συζήτηση. Τα παιδιά θα επανέρχονται σε αυτό το θέμα με καινούριες απορίες και αγωνίες, όταν αυτές θα προκύπτουν και όταν τα ίδια θα είναι περισσότερο έτοιμα, ψυχολογικά και αναπτυξιακά.
Η καλύτερη αφετηρία για μια τέτοιου τύπου συζήτηση είναι να διερευνήσουμε αρχικά τι γνωρίζουν ήδη επί του θέματος και από πού. Τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία είναι εκτεθειμένα σε πληθώρα πληροφοριών και οι Σημαντικοί Άλλοι (γονείς, φροντιστές, δάσκαλοι) θα πρέπει να λειτουργούν ως φίλτρο των πληροφοριών που περνάνε σε αυτά. Αποφεύγουμε τον καταιγισμό εικόνων από τα ΜΜΕ και το διαδίκτυο και προτιμούμε να δούμε μαζί κάτι σχετικό (π.χ. μία εκπομπή) ώστε να έχουμε έναν έλεγχο σε τι εικόνες εκτίθενται και ταυτόχρονα να το χρησιμοποιήσουμε ως αφορμή για συζήτηση.
Παρότι έχουμε συχνά την αγωνία του τι θα πούμε, το πιο σημαντικό είναι να ακούμε και να αφήνουμε το παιδί να καθοδηγεί τη συζήτηση, ακολουθώντας το ρυθμό του. Ο δικός μας στόχος είναι να δημιουργήσουμε ένα ζεστό κλίμα όπου θα κυριαρχεί η ανοιχτότητα, η εμπιστοσύνη και η ελευθερία έκφρασης. Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι λειτουργούμε ως παράδειγμα προς τα παιδιά κυρίως με τη συμπεριφορά μας και όχι τόσο με το τι λέμε, γιατί η απόκλιση των λόγων από τις πράξεις μας, μπορεί να έχει τα αντίθετα αποτελέσματα (π.χ. του λέμε ότι δεν είναι κακό να κλαίει, αλλά εμείς όταν θέλουμε να κλάψουμε το κρύβουμε).
Περαιτέρω, μιλάμε πάντα με ειλικρίνεια και δεν διστάζουμε να λέμε «δεν ξέρω» και να επανερχόμαστε σε ερωτήματα και απορίες, αφότου έχουμε κάνει την απαραίτητη διερεύνηση ή εναλλακτικά μπορούμε να την κάνουμε μαζί με το παιδί (π.χ. να ψάξουμε μαζί στο διαδίκτυο μία πληροφορία που το παιδί ζητάει αλλά εμείς δεν τη γνωρίζουμε). Αποφεύγουμε τα ψέματα και τα διπλά μηνύματα, καθώς αυτό μπερδεύει τα παιδιά και μπορεί να πλήξει την εμπιστοσύνη τους στο πρόσωπο και στη σχέση μας.
Δεν έχει τόσο σημασία να εστιάσουμε σε γεγονότα, όσο το να επικεντρωθούμε στο να καταλάβουμε «γιατί» το παιδί κάνει αυτές τις ερωτήσεις, προσπαθώντας να αναγνωρίσουμε τι το απασχολεί και τι αγωνίες κρύβονται από κάτω. Το ενθαρρύνουμε να εκφράσει ελεύθερα τα συναισθήματά του, λαμβάνοντας, όμως, υπόψη ότι αυτό σημαίνει πως πρωτίστως αντέχουμε εμείς τα «δύσκολα» συναισθήματα. Αυτό συνεπάγεται πως δεν πρέπει να βιαζόμαστε ούτε να «διώξουμε» αυτά τα δύσκολα συναισθήματα, ούτε να προσπαθούμε να βρούμε μία λύση, που ούτως ή άλλως είναι πέρα από τον έλεγχό μας.
Προτιμούμε γενικά τα απλά λόγια και τα προσαρμόζουμε στο αναπτυξιακό στάδιο και στην ψυχοσυναισθηματική ωριμότητα του κάθε παιδιού (π.χ. εάν έχουμε δύο παιδιά σε διαφορετική ηλικία, πιθανώς να χρειαστεί να μιλήσουμε και ξεχωριστά στο κάθε παιδί). Με τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούμε να αξιοποιήσουμε γνωστά σε αυτά γεγονότα (π.χ. Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος) και με τα μικρότερα μπορούμε να ανοίξουμε τον παγκόσμιο χάρτη και να τους δείξουμε σε ποιο σημείο του πλανήτη γίνεται ο πόλεμος, ώστε να έχουν και μία εικόνα του πόσο μακριά βρισκόμαστε εμείς από εκεί.
Επιπλέον, στα μικρότερα παιδιά, πέρα από τη λεκτική επικοινωνία, είναι βοηθητικό να δοκιμάσουμε και άλλες τεχνικές, όπως βιβλία, παιχνίδια, ζωγραφιές, κολλάζ, ώστε να τα βοηθήσουμε να επεξεργαστούν και να νοηματοδοτήσουν τις νέες πληροφορίες και τα συναισθήματα που αναδύονται. Ακόμα, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στο να μην αναπαράγουμε στερεότυπα που ενοχοποιούν ολόκληρους λαούς (π.χ. οι κακοί Εβραίοι, οι τρομοκράτες Παλαιστίνιοι).
Πέρα όμως, από την ανάγκη για πληροφόρηση, τα παιδιά έχουν και την ανάγκη να καθησυχάζουμε τις αγωνίες τους. Αυτό δε θα επιτευχθεί ούτε με τα ψέματα, ούτε με την υποκρισία ή την αποφυγή της συζήτησης, αλλά με την διατήρηση ενός ήρεμου κλίματος χωρίς έντονες αντιδράσεις και ξεσπάσματα. Δεν ωφελεί να καταστροφολογούμε. Αντιθέτως, είναι σημαντικό να προσπαθούμε να διατηρούμε ένα θετικό κλίμα, όπου θα επικρατεί η ελπίδα και η αισιοδοξία. Τονίζουμε τη σημασία της ενσυναίσθησης και της προσφοράς και θα ήταν βοηθητικό να εμπλέξουμε το παιδί σε μία εθελοντική δράση (π.χ. που θα στοχεύει στη στήριξη των πληγέντων του πολέμου). Αυτό το τελευταίο είναι ιδιαιτέρως χρήσιμο για τους εφήβους, καθώς τους είναι σημαντικό να νιώθουν ότι συνεισφέρουν στην αλλαγή και ότι είναι μέρος αυτής.
Κλείνοντας, αξίζει να τονίσουμε ότι δεν πρέπει να ενοχοποιούμε το γεγονός ότι εμείς απολαμβάνουμε μία ειρηνική ζωή. Όσο και να συμπάσχουμε με όσα συμβαίνουν στον τόπο της σύρραξης, είναι σημαντικό τόσο για εμάς όσο και για τα παιδιά μας να περνάμε καλά, να συνεχίζουμε να κάνουμε πράγματα που μας αρέσουν, να διασκεδάζουμε και να γελάμε.
*Στις ερωτήσεις απάντησε η ομάδα συνηγορίας του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού, αποτελούμενη από την Αναστασία Καρκούλια, δικηγόρο, τη Μαντώ Λιαδοπούλου, ψυχολόγο και τον Πελοπίδα Νικολόπουλο, δικηγόρο.
Το «Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού» είναι ένα μη κερδοσκοπικό σωματείο που ιδρύθηκε το 2004 με βασικό στόχο την προάσπιση των δικαιωμάτων του παιδιού, όπως αυτά ορίζονται στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989) του ΟΗΕ. Τα μέλη του Δικτύου είναι άνθρωποι που σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, ιδιαίτερα αυτά των παιδιών, και είναι πρόθυμοι να κινητοποιηθούν για την προώθηση και την προάσπισή τους. Το Δίκτυο απευθύνεται σε όλα τα παιδιά χωρίς καμία εξαίρεση, μέσα από εξειδικευμένα παιδαγωγικά προγράμματα, δημιουργικές ομαδικές δραστηριότητες, δράσεις μη τυπικής εκπαίδευσης, καθώς και δράσεις συνηγορίας, ψυχοκοινωνικής και νομικής υποστήριξης.
