Η απροσδόκητη νίκη του ξενόφοβου Γκέερτ Βίλντερς στις εκλογές στην Ολλανδία ήταν η πιο πρόσφατη απόδειξη για την ακροδεξιά έκρηξη στην Ευρώπη.
Η μεταφασίστρια Τζόρτζια Μελόνι είναι πρωθυπουργός στην Ιταλία για περισσότερο από έναν χρόνο.
Στη Γερμανία, σύμφωνα με τις έρευνες, το ακροδεξιό AfD είναι αυτή τη στιγμή η δεύτερη ισχυρότερη δύναμη πίσω από τη Χριστιανοδημοκρατική Ένωση.
Οι ακροδεξιοί λαϊκιστές βρίσκονται στην εξουσία στη Φινλανδία. Στη Γαλλία, η Μαρίν Λεπέν μπορεί να έχασε τις προεδρικές εκλογές πέρυσι, αλλά είναι αυτή που διαμορφώνει τον δημόσιο διάλογο για τη μεταναστευτική πολιτική, για παράδειγμα. Και προετοιμάζεται για να μπει στο Μέγαρο των Ηλυσσίων το 2027.
Η κατάσταση είναι παρόμοια με τους ακροδεξιούς λαϊκιστές σουηδούς Δημοκράτες, οι οποίοι δεν εκπροσωπούνται στο υπουργικό συμβούλιο, αλλά υποστηρίζουν τη συντηρητική-αστική κυβέρνηση.
Στις εκλογές που πραγματοποιούνται του χρόνου σε πολλές χώρες της ΕΕ η ακροδεξιά θεωρείται βέβαιο ότι θα ενισχυθεί σημαντικά. Στην Αυστρία, όπου το νέο κοινοβούλιο θα εκλεγεί το επόμενο έτος, το ακροδεξιό FPO προηγείται, σύμφωνα με τις έρευνες. Ένα αντι-ΕΕ κόμμα, που ήταν μέρος της κυβέρνησης στην Αυστρία πολλές φορές τα τελευταία 25 χρόνια – αλλά δεν έχει διορίσει ακόμη τον αρχηγό της κυβέρνησης.
Στην Ελβετία, το ακροδεξιό λαϊκίστικο SVP ήταν ο ξεκάθαρος νικητής των εκλογών το 2023.
Και να μην ξεχνάμε ότι το 2024 είναι μια σημαντική εκλογική χρονιά για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όπου η ενωμένη άκρα δεξιά δεν αποκλείεται να αναδειχθεί ακόμη και δεύτερη δύναμη.
Ποιες είναι οι αιτίες της στροφής προς τα άκρα δεξιά; Η εμπειρογνώμονας του ακροδεξιού λαϊκισμού από το Πανεπιστήμιο του Κιέλου Πάολα Ντίελ λέει ότι «τα ακροδεξιά λαϊκιστικά κόμματα λειτουργούν πλέον ως πλατφόρμα.
«Ρευστά σύνορα»
Ομάδες που δεν θα είχαν συνεργαστεί πριν, συγκεντρώνονται τώρα σε τέτοια κόμματα. «Αυτό κάνει τα πράγματα δύσκολα, επειδή τα σύνορα έχουν γίνει ρευστά. Ταυτόχρονα, οι ακροδεξιές προτάσεις για το θέμα της μετανάστευσης, για παράδειγμα, είναι ήδη πολιτικά «κοινωνικά αποδεκτές», λέει η γερμανίδα καθηγήτρια.
«Παλαιότερα υπήρχαν φόβοι για επαφή μεταξύ των ακροδεξιών εξτρεμιστών και των συντηρητικών-αστικών δυνάμεων. Τώρα αυτοί οι παίκτες είναι πολύ πιο κοντά ο ένας στον άλλον. Οι διαχωριστικές γραμμές δεν είναι εντελώς ξεκάθαρες», υποστηρίζει.
Η μεταφασίστρια Μελόνι, από το κόμμα Fratelli d’Italia, συγκρότησε συνασπισμό με τα δεξιά κόμματα Forza Italia και τη Λέγκα. Στη ρητορική της, η Μελόνι θεωρεί τους μετανάστες εχθρούς, κάτι που γίνεται όλο και περισσότερο κοινωνικά αποδεκτό.
Ο πολιτικός επιστήμονας Γιάν Βέρνερ Μίλερ, που διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, δήλωσε στη «Süddeutsche Zeitung» για τη Μελόνι: «Η πρόκληση που έχει να αντιμετωπίσει είναι παρόμοια με τη Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία: πώς να συνεχίσει τη λεγόμενη αποδαιμονοποίηση και ταυτόχρονα να κρατήσει το ακροδεξιό ακροατήριο». Η Μελόνι προφανώς ξέρει πώς να το κάνει αυτό. Για παράδειγμα, ενσωματώνει πολύ προσεκτικά αντισημιτικές δηλώσεις και την κριτική του διεθνούς χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου στις ομιλίες της».
Στην Ουγγαρία ο πρωθυπουργός, Βίκτορ Όρμπαν, και το ακροδεξιό λαϊκιστικό κόμμα του Fidesz ακολουθούν μια πολύ συντηρητική οικογενειακή πολιτική και μια αντιμεταναστευτική πολιτική.
Επιπλέον, ο Όρμπαν έχει επανειλημμένα αναζητήσει την εγγύτητα με τον ηγεμόνα της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, για πολλά χρόνια. Η Ουγγαρία εμπλέκεται επίσης σε μια συνεχή σύγκρουση με την ΕΕ για παραβιάσεις του κράτους δικαίου.
Στη Γερμανία, στις επερχόμενες πολιτειακές εκλογές στο Βραδεμβούργο, τη Σαξονία και τη Θουριγγία το φθινόπωρο του 2024, ο σχηματισμός τοπικής κυβέρνησης θα μπορούσε να είναι πολύ δύσκολος, λόγω της αναμενόμενης ισχύος του AfD. Οι Χριστιανοδημοκράτες βρίσκονται μάλιστα εν μέσω έντονων συζητήσεων για το πώς θα αντιμετωπίσουν το AfD. Σύμφωνα με τον πολιτικό επιστήμονα Χανς Φορλάντερ από το Πανεπιστήμιο της Δρέσδης, το AfD έχει τοποθετηθεί «πολύ δεξιά», σε ένα «εθνικό-δεξιό εξτρεμιστικό φάσμα».
«Φροντιστής της κοινωνίας»
Η κοινωνιολόγος Ντόριτ Τζένοα από το Πανεπιστήμιο της Κεντρικής Ευρώπης στη Βιέννη, η οποία ερευνά τους ευρωπαίους δεξιούς λαϊκιστές για χρόνια, παρατηρεί ότι ο ακροδεξιός λαϊκισμός γίνεται πιο…θηλυκός – και προσπαθεί να δημιουργήσει μια εικόνα φροντιστή της κοινωνίας: «Είναι μια τάση που η Μαρίν Λεπέν ξεκίνησε πριν από περίπου 10 χρόνια», λέει. «Μαλάκωσε» σταδιακά την εικόνα του κόμματός της, γιατί είδε μια από τις αποκρουστικές πτυχές του. Η Μελόνι ακολουθεί αυτό το μοντέλο, λέει η καθηγήτρια Τζένοα: «Πρόκειται για φροντίδα και προστασία, για μια μητρική εικόνα, σε συνδυασμό με την πολιτική του κράτους πρόνοιας».
Αυτό σημαίνει ότι η νέα δεξιά θα καταστεί πραγματικός ανταγωνιστής για τα υπάρχοντα συντηρητικά κόμματα στην Ευρώπη: «Είναι μια στρατηγική επέκτασης της βάσης του εκλογικού τους σώματος. Χορεύουν μεταξύ των δύο πλευρών, μιλώντας για τον Θεό, την οικογένεια και τις συντηρητικές αξίες, χωρίς να αποκλείουν εντελώς την άλλη πλευρά».
Δεν είναι νέο φαινόμενο
Ο ακροδεξιός λαϊκισμός και εξτρεμισμός βέβαια δεν είναι νέο φαινόμενο στην Ευρώπη. Πολιτικοί όπως ο Γιέργκ Χάιντερ στην Αυστρία γιόρτασαν εκλογικές επιτυχίες τις δεκαετίες του 1980 και του 1990. Ο Βίλντερς είναι επίσης πολιτικά ενεργός για πολλά χρόνια στην Ολλανδία. «Είναι κάτι που υπάρχει εδώ και πολύ καιρό», λέει η Πάολα Ντίελ, που διδάσκει πολιτική θεωρία και ιστορίας ιδεών στο Πανεπιστήμιο του Κιέλου. Αλλά «κάποιοι έχουν συνηθίσει τις ιδεολογίες τους τα τελευταία 10 χρόνια». Ορισμένες ιδέες έχουν πλέον «κανονικοποιηθεί». Δεδομένης της τρέχουσας αβεβαιότητας λόγω του πολέμου και της κλιματικής κρίσης, το έδαφος για τα δεξιά κόμματα έχει προετοιμαστεί εδώ και πολύ καιρό», λέει η Ντίελ και προσθέτει: «Τώρα βλέπουμε τους καρπούς».
Ο ακροδεξιός λαϊκισμός δεν είναι καθαρά ευρωπαϊκό φαινόμενο. Η παγκόσμια τάση προς ακροδεξιές, αυταρχικές προσωπικότητες φαίνεται όχι μόνο από τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, αλλά και από την πρόσφατη εκλογική νίκη του ακροδεξιού οικονομολόγου Χαβιέρ Μιλέι στην Αργεντινή.
