Στις 19 Σεπτεμβρίου, το Αζερμπαϊτζάν εξαπέλυσε μια μεγάλης κλίμακας στρατιωτική επίθεση εναντίον του αυτόνομου εθνοτικού αρμενικού θύλακα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, γνωστού στην Αρμενία ως Αρτσάχ.
Μέσα σε 24 ώρες, το Αζερμπαϊτζάν εξασφάλισε αποτελεσματικό έλεγχο στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και ο Στρατός Άμυνας του Αρτσάχ διαλύθηκε. Μία ημέρα ήταν αρκετή για να τερματίσει μια διαμάχη τριών δεκαετιών, η οποία περιελάμβανε πολέμους μεγάλης κλίμακας από το 1988-1994 και το 2020, και είχε ως αποτέλεσμα την έξοδο σχεδόν όλων των Αρμενίων του Ναγκόρνο-Καραμπάχ στην Αρμενία.
Νίκη για Τουρκία, απώλεια για Ιράν
Η κίνηση αυτή του Αζερμπαϊτζάν έχει εκτεταμένες γεωπολιτικές επιπτώσεις, όπως επισημαίνει σε ανάλυσή του το Foreign Policy. Η Τουρκία τη βλέπει ως στρατηγική νίκη. Το Ιράν θεωρεί τη νίκη της Τουρκίας ως απώλεια, καθώς φοβάται την ενδυνάμωση του Αζερμπαϊτζάν και αντιτίθεται στα έργα του διαδρόμου μεταφορών της Τουρκίας, τα οποία επηρεάζουν τα κοινά σύνορα του Ιράν με την Αρμενία.
Ενώ η Ρωσία έδειξε αδυναμία από την άρνησή της να υπερασπιστεί τη σύμμαχό της, την Αρμενία, διατηρεί σημαντική ικανότητα αποσταθεροποίησης και προβολής ισχύος στον Νότιο Καύκασο.
Νέες ευκαιρίες για Κίνα, διλήμματα για Ευρώπη, ΗΠΑ
Η κατάληψη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ από το Αζερμπαϊτζάν θα μπορούσε επίσης να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες για την Πρωτοβουλία Belt and Road της Κίνας. Και η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετωπίζουν ένα δυσάρεστο δίλημμα μεταξύ της παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας στην Αρμενία και της διατήρησης του ενεργειακού εφοδιασμού από το Αζερμπαϊτζάν.
Τα τουρκικά σχέδια
Η Τουρκία πιστεύει ότι η κατάληψη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ από το Αζερμπαϊτζάν θα επιτρέψει το έργο του διαδρόμου Zangezur. Ο διάδρομος θα διευκόλυνε το εμπόριο μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αυτόνομης Δημοκρατίας του Ναχτσιβάν, στα νοτιοδυτικά της Αρμενίας. Αυτό θα επέτρεπε άμεσους εμπορικούς δεσμούς μεταξύ της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν μέσω του Ναχτσιβάν και θα εκπλήρωνε το όραμα του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να ενώσει τον τουρκικό κόσμο.
Η Τουρκία υποστηρίζει επίσης το σχέδιο του Αζερμπαϊτζάν να κατασκευάσει έναν σιδηρόδρομο από το Χοραντίζ του Αζερμπαϊτζάν έως το Καρς της Τουρκίας, ο οποίος θα διέσχιζε 25 μίλια αρμενικού εδάφους. Καθώς περνάει από αρμενικό έδαφος, η Αρμενία και το Ιράν αντιτίθενται σθεναρά σε αυτό το σιδηροδρομικό έργο.
Η Τουρκία βλέπει επίσης μια ευκαιρία να ενισχύσει την ενεργειακή της συνδεσιμότητα με το Αζερμπαϊτζάν. Στις 25 Σεπτεμβρίου, ο Ερντογάν και ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ παρευρέθηκαν στην τελετή έναρξης της κατασκευής αγωγού φυσικού αερίου στο Ναχτσιβάν.
Αυτός ο αγωγός, ο οποίος προτάθηκε επίσημα τον Δεκέμβριο του 2020 και είχε προγραμματιστεί να ολοκληρωθεί το 2024, εκτείνεται 50 μίλια μεταξύ του Ιγκντίρ της Τουρκίας και των συνόρων Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν και 11 μίλια περισσότερο στο Ναχτσιβάν. Ο αγωγός θα επιτρέψει στο Αζερμπαϊτζάν να παρέχει φυσικό αέριο στο Ναχτσιβάν, το οποίο αυτή τη στιγμή βασίζεται στο Ιράν για προμήθειες, και θα βοηθήσει τις φιλοδοξίες του Ερντογάν και του Αλίεφ να μετατρέψουν τον διάδρομο του Ζανγκεζούρ σε οδό διέλευσης ενέργειας.
Η αντίδραση της Αρμενίας
Η επιτυχία των έργων συνδεσιμότητας της Τουρκίας εξαρτάται από τη συναίνεση της Αρμενίας. Η κατάπαυση του πυρός του Νοεμβρίου 2020 απαιτούσε από την Αρμενία να επιτρέψει το ανεμπόδιστο εμπόριο μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του Ναχτσιβάν. Παρά αυτή τη διάταξη, τόσο η Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν έχουν διαφωνήσει σχετικά με την αναγκαιότητα και τη θέση των συνοριακών σημείων ελέγχου. Η Αρμενία αντιτίθεται επίσης σθεναρά στο σχέδιο του Αζερμπαϊτζάν να δημιουργήσει μια ουδέτερη ζώνη στο έδαφός της, καθώς θα είχε ως αποτέλεσμα να μην σταθμεύουν αρμένιοι αξιωματικοί ασφαλείας σε απόσταση 2,5 χιλιομέτρων (1,5 μίλια) από έναν διαμετακομιστικό διάδρομο που διευθύνει το Αζερμπαϊτζάν.
Για να σπάσει το αδιέξοδο, η Τουρκία πιθανότατα θα υπογραμμίσει τα οικονομικά οφέλη της συμμετοχής των Αρμενίων στα έργα συνδεσιμότητας της. Ένας αγωγός Αζερμπαϊτζάν-Τουρκίας που διέρχεται από το αρμενικό έδαφος θα βοηθούσε την Αρμενία να αποδεσμευθεί από τον ρωσικό γίγαντα φυσικού αερίου Gazprom και να αυξήσει την αξία της Αρμενίας ως κόμβου διαμετακόμισης ενέργειας προς την Ευρώπη.
Παρά αυτά τα οφέλη και τη μείωση των εντάσεων Τουρκίας-Αρμενίας από τον Δεκέμβριο του 2021, η εσωτερική πίεση θα μπορούσε να εμποδίσει τον Αρμένιο πρωθυπουργό Νικόλ Πασινιάν να αποδεχθεί την πρόταση του Ερντογάν.
Εάν το Ιράν αποδειχθεί μη συνεργάσιμο, τότε ο Αλίεφ του Αζερμπαϊτζάν θα μπορούσε να επιδιώξει να κατασκευάσει μια χερσαία γέφυρα μεταξύ του Ναχτσιβάν και του Αζερμπαϊτζάν. Μια εισβολή του Αζερμπαϊτζάν στην επαρχία Σιούνικ της νότιας Αρμενίας θα ήταν ο πιο εύλογος δρόμος για την επίτευξη αυτού του στόχου. Ο πρεσβευτής της Αρμενίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Tigran Balayan, προειδοποίησε στις 6 Αυγούστου ότι «Τώρα βρισκόμαστε υπό άμεσο κίνδυνο εισβολής στην Αρμενία».
Ενώ το Αζερμπαϊτζάν μπορεί να βρίσκεται σε καλή θέση στρατιωτικά για να νικήσει την Αρμενία, μια εισβολή στο Σιούνικ θα μπορούσε να προκαλέσει κυρώσεις της Δύσης στο Αζερμπαϊτζάν και να εκτροχιάσει το όραμα συμφιλίωσης του Ερντογάν στον Νότιο Καύκασο.
