Στις 19 Σεπτεμβρίου, σε μια επιχείρηση αστραπή που κράτησε 24 ώρες, τα στρατεύματα του Αζερμπαϊτζάν επιτέθηκαν και κατέλαβαν την περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Εκτοτε, πάνω από 120.000 Αρμένιοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους υπό καθεστώς «εθνοκάθαρσης» και να περάσουν στην Αρμενία, υπό τον φόβο αντιποίνων από τον στρατό του Αζερμπαϊτζάν.
Η κατάκτηση του Ναγκόρνο Καραμπάχ από τους Αζέρους ακολούθησε εννιά ολόκληρους μήνες πλήρως αποκλεισμού του αρμενικού θύλακα από τον στρατό του Μπακού – στον διάδρομο Λατσίν, τη μοναδική σύνδεση της περιοχής με την Αρμενία-καταδικάζοντας τους Αρμένιους κατοίκους σε λιμό. Όλα αυτά σε αντίθεση με την εκεχειρία που είχε υπογραφεί το 2020 υπό την καθοδήγηση της Μόσχας και την παρουσία 2.000 Ρώσων στρατιωτών στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η ρωσική παρουσία είχε αποτρέψει άλλωστε μέχρι τώρα την προέλαση των Αζέρων στον Αρμενικό θύλακα.
Ρωσική υποχώρηση
Ωστόσο, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, εκτός από το ότι έστρεψε αλλού την προσοχή του Κρεμλίνου από την περιοχή, ενίσχυσε τη δύναμη του Αζερμπαϊτζάν. Ταυτόχρονα, το Αζερμπαϊτζάν είχε στο μεταξύ εξελιχθεί σε στρατηγικό εταίρο και προμηθευτή φυσικού αερίου για τις χώρες της ΕΕ, αλλά βοηθούσε και τη Μόσχα στο να παρακάμψει τις κυρώσεις της Δύσης. Ετσι, η Αρμενία, η οποία στηριζόταν αποκλειστικά στη Ρωσία για την προστασία της βρέθηκε εντελώς απομονωμένη. Το Ερεβάν έκανε επίσης το «λάθος» να αποδεχθεί τη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, γεγονός που σήμαινε ότι ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν θα μπορούσε να συλληφθεί αν επισκεπτόταν την Αρμενία, καθώς εκκρεμεί εναντίον διεθνές ένταλμα.
Ο Τζόρτζιο Κομάι, ερευνητής στο Παρατηρητήριο του Καυκάσου που εργάζεται στην περιοχή εδώ και χρόνια, εξηγεί ότι «μετά από αυτές τις προκλήσεις, η Μόσχα δεν παρενέβη και το Ερεβάν άρχισε να αντιλαμβάνεται το γεγονός ότι το να στηρίζεται μόνο στη Ρωσία για την άμυνα του Ναγκόρνο Καραμπάχ, ήταν ένα στρατηγικό λάθος».
Καμία ξένη βοήθεια
Αλλά και η Δύση, εκτός από κάποιες φραστικές δημόσιες εκκλήσεις, δεν έχουν καταδικάσει ρητά την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν, γνωρίζοντας την επιρροή που μπορεί ακόμα να ασκήσει το Κρεμλίνο στην περιοχή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δοκίμασε τη διπλωματική οδό, αλλά η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν δεν τήρησε τις υποσχέσεις της για διπλωματική λύση. «Είναι προφανές ότι αυτό που συνέβη είχε τη σιωπηρή συναίνεση της Ρωσίας», τονίζει ο Κομάι. «Επιπλέον, σε αυτό το στάδιο, η Μόσχα θέλει να διατηρήσει καλές σχέσεις με το Μπακού δεδομένου ότι σχεδιάζει επίσης την κατασκευή ενός χερσαίου διαδρόμου σε συνεργασία με το Ιράν, που θα διασχίσει το Αζερμπαϊτζάν».
Οι επόμενες εβδομάδες θα είναι πιθανώς καθοριστικές. Η Μόσχα θα είχε κάθε συμφέρον να αντικαταστήσει τον Νικόλ Πασινιάν ως ηγέτη της Αρμενίας με μια προσωπικότητα πιο κοντά στο Κρεμλίνο. Ο Αρμένιος ηγέτης είχε αποστασιοποιηθεί άλλωστε εδώ και καιρό από τον Πούτιν. «Με μια όλο και πιο εύθραυστη Αρμενία και ίσως με ένα νέο ηγέτη, εξαρτημένο από το Κρεμλίνο, ο Πούτιν θα μπορούσε να επαναλάβει το μοντέλο της Λευκορωσίας και να ενισχύσει την επιρροή του στην περιοχή.
Σημαντική νίκη για τον Ερντογάν
Σε κάθε περίπτωση, Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν αντιμετωπίζουν τη «στιγμή της αλήθειας». Οι δύο χώρες πρέπει να αποφασίσουν αν θα τροφοδοτήσουν μια προγονική έχθρα ή θα καταλήξουν σε έναν συμβιβασμό, επώδυνο στην περίπτωση της Αρμενίας, που θα ανοίξει όμως νέες δυνατότητες για την ανάπτυξη μιας περιοχής που περιχαρακώνεται μεταξύ Ασίας και Ευρώπης.
Με την κατάληψη του Ναγκόρνο Καραμπάχ από τα στρατεύματα του Αζερμπαϊτζάν πάντως, ολόκληρη η δομή εξουσίας στην περιοχή του Καυκάσου, αναδιοργανώνεται. Νικητής είναι η Τουρκία: Η Άγκυρα θα επωφεληθεί από τη φθίνουσα επιρροή της Ρωσίας, αλλά και τα πολυάριθμα προβλήματα του Ιράν, που επίσης εδώ και αιώνες παίζει ρόλο στην περιοχή. Αλλωστε, Ρωσία, Τουρκία και Ιράν ανέκαθεν αγωνίζονταν για τον έλεγχο της απόκρημνης τοπογραφίας μεταξύ της Κασπίας και της Μαύρης Θάλασσας, που αποτελεί τον Νότιο Καύκασο.
Υπό το καθεστώς Ερντογάν, η Τουρκία επιδιώκει μεγαλύτερη αυτονομία και καταφεύγει σε μονομερείς κινήσεις εξωτερικής πολιτικής διατηρώντας παράλληλα το καθεστώς της ως μέλος του ΝΑΤΟ. Η Αγκυρα, αφού απέτυχε να αποκτήσει ισχυρά ερείσματα στη Μέση Ανατολή εκμεταλλευόμενη την κοινή σουνιτική θρησκεία, έχει στρέψει την προσοχή της στην Κεντρική Ασία, όπου μπορεί να εκμεταλλευτεί την κοινή εθνική ταυτότητα.
Ναχιτσεβάν: Μετά το Ναγκόρνο Καραμπάχ, είναι η επόμενη μεγάλη σύγκρουση στον Καύκασο;
Η προέλαση της Τουρκίας προς τα ανατολικά αποτελεί ωστόσο μεγάλη απειλή για τους Ιρανούς, στα βόρεια σύνορά τους, σε μια περίοδο που το καθεστώς της Τεχεράνης βρίσκεται σε μια μεταβατική φάση. Η Τεχεράνη αντιμετωπίζει επίσης ένα εχθρικό και ενισχυμένο Αζερμπαϊτζάν, το οποίο έχει δυνητικό, στρατηγικό βάθος στο βόρειο Ιράν. Σε αυτό προστίθεται η αυξανόμενη συνεργασία του Μπακού με το Ισραήλ, που εδώ και τρία χρόνια εξοπλίζει τους Αζέρους.
Το Μπακού συντηρεί την ιδέα ενός «Δυτικού Αζερμπαϊτζάν», σύμφωνα με την οποία μεγάλα τμήματα της Αρμενίας ανήκουν ιστορικά στην επικράτεια του Αζερμπαϊτζάν.
Αλλά και η Μόσχα, αφού έχασε την επιρροή της στο θέατρο του Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας, φοβάται ένα φαινόμενο ντόμινο στη Γεωργία, όπου οι ρωσικές δυνάμεις έχουν υπό τον έλεγχό τους τις αποσχισθείσες περιοχές της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας. Αυτό σημαίνει ότι τα επόμενα χρόνια, αν όχι δεκαετίες, ο Νότιος Καύκασος θα συνεχίσει να μαστίζεται από συγκρούσεις και πολέμους. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την παγκόσμια ασφάλεια. Αλλά και τον έλεγχο των ενεργειακών πηγών της περιοχής…
