«Το φαγητό είναι όπλο. Όποιος πουλάει όπλα ελέγχει στρατούς. Όποιος ελέγχει τα τρόφιμα ελέγχει την κοινωνία. Αλλά όποιος ελέγχει τους σπόρους ελέγχει τη ζωή στη γη», λέει η Ινδή φυσικός, Βαντάνα Σίβα, που έχει τιμηθεί με το βραβείο «Right Livelihood» – γνωστό και ως εναλλακτικό Νόμπελ.
Η 70χρονη σήμερα, φυσικός, βραβεύτηκε για τους αγώνες της «ενάντια στην οικειοποίηση της γεωργίας από πολυεθνικές εταιρείες». Πάνω από όλα, ενάντια στη χρήση και την έρευνα γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στη φυτική παραγωγή.
Οι επισημάνσεις της Βαντάνα Σίβα θα πρέπει να εξεταστούν σοβαρά καθώς η Κομισιόν θέλει να αποδυναμώσει τους κανόνες γενετικής μηχανικής για τα τρόφιμα.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την πρότασή της για την έγκριση και ρύθμιση νέων γονιδιωματικών τεχνικών (NGT). Σύμφωνα με την έκθεση της Κομιισιόν, αυτές οι καινοτομίες μπορούν να καταστήσουν δυνατή την ανάπτυξη φυτών που να είναι πιο ανθεκτικά στην κλιματική αλλαγή ή στα παράσιτα. Η αρχή αυτών των νέων τεχνικών είναι να μεταλλάσσονται τα υπάρχοντα γονιδιώματα μιας φυτικής ποικιλίας, αλλά χωρίς να φέρουν γονίδια που δεν ανήκουν στο είδος. Με λίγα λόγια μπορούν να ενισχύσουν την ασφάλεια των τροφίμων και να τα καταστήσουν πιο βιώσιμα, προς όφελος των καταναλωτών. Αυτό είναι ένα σημείο σύγκλισης του κλάδου των βιομηχανικών σπόρων με την Κομισιόν.
Χωρίς σήμανση και έλεγχο
Το εν δυνάμει επικίνδυνο της απόφασης της Κομισιόν είναι όμως ότι οι «νέες γονιδιωματικές τεχνικές» θα επιτρέπονται χωρίς την κατάλληλη επισήμανση, που θα προειδοποιεί τους καταναλωτές. Για τις περιβαλλοντικές οργανώσεις μάλιστα, πίσω από αυτό το νέο όρο κρύβονται Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί που απλώς δεν λέγονται με το όνομά τους.
Η Επιτροπή της Ε.Ε. θέλει τώρα να εγκαταλείψει αυτή τη βασική αρχή. Για τα περισσότερα εργαστήρια NGT θα απαιτείται μόνο να εγγραφούν σε μητρώο αντί της συνήθους αξιολόγησης κινδύνου. Ως εκ τούτου, οι επιστήμονες ζητούν μια υποχρεωτική αξιολόγηση κινδύνου για τα μελλοντικά γενετικά φυτά.
Σε αυτό το πλαίσιο, δεκάδες χιλιάδες Ευρωπαίοι συνυπέγραψαν αίτημα της οργάνωσης «Foodwatch» για ένα ξεκάθαρο «όχι» στη γενετική μηχανική, χωρίς σήμανση. Σε μια πρόσφατη έρευνα της οικολογικής οργάνωσης, το 92% των ερωτηθέντων ήταν υπέρ της σήμανσης των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων – ανεξάρτητα από το αν χρησιμοποιήθηκαν νέες διαδικασίες ή παλιά γενετική μηχανική.
Η οικολογική οργάνωση «Friends of the Earth Europe», προειδοποιεί μάλιστα ότι «πριν εφαρμόσουμε στη φύση τις νέες γονιδιωματικές τεχνικές, θα πρέπει να γίνουν κάποιοι βασικοί έλεγχοι ασφαλείας». Η Μούτε Σίμπφ, μέλος της οργάνωσης Friends of the Earth Europe υποστηρίζει ότι «πριν από μερικά χρόνια, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο εξέδωσε μια απόφαση και είπε πολύ ξεκάθαρα ότι οι νέες γονιδιωματικές τεχνικές ισοδυναμούν με Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς. Μέχρι στιγμής όμως, έχει γίνει πολύ περιορισμένη έρευνα για τις επιπτώσεις στη φύση και την υγεία των ανθρώπων. Και για να το κάνουμε πιο συγκεκριμένο. Εάν σκέφτεστε τις πεταλούδες, τις μέλισσες και τους επικονιαστές, δεν έχει γίνει πραγματικά ολοκληρωμένη έρευνα εάν θα επηρεαστούν ή όχι. Πριν τις εφαρμόσουμε στη φύση θα πρέπει να γίνουν κάποιοι βασικοί έλεγχοι ασφαλείας», τονίζει η Σιμπφ.
Οι ακτιβιστές για την ασφάλεια των τροφίμων βλέπουν ότι με την πρόταση της Κομισιόν θα καταργηθούν οι απαιτήσεις επισήμανσης και ελέγχων ασφαλείας, με αποτέλεσμα την έλλειψη διαφάνειας για τους καταναλωτές και τους παραγωγούς. Η συζήτηση είναι ανοιχτή και εναπόκειται πλέον στα κράτη μέλη και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να κάνουν τις δικές τους αναλύσεις για αυτές τις νέες τεχνολογίες.
Διιστάμενες απόψεις
Έλληνες βιολόγοι τονίζουν στη «Ναυτεμπορική» ότι «το γονιδίωμα των οργανισμών μπορεί να τροποποιηθεί εκτενώς και – σε αντίθεση με τη συμβατική αναπαραγωγή – με στοχευμένο τρόπο χρησιμοποιώντας βιοτεχνολογικές μεθόδους. Η χρήση τους όμως των νέων τεχνικών μπορεί να συσχετιστεί με ασαφείς ακόμη παρενέργειες και συνέπειες για τους καταναλωτές, τη φύση και το περιβάλλον».
Αντίστοιχη καταγγελίες έλαβε πρόσφατα ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, όπου επισημαίνονται τα κενά στην εκτίμηση επιπτώσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τις «Νέες Γονιδιωματικές Τεχνικές». Περιβαλλοντικές οργανώσεις, όπως η Friends of the Earth Europe και η Corporate Europe Observatory κατηγόρησαν την Κομισιόν ότι η πρότασή της δεν έγινε με «διαφανή, αντικειμενικό και ισορροπημένο τρόπο». Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέρριψε πάντως αυτές τις καταγγελίες.
Ο Γκάρλιχ φον Έσεν, γενικός γραμματέας της Euroseeds που εκπροσωπεί 35 οργανώσεις σποροπαραγωγών στην Ευρώπη εκτιμά ότι η πρόταση «μας επιτρέπει να είμαστε πιο γρήγοροι, πιο στοχευμένοι στις αποφάσεις μας και πιθανότατα και φθηνότεροι».
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο του 2021 επισημαίνει τη δυνατότητα των NGT να «συμβάλουν σε ένα βιώσιμο σύστημα τροφίμων, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία».
Από την άλλη πλευρά, οι συγγραφείς εκφράζουν όμως και ανησυχίες για τα προϊόντα NGT και τις εφαρμογές τους. Επισημαίνουν πιθανές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, τη συνύπαρξη με τη βιολογική γεωργία χωρίς γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (ΓΤΟ) και το ζήτημα της σήμανσης στα σχετικά προϊόντα, στα ράφια των σούπερ μάρκετ.
«Ακόμη και μικρές αλλαγές στο γενετικό υλικό μπορούν να επηρεάσουν το μεταβολισμό ενός φυτού. Για παράδειγμα, αυτό θα μπορούσε να σχηματίσει ανεπιθύμητα συστατικά», τονίζουν στη «Ν» οι ίδιες πηγές. «Οι αλλαγές στο γονιδίωμα των φυτών μπορεί να έχουν ποικίλες επιπτώσεις στο περιβάλλον, για παράδειγμα στα έντομα, στους διάφορους οργανισμούς και τον τροφικό ιστό. Αυτά εξαρτώνται από τη λειτουργία των γονιδίων που επηρεάζονται από τις επιδιωκόμενες ή ακούσιες αλλαγές. Μέχρι σήμερα, όλοι οι οργανισμοί που προέρχονται από διαδικασίες γενετικής μηχανικής πρέπει να υποβληθούν σε αξιολόγηση κινδύνου πριν λάβουν άδεια κυκλοφορίας».
Η γενετική μηχανική δεν περιορίζει τα φυτοφάρμακα
Οι οικολογικές οργανώσεις τονίζουν ότι σε χώρες με υψηλό ποσοστό γενετικά τροποποιημένων ποικιλιών, δεν έχει επιτευχθεί μείωση των φυτοφαρμάκων από την εισαγωγή τους πριν από περίπου 20 χρόνια. Τα γενετικά τροποποιημένα φυτά προωθούν τη χρήση φυτοφαρμάκων αντί να τη μειώνουν. Αυτό συνέβη στη Νότια Αμερική: αφού σπάρθηκαν γενετικά τροποποιημένα φυτά, ανθεκτικά στα ζιζανιοκτόνα, η ποσότητα των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιήθηκαν, πολλαπλασιάστηκε. Αυτό ενθάρρυνε την ανάπτυξη ζιζανίων ανθεκτικών στα ζιζανιοκτόνα, τα οποία τελικά για να αντιμετωπιστούν χρειάστηκε ένα εκτεταμένο χημικό κοκτέιλ.
Οι πωλήσεις φυτοφαρμάκων στη Βραζιλία για παράδειγμα, έχουν υπερτετραπλασιαστεί τα τελευταία 20 χρόνια. «Ακόμη και σε γενετικά τροποποιημένα φυτά έναντι μυκήτων και ασθενειών, τα παθογόνα προσαρμόζονται γρήγορα στην αντίσταση που βασίζονται σε ένα μόνο γονίδιο και την ξεπερνούν. Οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες δεν είναι ούτε ανεκτικές στην ξηρασία ούτε λύνουν το πρόβλημα της πείνας», τονίζουν Έλληνες βιολόγοι. «Η υπόσχεση ότι τα γενετικά τροποποιημένα φυτά θα αντιμετωπίσουν καλύτερα την ξηρασία ή τα υφάλμυρα εδάφη δεν εκπληρώθηκε επίσης. Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη. Επειδή δεν υπάρχει κανένα γονίδιο ξηρασίας που να μπορεί να ενεργοποιηθεί ή να απενεργοποιηθεί. Τα φυτά έχουν διαφορετικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση της ξηρασίας. Όποιος αλλάζει κάτι σε ένα γονίδιο αναστατώνει ένα περίπλοκο σύστημα και επιτυγχάνει ανεπιθύμητα αποτελέσματα, όπως χαμηλές αποδόσεις».
