Το ένα στρατιωτικό πραξικόπημα ακολουθεί το άλλο στην Αφρική. Μπουρκίνα Φάσο, Μάλι, Νίγηρας και τώρα Γκαμπόν: Είναι όλα σύμπτωση ή υπάρχει μια κοινή τάση; Το σίγουρο είναι ότι άλλος ένας Αφρικανός πρόεδρος απομακρύνεται βίαια από την εξουσία, αυτή τη φορά στη μικρή Γκαμπόν, όπου διεξήχθησαν εκλογές μόλις το περασμένο Σάββατο. Σύμφωνα με την εκλογική αρχή, ο 64χρονος ,ανατραπείς πρόεδρος Αλί Μπόνγκο κέρδισε με 64,27% των ψήφων. Οι εκλογές χαρακτηρίστηκαν από την απουσία διεθνών παρατηρητών. Απορρίφθηκαν επίσης από τις αρχές αιτήματα για διαπίστευση ξένων δημοσιογράφων.
Οι πραξικοπηματίες, υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί από διάφορες υπηρεσίες ασφαλείας, κατηγόρησαν την κυβέρνηση για εκλογική νοθεία, όπως ανακοίνωσαν σε τηλεοπτικό διάγγελμά τους νωρίς το πρωί της ,κήρυξαν άκυρες τις εκλογές και καθαίρεσαν τον Μπόνγκο.
Ο ανατραπείς πρόεδρος της Γκαμπόν ανέλαβε τον «θρόνο» το 2009,διαδεχόμενος τον πατέρα του Ομάρ Μπόνγκο, ο οποίος κυβερνούσε από το 1967. Επί μισό αιώνα ,η προεδρική οικογένεια Μπόνγκο διαχειριζόταν τη μικρή αφρικανική χώρα με τα 2,3 εκατομμύρια κατοίκους και τον πετρελαϊκό της πλούτο, σαν να ήταν ιδιωτική περιουσία της.
Εδώ και δεκαετίες δημιούργησε ένα διεφθαρμένο, κλεπτοκρατικό σύστημα στο οποίο μόνο ελάχιστοι ευημερούσαν, ενώ στην πλειονότητά τους οι κάτοικοι ζουν μέσα στη φτώχεια. «Ο Αλί Μπόνγκο ήθελε να εξασφαλίσει άλλη μια θητεία που ήταν στην πραγματικότητα αντισυνταγματική. Αυτό προκάλεσε δυσαρέσκεια», λέει ο Ματίας Μπασντό, διευθυντής του Ινστιτούτου Αφρικανικών Σπουδών GIGA. «Εφόσον η Γκαμπόν είναι στενός σύμμαχος του Παρισιού ,η εξέλιξη αυτή συνιστά άλλη μια υποχώρηση για τη Γαλλία και τη Δύση», τονίζει ο Μπασντό και προσθέτει: Το νέο πραξικόπημα δείχνει ότι τα περισσότερο ή λιγότερο επιτυχημένα πραξικοπήματα στον Νίγηρα και πριν ,στη Μπουρκίνα Φάσο, τη Γουινέα και το Μάλι ειδικότερα οδηγούν σε ένα φαινόμενο μίμησης».
Γενική αποσταθεροποίηση
Οι βαθύτερες αιτίες των πραξικοπημάτων είναι συνήθως οικονομικές ή/και πολιτικές. «Η πιθανότητα για νέα πραξικοπήματα αυξάνεται γιατί υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες σε πολλές χώρες», τονίζει ο ειδικός για την Αφρική.
Μόλις στα τέλη Ιουλίου έγινε πραξικόπημα στον Νίγηρα, όχι πολύ μακριά στη Δυτική Αφρική. Στο γειτονικό Μάλι, ο στρατός πραγματοποίησε δύο πραξικοπήματα το 2020 και το 2021 και μια χούντα κυβερνά πλέον τη χώρα. Η κατάσταση είναι παρόμοια στη γειτονική Μπουρκίνα Φάσο.
Στη Γουινέα, ο Πρόεδρος Άλφα Κόντε εκδιώχθηκε από τα καθήκοντά του το 2021. Στο Σουδάν, εκδηλώθηκε πραξικόπημα κατά του μακροχρόνιου ηγέτη Ομάρ αλ Μπασίρ το 2019 και η χώρα βιώνει εμφύλιο πόλεμο.
Λιγότερη εμπλοκή από το εξωτερικό
Παρόμοια κύματα πραξικοπημάτων είχαν εκδηλωθεί στη Μαύρη ήπειρο και στο παρελθόν, ιδιαίτερα αμέσως μετά την αποτίναξη της αποικιοκρατίας ,τη δεκαετία του 1960. Αλλά τα νέα πραξικοπήματα είναι διαφορετικά, λένε οι αναλυτές. «Φαίνεται ότι δημιουργείται ένα νέο μοντέλο πραξικοπήματος που διαφέρει από τα προηγούμενα σε σημαντικά σημεία», εκτιμά το Διεθνές Ινστιτούτο για τη Δημοκρατία (IDEA), ένα παγκόσμιο think tank που μελετά τα αίτια των πραξικοπημάτων. «Οι στασιαστές είναι νεότεροι ηλικιακά, τα πραξικοπήματα είναι λιγότερο βίαια και σε ορισμένες περιπτώσεις έγιναν με λαϊκή υποστήριξη», ανέφεραν οι αναλυτές του IDEA.
Η φύση της ξένης εμπλοκής σε αυτά τα πραξικοπήματα φαίνεται επίσης να αλλάζει. Σε σύγκριση με την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, υπάρχει σημαντικά λιγότερη στρατιωτική βοήθεια από το εξωτερικό. Ειδικά στις πρώην γαλλικές αποικίες στη Δυτική Αφρική, όπως στον Νίγηρα, την Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι, οι πραξικοπηματίες στοχεύουν ξεκάθαρα στην ανατροπή των υποστηριζόμενων από τη Γαλλία προέδρων.
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους τα πραξικοπήματα αυξάνονται στην Αφρική: Μετά από χρόνια παγκόσμιων κρίσεων, που πυροδοτήθηκαν από την πανδημία και επιδεινώθηκαν από τον πόλεμο της Ουκρανίας και την επακόλουθη αύξηση των τιμών της ενέργειας και των τροφίμων, σχεδόν όλες οι αφρικανικές κοινωνίες υφίστανται τις τρομερές συνέπειες της φτώχειας. Οι άνθρωποι συνειδητοποιούν τώρα ότι οι κυβερνήσεις τους δεν έχουν «συνταγές» για το πώς να αποτρέψουν αυτές τις κρίσεις.
Πολλοί νέοι Αφρικανοί έβλεπαν επίσης τις διεφθαρμένες ελίτ και τις προεδρικές οικογένειες να γίνονται ακόμη πλουσιότερες τα τελευταία χρόνια, ενώ η επιβίωση της πλειοψηφίας του πληθυσμού να καθίσταται δύσκολη.
Αλλαγή γενιάς
Στην Αφρική επίσης είναι αισθητή η αλλαγή γενιάς. Λόγω του υψηλού ποσοστού γεννήσεων, η πλειοψηφία των Αφρικανών είναι τώρα κάτω των 40 ετών , οι περισσότεροι εκ των οποίων δεν βλέπουν προοπτική για το μέλλον, λόγω του υψηλού ποσοστού ανεργίας. Οι περισσότεροι πρόεδροι είναι από τη γενιά των παππούδων τους. Στην Ουγκάντα, ο 76χρονος Πρόεδρος Μουσεβένι, ο οποίος βρίσκεται στην εξουσία εδώ και 36 χρόνια, αποκαλεί στις ομιλίες του, τους πολίτες «Bazukulu» (τα εγγόνια μου).
Σε πολλά αφρικανικά καθεστώτα, ο στρατός είναι αποφασιστικός πυλώνας της εξουσίας. Λόγω έλλειψης εναλλακτικών θέσεων εργασίας στην οικονομία, πολλοί νέοι στρατεύονται Οι πρόεδροι, ως επί το πλείστον πρώην στρατιωτικοί, επενδύουν συχνά περισσότερα χρήματα στην εκπαίδευση των στρατιωτών τους παρά στον τομέα της εκπαίδευσης. Με άλλα λόγια: για τους νέους από τα κατώτερα στρώματα, η στρατιωτική σταδιοδρομία είναι τρόπος κοινωνικής ανέλιξης.
«Αχτίδα ελπίδας»
Οι ηγέτες, στέλνουν μάλιστα συνήθως για εκπαίδευση σε στρατιωτικές ακαδημίες σε όλο τον κόσμο , τα μέλη της προεδρικής φρουράς και των ειδικών δυνάμεων : στις ΗΠΑ, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Ρωσία, την Κίνα, την Αίγυπτο ή τη Νότια Αφρική. Κάποιοι επιστρέφουν στις πατρίδες τους ως εκπαιδευμένοι αξιωματικοί ,για να διαπιστώσουν όμως ότι η χώρα είναι βυθισμένη στη στασιμότητα και τη διαφθορά. Εξελίσσονται συχνά σε πραξικοπηματίες που επευφημούνται από μάζες άνεργων νέων, καθώς στα μάτια της νεότερης γενιάς θεωρούνται «αχτίδα ελπίδας». Ελπίζουν ότι ο στρατός θα αποκαταστήσει τη δημοκρατία. Μετά από δεκαετίες αυταρχικής διακυβέρνησης, οι δημοκρατικοί θεσμοί στις περισσότερες χώρες είναι προβληματικοί και διαβρωμένοι. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που οι πραξικοπηματίες στη Γκαμπόν σήμερα ή στον Νίγηρα στα τέλη Ιουλίου ,κατέλυσαν το σύνταγμα και τα κρατικά όργανα. Για τη νεότερη γενιά των Αφρικανών , αυτό όμως μοιάζει με το αναγκαίο «ανοιξιάτικο καθάρισμα».
