Το τελεσίγραφο της Οικονομικής Κοινότητας των Κρατών της Δυτικής Αφρικής (ECOWAS) στους πραξικοπηματίες του Νίγηρα εξέπνευσε από τα μεσάνυχτα, δίχως η χούντα να υποχωρήσει και να επαναφέρει στην εξουσία στον Πρόεδρο Μοχάμεντ Μπαζούμ.
Μπροστά στην απειλή μιας στρατιωτικής επέμβασης από τους γείτονές της, η χούντα έκλεισε μάλιστα και τον εναέριο χώρο του Νίγηρα. «Αντιμετωπίζοντας την απειλή επέμβασης που γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρη από τις γειτονικές χώρες, ο εναέριος χώρος του Νίγηρα είναι κλειστός από την Κυριακή» και «μέχρι νεωτέρας», ανέφερε η χούντα.
«Οποιαδήποτε προσπάθεια παραβίασης του εναέριου χώρου» θα οδηγήσει σε «μια σθεναρή και άμεση απάντηση», πρόσθεσε ο στρατός.
«Ο Νίγηρας και όλη η Αφρική κρατούν την ανάσα τους», γράφει η καθημερινή Wakat Sera της γειτονικής Μπουρκίνα Φάσο.
«Όλα τα βλέμματα είναι πλέον στραμμένα στην επόμενη κίνηση των ηγετών της Δυτικής Αφρικής», μεταδίδει το Al-Jazeera, καθώς οι πραξικοπηματίες παραμένουν αρνούνται να συναντήσουν τους μεσολαβητές που έστειλε η ECOWAS για να διαπραγματευτούν μια διέξοδο από το διπλωματική κρίση.
Αντίθετα, σε μια επίδειξη δύναμης το απόγευμα της Κυριακής, οι πραξικοπηματίες συγκέντρωσαν 30.000 υποστηρικτές τους σε γήπεδο στην πρωτεύουσα Νιαμέι. Οπως αναφέρει ο ανταποκριτής της Corriere della Sera, «οι πραξικοπηματίες έγιναν δεκτοί στο στάδιο, που ήταν κατάμεστο όπως για έναν τελικό κυπέλλου, ως απελευθερωτές».
Αποκεφάλισαν «γαλλικό» κοτόπουλο
Τα αντιγαλλικά αισθήματα του πλήθους φάνηκαν επίσης πλήρως, «καθώς στη διάρκεια της συγκέντρωσης αποκεφαλίστηκε μέσα σε πανδαιμόνιο ενα …κοτόπουλο, ντυμένο στα χρώματα της πρώην αποικιακής δύναμης, της Γαλλίας», αναφέρει η ιταλική εφημερίδα.
Η Wall Street Journal μίλησε με έναν ανώτερο αξιωματούχο από χώρα μέλος της ECOWAS, που φαίνεται να επιβεβαιώνει πάντως ότι η στρατιωτική επέμβαση που υποσχέθηκε η οργάνωση, δεν είναι επικείμενη. Σύμφωνα με τον ίδιο αξιωματούχο, «οι στρατοί της περιοχής χρειάζονται περισσότερο χρόνο προετοιμασίας για να μπορέσουν να εισβάλουν στον Νίγηρα».
Επιπλέον, «δύο γείτονες του Νίγηρα, το Μάλι και η Μπουρκίνα Φάσο, των οποίων οι ηγέτες ανέβηκαν επίσης στην εξουσία μέσω πραξικοπήματος, διαβεβαίωσαν ότι θα υπερασπιστούν τη χούντα της Νιγηρίας ενάντια στις δυνάμεις της ECOWAS».
«Από το ένα μέτωπο στο άλλο, όλοι θα ήθελαν να αποφύγουν μια αδελφοκτόνο σύγκρουση, ειδικά με τη Νιγηρία, που θα έβαζε φωτιά στο ήδη κατεστραμμένο Σαχέλ», συνοψίζει η Corriere della Sera.
Το σύνορο της ερήμου
Η μεγάλη αποσταθεροποίηση της περιοχής ξεκίνησε πάντως μετά με την ατυχή δυτική επίθεση κατά της Λιβύης το 2011 και την ανατροπή του Καντάφι.
Η Γαλλία και οι δυτικοί σύμμαχοι δεν κατάλαβαν το πολύ σοβαρό λάθος εκείνη την εποχή και επέμειναν παρά τις προειδοποιήσεις, από τον πρώην πρόεδρο της Νιγηρίας, Ισούφου και από τον ίδιο τον Μπαζούμ που ήταν τότε υπουργός Εξωτερικών του Νίγηρα. Και οι δύο, γνωρίζοντας φυσικά καλά την αφρικανική δυναμική, προέβλεψαν ότι η Λιβύη ως μια νέα Σομαλία, θα πυροδοτεί συνεχώς σοβαρούς κινδύνους αποσταθεροποίησης για τις ασθενέστερες χώρες του Σαχέλ.
Οι πόλεμοι και η αστάθεια είναι πλέον σχεδόν παντού στην Αφρική, από τη λιβυκή έρημο μέχρι τα δάση της Μοζαμβίκης, αλλά μια περιοχή υπερτερεί όλων, όσον αφορά τη διακοινοτική, διαεθνοτική, διαθρησκευτική και πολιτική βία: το Σαχέλ. Πρόκειται για μια τεράστια ζώνη, το σύνορο της ερήμου, που χωρίζει τη βόρεια Αφρική, πολιτιστικά ισλαμική και εθνοτικά αραβική, από την κεντρική-νότια Αφρική, μια Βαβέλ από θρησκείες, εθνοτικές ομάδες και φυλές.
Αυτό το διαχωριστικό τείχος, που έχει ως δύο άκρα τον Ατλαντικό και το Ερυθρά Θάλασσα, είναι το σημείο συνάντησης και σύγκρουσης μεταξύ των πολλών ψυχών της ηπείρου: Διασχίζει τμήματα της Αλγερίας, της Μπουρκίνα Φάσο, του Καμερούν, του Τσαντ, της Ερυθραίας, της Γκάμπια, του Μάλι, της Μαυριτανίας, Νίγηρας, Νιγηρία, Σενεγάλη και των δύο Σουδάν.
Στη ζώνη αυτή, η ερημοποίηση εξαφανίζει περισσότερα από ένα εκατομμύριο εκτάρια καλλιεργήσιμης γης ετησίως και οι κοινωνικές και πολιτικές αστάθειες, που δεν δείχνουν σημάδια εξαφάνισης, έχουν δημιουργήσει 500.000 εσωτερικούς πρόσφυγες, μόνο μεταξύ 2021 και 2022.
Το Σαχέλ είναι μια εκρηκτική κατάσταση, που επιδεινώνεται από την επέκταση της ισλαμιστικής τρομοκρατίας – το 40% της τζιχαντιστικής βίας στην Αφρική λαμβάνει χώρα σε αυτή την περιοχή.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση λέει πως προσπαθεί να αντιμετωπίσει την εκρηκτική κατάσταση στο Σαχέλ με επενδύσεις και στρατιωτικές συμφωνίες, με στόχο και τον τερματισμό της παράνομης μετανάστευσης.
Βίαιο κεφάλαιο διεθνούς ανταγωνισμού
Σε κάθε περίπτωση, στην Αφρική γράφεται όμως ένα ακόμη βίαιο κεφάλαιο του ανταγωνισμού μεταξύ μεγάλων δυνάμεων. Ο πόλεμος που ξέσπασε στο Σαχέλ είναι ένας Hobbesian bellum omnium contra omnes: Πόλεμος όλων εναντίον όλων. Τα πραξικοπήματα, οι εμφύλιοι πόλεμοι, οι συγκρούσεις δια αντιπροσώπων, διασχίζουν ολόκληρη την Μαύρη ήπειρο: από τη Δυτική Σαχάρα μέχρι το Κονγκό, βυθίζοντας την περιοχή στη δίνη ενός αιώνιου εμφυλίου πολέμου.
Ο παγκόσμιος πόλεμος που ξέσπασε στο Σαχέλ είναι το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού γεωπολιτικών, γεωοικονομικών και γεωστρατηγικών παραγόντων για την εκμετάλλευση της Αφρικής.
Οι συγκρούσεις ξεκίνησαν άλλωστε κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και της ταραγμένης δεκαετίας του 1910. Από τότε η Αφρική γνώρισε ένα κρεσέντο εξαιρετικής αστάθειας, που την οδήγησε στην κορυφή του χάρτη χάους: 65 ενεργές συγκρούσεις σε περισσότερες από 20 χώρες, με τη συμμετοχή 30 μη κρατικών φορέων, 214 πραξικοπήματα -τα μισά επιτυχημένα. Μόνο το 2022 η Αφρική θρήνησε περισσότερους από εκατό χιλιάδες νεκρούς. Οπως λέει ο Κάμερον Χάντσον του αμερικανικού think tank “Center for Strategic and International Studies“ (CSIS), η αποτυχία των διπλωματικών και οικονομικών προσπαθειών ήταν «μια ανατριχιαστική απόδειξη του δυτικού μοντέλου οικοδόμησης δημοκρατίας».
Οι ορυκτοί πόροι
Οι στόχοι αυτοί κινούν τα βήματα των μεγάλων δυνάμεων που δρουν στην άκρη της ερήμου, όπου υπάρχουν σημαντικά κοιτάσματα διαμαντιών, σιδήρου, λιθίου, χρυσού, πετρελαίου, χαλκού και ουρανίου. Η Μαυριτανία είναι ο τρίτος μεγαλύτερος παραγωγός σιδήρου στον κόσμο. Ο Νίγηρας είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος προμηθευτής ουρανίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά το Καζακστάν.
Στην πρώτη πεντάδα των μεγαλύτερων αφρικανικών παραγωγών χρυσού, τρεις θέσεις καταλαμβάνονται από τις χώρες του Σαχέλ: Μπουρκίνα Φάσο, Μάλι και Σουδάν.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση λέει ότι βρίσκεται στο Σαχέλ, για να κλείσει τις «βρύσες» της παράνομης μετανάστευσης,αλλά κυρίως για να μειώσει την ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία.
Η Γαλλία βρίσκεται στο Σαχέλ για να προστατεύσει την οικονομική και ενεργειακή δύναμη της Françafrique. Στον λανθάνοντα πόλεμο επιρροής που διεξάγεται στην αφρικανική ήπειρο, η Γαλλία θέλει επίσης να διασφαλίσει τις εισαγωγές ουρανίου από τον Νίγηρα, για τις ανάγκες της πυρηνικής βιομηχανίας της.
Οι νέοι όμως, που αποτελούν την πλειοψηφία σε αυτές τις χώρες, δεν βλέπουν όμως πλέον αυτή την παρουσία ως συνεργασία, αλλά μάλλον ως επέμβαση. Το γεγονός, για παράδειγμα, ότι έχει καταστεί δύσκολο, αν όχι πρακτικά αδύνατο, για αυτούς τους νέους γαλλόφωνους να αποκτήσουν βίζα για σπουδές ή εργασία για να μεταβούν στη Γαλλία, ενισχύει το αντιγαλλικό αίσθημα. Γι’ αυτούς ο πατερναλισμός της Γαλλίας, που εκφράζεται κυρίως μέσω της στρατιωτικής παρουσίας και λιγότερο μέσω της οικονομικής ανάπτυξης, δεν έχει πλέον νόημα. Τα γεγονότα στον Νίγηρα και όσα θα συμβούν τις επόμενες ημέρες φέρνουν ξανά τη Γαλλία αντιμέτωπη με τον εαυτό της και τις αντιφάσεις της, με τη σκιά του παρελθόντος να επιστρέφει : Από το 1960, η Γαλλία επενέβη στρατιωτικά 40 φορές σε όλες τις χώρες που αποτελούσαν την αποικιακή αυτοκρατορία της.
Η αντίπερα όχθη
Αν και δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία σήμερα ότι η Ρωσία βρίσκεται πίσω από το πραξικόπημα στον Νίγηρα, οι εκστρατείες παραπληροφόρησης και η προπαγάνδα της ρωσικής κυβέρνησης για «αγώνα κατά των αποικιοκρατών» προσθέτουν στο χάος στην περιοχή.
Η Ρωσία βρίσκεται στο Σαχέλ για να αποκτήσει «μοχλούς εκβιασμού» που θα τους χρησιμοποιήσει κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκειμένου να αρθούν οι δυτικές κυρώσεις λόγω της εισβολής στην Ουκρανία. Η δυτική αφήγηση λέει ότι τα τελευταία χρόνια, η Ρωσία επιχειρεί να αποσταθεροποιήσει την περιοχή του Σαχέλ να αποκτήσει πρόσβαση στους τεράστιους ορυκτούς πόρους. Το περιοδικό Foreign Policy συνοψίζοντας τη δυτική αφήγηση, γράφει ότι το Κρεμλίνο έχει στείλει τους μισθοφόρους Βάγκνερ στην Αφρική «σε έναν αγώνα εξασφάλισης πόρων» και για αυτό το λόγο «τροφοδοτεί την τρομοκρατία» στην Αφρική: «Οι μισθοφόροι του Κρεμλίνου αναπτύσσονται στην περιοχή για να παρέχουν ασφάλεια σε κλεπτοκρατικά καθεστώτα με αντάλλαγμα την πρόσβαση σε πολύτιμα αγαθά όπως ο χρυσός, τα διαμάντια, το ουράνιο και άλλοι πολύτιμοι πόροι»υποστηρίζει το αμερικανικό περιοδικό. Η Κίνα βρίσκεται επίσης στο Σαχέλ για να ολοκληρώσει την κατασκευή του «διαδρόμου των ονείρων»: μια αφρό-ασιατική διαδρομή, με πρώτο σταθμό το Πεκίνο και τέρμα στον Ατλαντικό, ικανή να συνδέσει τα πεπρωμένα του νεαρού κινεζικού αιώνα με τον εμβρυϊκό αφρικανικό αιώνα.
Ο ρόλος της Τουρκίας
Πολύ πριν από τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας, η δυτική επιρροή στις χώρες της Βόρειας Αφρικής και του Σαχελ διαβρώθηκε άλλωστε, σταδιακά από δυνάμεις που δεν ήταν ακριβώς φιλικές. Η Τουρκία επίσης έχει διεισδύσει εδώ και χρόνια στο Σαχέλ, χτίζοντας τζαμιά, χρηματοδοτώντας τις υπηρεσίες του Ομίλου Sadat για δήθεν ανθρωπιστικές δραστηριότητες.
Η Τουρκία μαζί με ορισμένες χώρες του Κόλπου, ιδιαίτερα το Κατάρ, επιδιώκουν τα δικά τους συμφέροντα. Αν και η Άγκυρα δεν είναι ανοιχτά εχθρική προς τη Δύση, έπαιξε διφορούμενο ρόλο διείσδυσης κατακτώντας χώρους και επιρροές εις βάρος της Γαλλίας, της Ιταλίας και των χωρών της Ε.Ε.
Άλλωστε, ο ρόλος της Τουρκίας στη Λιβύη είναι εμβληματικός. Σε λίγους μήνες, μέσω της προμήθειας drones και όπλων, της μαζικής χρήσης στρατιωτικών συμβούλων. Οταν η φιλοτουρκική κυβέρνηση της Τρίπολη, ήταν υπό πολιορκία και επρόκειτο να συνθηκολογήσει, η Άγκυρα απάντησε αποτελεσματικά στέλνοντας στρατιωτική βοήθεια.
Στη Σομαλία επίσης όπου οι Τούρκοι κυριαρχούν, με τη σύμφωνη γνώμη του τοπικού καθεστώτος φυσικά. Στη Δυτική Αφρική ακολουθώντας τα βήματα των Ρώσων και των Κινέζων, οι Τούρκοι, χάρη και στη χρηματοδότηση από το Κατάρ, κατάφεραν σε λιγότερο από μια δεκαετία να αυξήσουν την παρουσία εταιρειών, τις πωλήσεις όπλων και φυσικά, την πολιτική και στρατηγική επιρροή της Αγκυρας.
