Πρώτα η οικονομική ανάπτυξη της Κίνας που έχει φτάσει μια ανάσα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, μετά η πανδημία που κλόνισε τα θεμέλια της παγκοσμιοποίησης κι έπειτα ο πόλεμος στην Ουκρανία από μια Ρωσία που διεκδικεί την δική της θέση σε ένα υπό διαμόρφωση πολυπολικό κόσμο, όπως υποστηρίζει.
Ο κόσμος μας έχει πάψει να είναι διπολικός, και σίγουρα δεν είναι μονοπολικός. Πλέον όμως δεν είναι καν πολυπολικός, σημειώνει ο Αμερικανός πολιτικός επιστήμων Ιαν Μπρέμερ. Σύμφωνα με τον ίδιο, σήμερα ζούμε σε ένα κόσμο με πολλαπλές παγκόσμιες τάξεις. Έχουμε έτσι μία μονοπολική τάξη πραγμάτων στην ασφάλεια, αλλά πολυπολιτική τάξη στην οικονομία. Παράλληλα, οι δύο τάξεις πραγμάτων δεν συμβιώνουν «ειρηνικά», ενώ αναδύεται επιθετικά μία τρίτη, η ψηφιακή, η οποία φαίνεται να ανατρέπει σημαντικά τα δεδομένα καθώς προκαλεί μετατόπιση της εξουσίας από τις κυβερνήσεις στις τεχνολογικές εταιρείες.
Πλέον δηλαδή δεν έχουμε απλά χώρες-υπερδυνάμεις αλλά (και) εταιρείες που συγκεντρώνουν μεγάλη δύναμη που καλούνται να συνυπάρξουν με τις κυρίαρχες χώρες.
Πώς φτάσαμε στις πολλαπλές παγκόσμιες τάξεις
Επιχειρώντας μία αναδρομή στον τρόπο που διαμορφώθηκε η παγκόσμια τάξη πραγμάτων τα τελευταία χρόνια, ξεκινάει από τον διπολισμό του Ψυχρού Πολέμου που έδωσε τη σκυτάλη το 1991 σε ένα κόσμο στον οποίο κυριαρχούσε μία μονάχα δύναμη, οι ΗΠΑ.
Ο κόσμος έμεινε υπό την επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών για 15 χρόνια, ωστόσο, έπειτα άρχισαν να χάνουν το ενδιαφέρον τους για την εκπλήρωση του ρόλου τους «ως παγκόσμιος χωροφύλακας, αρχιτέκτονας του παγκόσμιου εμπορίου, και μαζορέτα των παγκόσμιων αξιών». Έτσι ο κόσμος άρχισε να γίνεται πιο περίπλοκος, επιτρέποντας σε άλλες χώρες να γίνονται πιο ισχυρές αγνοώντας τους κανόνες του παιχνιδιού, ή και θέτοντας τους δικούς τους.
Σύμφωνα με τον Μπρέμερ, τρία πράγματα συντέλεσαν σε αυτή την αλλαγή:
1. Η Ρωσία δεν εντάχθηκε στη διεθνή τάξη πραγμάτων της Δύσης.
2. Η Κίνα συμμετείχε σε θεσμούς υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, με την ελπίδα- από τις ΗΠΑ- ότι θα ακολουθούσαν ένα αμερικανικό μονοπάτι: μια δημοκρατία ελεύθερης αγοράς πρόθυμη να γίνει υπεύθυνος μέρος της παγκόσμιας τάξης που κινούν οι ΗΠΑ, παίζοντας με τους κανόνες χωρίς να υπάρχει η επιθυμία αλλαγής. Η ελπίδα δεν εκπληρώθηκε, και, όπως αποδεικνύεται, οι Κινέζοι εξακολουθούν να είναι Κινέζοι, κάτι που οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι έτοιμες να το δεχτούν.
3. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους αγνόησαν τα δεκάδες εκατομμύρια των πολιτών που ένιωθαν ότι έχουν μείνει πίσω λόγω της παγκοσμιοποίησης.
Το 90% των γεωπολιτικών κρίσεων που βλέπουμε σήμερα, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία, η σύγκρουση για την Ταϊβάν, οι πυρηνικές εντάσεις με το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα, οφείλονται άμεσα ή έμμεσα στη γεωπολιτική ύφεση που προκαλείται από αυτά τα τρία ζητήματα, υποστηρίζει ο Μπρέμερ.
«Με άλλα λόγια, οι κρίσεις δεν αφορούν μεμονωμένους ηγέτες. Αποτελούν δομικό χαρακτηριστικό του γεωπολιτικού μας τοπίου», λέει χαρακτηριστικά, προσθέτοντας. ωστόσο, ότι αυτές οι κρίσεις δεν θα διαρκέσουν για πάντα. Όμως καταλήγουν σε μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων, η οποία είναι κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που έχουμε συνηθίσει.
Πώς μοιάζει επομένως αυτή η νέα παγκόσμια τάξη;
Η ασφάλεια και η οικονομία
«Αυτό που έχουμε σήμερα είναι πολλαπλές παγκόσμιες τάξεις, ξεχωριστές αλλά επικαλυπτόμενες», απαντάει ο αναλυτής, εξηγώντας πως πλέον δεν έχουμε πολυδιάστατες υπερδυνάμεις. «Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα δεν είναι υπερδυνάμεις σήμερα, τουλάχιστον όχι με τον τρόπο που χρησιμοποιούσαμε κάποτε τον όρο», συμπληρώνει, υπογραμμίζοντας πως επικρατούν δύο τάξεις πραγμάτων: η ασφάλεια και η οικονομία. Στην ασφάλεια έχουμε μια μονοπολική τάξη, αλλά στην οικονομία πολυπολική.
Σκιαγραφώντας τον κόσμο μας, όπως καθορίζεται από αυτές τις δύο τάξεις πραγμάτων, αναφέρει τα εξής:
- Οι Ηνωμένες Πολιτείες κυριαρχούν στην ασφάλεια και κανείς δεν μπορεί να τις πλησιάσει. Τουλάχιστον όχι μέσα στην επόμενη δεκαετία. Ούτε καν η Κίνα που, αν και αναπτύσσει έντονη στρατιωτική δραστηριότητα στην Ασία, περιορίζεται στην συγκεκριμένη περιοχή. Για τη Ρωσία ούτε λόγος.
- Η στρατιωτική κυριαρχία δεν επιτρέπει στην Ουάσιγκτον να θέσει τους κανόνες στην παγκόσμια οικονομία, επειδή η οικονομική τάξη είναι πολυπολική:
1. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα οικονομικά είναι εντελώς εξαρτώμενες. Τόσο που δεν αναμένεται οικονομικός πόλεμος. «Δεν μπορείς να έχεις έναν οικονομικό ψυχρό πόλεμο αν δεν υπάρχει κανείς πρόθυμος να τον πολεμήσει».
2. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η μεγαλύτερη κοινή αγορά στον κόσμο και είναι σε θέση να θέσει κανόνες και πρότυπα που οι άλλοι πρέπει να αποδεχθούν εφόσον επιθυμούν συναλλαγές.
3. Η Ιαπωνία εξακολουθεί να είναι μια παγκόσμια οικονομική δύναμη, αλλά μετά βίας.
4. Η οικονομία της Ινδίας αναπτύσσεται ραγδαία, όπως και η επιρροή της στην παγκόσμια σκηνή.
5. Η σημασία αυτών και άλλων οικονομιών θα συνεχίσει να μεταβάλλεται μέσα στην επόμενη δεκαετία, αλλά το σίγουρο είναι ότι η παγκόσμια οικονομική τάξη είναι και θα παραμείνει μια πολυπολική τάξη πραγμάτων.
«Ανάμεσα στην ασφάλεια και την οικονομική τάξη υπάρχουν εντάσεις. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να ορίζουν όλο και περισσότερους τομείς της οικονομίας που είναι κρίσιμοι για την εθνική ασφάλεια, γι’ αυτό και πιέζουν άλλες χώρες να ευθυγραμμίσουν τις πολιτικές τους με των ΗΠΑ στους ημιαγωγούς, στα κρίσιμα ορυκτά και ίσως σύντομα στο TikTok. Από την πλευρά της, η Κίνα θέλει να χρησιμοποιήσει το πλεονέκτημά της στο εμπόριο για να αυξήσει την επιρροή της στο διπλωματικό πεδίο. Η Ευρώπη, η Ινδία, η Ιαπωνία και άλλες χώρες θέλουν να διασφαλίσουν ότι ούτε η ασφάλεια ούτε η οικονομική τάξη θα κυριαρχούν στην άλλη, και πιθανότατα θα τα καταφέρουν», σχολιάζει.
Η ψηφιακή τάξη πραγμάτων
Πέρα από τη στρατιωτική ασφάλεια και την οικονομία, αναδύεται μία τρίτη παγκόσμια τάξη «που σύντομα θα έχει μεγαλύτερη επιρροή από τις άλλες»: η ψηφιακή. Το παιχνίδι αλλάζει σημαντικά όμως, καθώς για πρώτη φορά, στη νέα αυτή τάξη πραγμάτων οι κυρίαρχοι παράγοντες δεν θα είναι κυβερνήσεις, αλλά εταιρείες τεχνολογίας.
Έχουμε ήδη δει την επιρροή της τεχνολογίας σε πολλές πτυχές της σύγχρονης καθημερινότητας. Ήδη οι τεχνολογικές εταιρείες, που δρουν μάλιστα με γνώμονα το κέρδος, ελέγχουν πτυχές της κοινωνίας, της οικονομίας και της εθνικής ασφάλειας που κάποτε αποτελούσαν αποκλειστική ιδιοκτησία του κράτους. Οι ιδιωτικές τους αποφάσεις επηρεάζουν άμεσα τα προς το ζην, τις αλληλεπιδράσεις, ακόμη και τον τρόπο σκέψης δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Όλο και περισσότερο, διαμορφώνουν επίσης το παγκόσμιο περιβάλλον μέσα στο οποίο λειτουργούν οι κυβερνήσεις.
Τα τρία σενάρια για το μέλλον
Επομένως, με βάση όλα αυτά, ανακύπτει το εξής ερώτημα: Πώς θα χρησιμοποιήσουν οι τεχνολογικές εταιρείες τη νέα δύναμή τους; Υπάρχουν τρία πιθανά σενάρια, σύμφωνα πάντα με τον Μπρέμερ:
- Εάν οι Αμερικανοί και οι Κινέζοι συνεχίσουν να διεκδικούν ολοένα και περισσότερο χώρο στον ψηφιακό κόσμο, και οι εταιρείες τεχνολογίας ευθυγραμμιστούν με τις κυβερνήσεις τους, θα καταλήξουμε σε έναν τεχνολογικό ψυχρό πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας.
Σε αυτή την περίπτωση ο ψηφιακός κόσμος θα χωριστεί σε δύο στρατόπεδα, οι υπόλοιπες χώρες θα αναγκαστούν να επιλέξουν πλευρά και η παγκοσμιοποίηση θα κατακερματιστεί.
- Εάν οι εταιρείες τεχνολογίας επιμείνουν στις στρατηγικές παγκόσμιας ανάπτυξης, αρνούμενες να ευθυγραμμιστούν με τις κυβερνήσεις τους και διατηρώντας το υπάρχον χάσμα μεταξύ του φυσικού και του ψηφιακού πεδίου ανταγωνισμού, τότε θα δούμε μια νέα παγκοσμιοποίηση: μια παγκοσμιοποιημένη ψηφιακή τάξη.
Σε αυτή την περίπτωση, οι εταιρείες θα παραμείνουν κυρίαρχες στον ψηφιακό χώρο και θα ανταγωνίζονται μεταξύ τους για κέρδη και με τις κυβερνήσεις για γεωπολιτική ισχύ, με τον ίδιο τρόπο που οι μεγάλοι κρατικοί παράγοντες επιδιώκουν σήμερα την επιρροή στον χώρο όπου επικαλύπτονται η οικονομία και η ασφάλεια.
- Εάν ο ψηφιακός χώρος γίνει η πιο σημαντική αρένα του ανταγωνισμού μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, με τη δύναμη των κυβερνήσεων να συνεχίζει να φθίνει σε σχέση με τη δύναμη των εταιρειών τεχνολογίας, τότε η ίδια η ψηφιακή τάξη θα γίνει η κυρίαρχη παγκόσμια τάξη πραγμάτων.
Σε αυτή την περίπτωση, θα έχουμε μια τεχνοπολική τάξη στην οποία κυριαρχούν οι εταιρείες τεχνολογίας ως οι κεντρικοί παίκτες στη γεωπολιτική του 21ου αιώνα.
Ποιο είναι το πιο πιθανό σενάριο; Δεν ξέρουμε, απαντάει ο αναλυτής, υπογραμμίζοντας πως καμία περίπτωση δεν είναι αναπόφευκτο να συμβεί. Το σενάριο όπου θα καταλήξουμε, θα εξαρτηθεί «από το πώς η εκρηκτική φύση της τεχνητής νοημοσύνης κατευθύνει τις αλλαγές στις υπάρχουσες δομές εξουσίας, εάν οι κυβερνήσεις είναι σε θέση και επιθυμούν να ρυθμίσουν τις εταιρείες τεχνολογίας και, το πιο κρίσιμο, πώς τα στελέχη της τεχνολογίας θα αποφασίσουν ότι θέλουν να χρησιμοποιήσουν τη νέα τους δύναμη», καταλήγει.
