Οι αυτοκρατορίες πεθαίνουν αργά και με σκληρό τρόπο. Και όταν έχουμε να κάνουμε με την Οθωμανική αυτοκρατορία – μία από τις πιο μακροχρόνιες στην ανθρώπινη ιστορία – τότε ο θάνατος αυτός μπορεί να οδηγήσει σε απωθημένα, αίσθηση αδικιών, προδοσίας, μία νοσταλγία μεγαλείου και αξιώσεις που μπορεί να μην εξαφανιστούν για αιώνες.
Σε χώρες που κάποτε είχαν μεγαλουργήσει το πολιτικό σύστημα (ή τουλάχιστον μέρος αυτού) έχει τον τρόπο να «θρέφει» τους πολίτες με μια διογκωμένη αίσθηση της ακμής του έθνους, μία ρομαντική άποψη της αυτοκρατορίας και συνεχείς επικλήσεις του ένδοξου παρελθόντος. Είναι κάτι που το γνωρίζουμε καλά και στην Ελλάδα. Αυτές οι αναφορές στο παρελθόν διαμορφώνουν όμως έως έναν βαθμό και τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν οι πολίτες τη θέση τους στον κόσμο σήμερα.
Αυτό το αντιλαμβάνεται πλήρως ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Το αξιοποίησε κατά τα προηγούμενα 20 χρόνια που ήταν στην εξουσία και το χρειάζεται τώρα περισσότερο από ποτέ στη νέα αυτή προεδρική θητεία του στην Τουρκία. Για αυτό και δεν χάνει ευκαιρία να μιλάει για την έναρξη του «τουρκικού αιώνα» – ενός αιώνα που κατά τον ίδιο φέρνει τη χώρα του στο επίκεντρο της παγκόσμιας γεωπολιτικής σκηνής, ενισχύοντας την επιρροή της σε πολλαπλά μέτωπα.
Ο εκδυτικισμός
Ο γνωστός τουρκικής καταγωγής Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας, Σονέρ Τζαγκαπτάι, έχει εξηγήσει σε αναλύσεις του ότι η προσέγγιση του Προέδρου Ερντογάν στις παγκόσμιες και περιφερειακές υποθέσεις αντιπροσωπεύει άλλοτε τη συνέχεια και άλλοτε την αλλαγή σε σχέση τόσο με την οθωμανική κληρονομιά όσο και με το κεμαλικό μοντέλο. Ο οθωμανικός εκδυτικισμός που ξεκίνησε στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα ήταν ένα στρατηγικό έργο που οδηγήθηκε από την επίγνωση της αδυναμίας του κράτους. Για να αναβιώσουν το μεγαλείο της αυτοκρατορίας, οι σουλτάνοι αποφάσισαν να αντιγράψουν τους θεσμούς της πολιτείας από τις ευρωπαϊκές παγκόσμιες δυνάμεις.
Ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, ο οποίος ίδρυσε τη σύγχρονη Τουρκία το 1923, ασπάστηκε περαιτέρω αυτό το μοντέλο, όπως και οι διάδοχοί του. Αυτή η τάση συνεχίστηκε και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με την Άγκυρα να στρέφεται προς την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Τουρκία συμμάχησε με τη Βρετανία κατά το μεγαλύτερο μέρος του 19ου αιώνα ενάντια στη Ρωσία, με τη Γαλλία κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου κατά της φασιστικής Ιταλίας και με τις Ηνωμένες Πολιτείες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κατά της Σοβιετικής Ένωσης.
Το «ανορθόδοξο» μοντέλο Ερντογάν
Ο Ερντογάν, σημειώνει ο Τζαγκαπτάι, από την πλευρά του επέλεξε ένα πιο ανορθόδοξο μοντέλο. Στόχος του είναι να κάνει την Τουρκία μεγάλη ως αυτόνομη δύναμη, όχι ως ένα έθνος που απλώς στηρίζεται στη Δύση. Κατά συνέπεια, η εξωτερική του πολιτική δεν ήταν μονολιθική. Όταν ανέλαβε για πρώτη φορά στα καθήκοντά του το 2003, προώθησε πιο διεθνιστικές, φιλοαμερικανικές και φιλοευρωπαϊκές πολιτικές – θέλοντας να αποκρούσει και την κριτική του κεμαλικού κατεστημένου.
Αυτή η περίοδος ολοκληρώθηκε το 2011, όταν ο Ερντογάν ψήφισε μια σειρά νόμων που έθεταν το δικαστικό σώμα υπό τον έλεγχό του και άρχισε να υπονομεύει τους αντιπάλους του —με τη βοήθεια του κινήματος Γκιουλέν, του συμμάχου του ακόμη τότε. Προώθησε μία νέα σειρά παγκόσμιων και μεσανατολικών πρωτοβουλιών με στόχο την αναζωογόνηση της επιρροής της Τουρκίας στην περιοχή, που βίωνε την «Αραβική Άνοιξη».
Ωστόσο, αυτή η πολιτική δεν απέδωσε τους προσδοκώμενους καρπούς. Η Άγκυρα είχε υποστηρίξει σθεναρά τους Αδελφούς Μουσουλμάνους. Όταν η ομάδα έχασε την επιρροή στην Αίγυπτο και σε άλλες χώρες, το ίδιο έπαθε και ο Ερντογάν. Η υποστήριξη της Τουρκίας στη συριακή αντιπολίτευση απέτυχε επίσης, φέρνοντάς την προσωρινά σε σύγκρουση με τη Ρωσία και το Ιράν.
Η στρατηγική αναπροσαρμόστηκε και πάλι. Ο Ερντογάν αποκατέστησε τις σχέσεις με το Ισραήλ και το Ιράκ και ενώ έχει δει τις σχέσεις του με την Ουάσινγκτον να περνάνε από 40 κύματα, έχει πετύχει να θεωρείται πολύτιμο μέλος του ΝΑΤΟ και ταυτόχρονα να διατηρεί καλές σχέσεις με τον Βλαντίμιρ Πούτιν και τη Ρωσία. Ο νέος ρόλος που θέλει να αναλάβει μετά και τον πόλεμο στην Ουκρανία; Αυτός του διαμεσολαβητή.
Η θέση της Τουρκίας στην παγκόσμια σκηνή
Ο Ερντογάν έχει πείσει μεγάλη μερίδα της τουρκικής κοινής γνώμης για τον ρόλο του στην παγκόσμια σκηνή. Οι υποστηρικτές του βλέπουν σε αυτόν έναν ηγέτη που έχει δείξει ότι η Τουρκία μπορεί να είναι σημαντικός παίκτης στη γεωπολιτική, παραμένοντας ανεξάρτητη και συναλλασσόμενη με Ανατολή και Δύση.
Η Τουρκία είναι βασικό μέλος του ΝΑΤΟ λόγω της στρατηγικής της θέσης στο σταυροδρόμι Ευρώπης και Ασίας και ελέγχει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό της συμμαχίας. Έχει ενοχλήσει πολλές φορές το ΝΑΤΟ, όπως με την αγορά των ρωσικών S-400 και πιο πρόσφατα επιχειρώντας να μπλοκάρει την ένταξης της Σουηδίας, αλλά ο Γενς Στόλτενμπεργκ έχει πάντα έναν καλό λόγο να πει για την Άγκυρα.
Επιπλέον μαζί με τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ), η Τουρκία μεσολάβησε σε μια ζωτικής σημασίας συμφωνία εν καιρώ πολέμου που επέτρεψε στην Ουκρανία να συνεχίσει να στέλνει σιτηρά μέσω της Μαύρης Θάλασσας σε μέρη του κόσμου που θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν σφοδρή επισιτιστική κρίση.
Παράλληλα ο Ερντογάν έχει σταθερά στο πλευρό του συντηρητικούς και θρησκευόμενους υποστηρικτές αναδεικνύοντας τις ισλαμικές αξίες σε μια χώρα που οριζόταν από την κοσμικότητα για σχεδόν έναν αιώνα και περιορίζοντας τις εξουσίες του στρατού.
Για να ικανοποιήσει τους ισλαμιστές συμμάχους του δεν δίστασε να μετατρέψει σε τζαμί την Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης. Έχει επίσης καταδικάσει τα δικαιώματα της κοινότητας LGBTQ+, υποδηλώνοντας ότι αποτελούν απειλή για την παραδοσιακή οικογένεια και πάνω από όλα κατά τη διάρκεια των δύο δεκαετιών στην εξουσία του, ο Ερντογάν παγίωσε τον έλεγχο των μέσων ενημέρωσης.
Οι διεθνείς παρατηρητές των εκλογών παρατήρησαν ότι τόσο ο πρώτος γύρος των προεδρικών εκλογών στις 14 Μαΐου όσο και ο δεύτερος γύρος της 28ης Μαΐου ήταν ελεύθεροι αλλά όχι ακριβώς δίκαιοι. Ενώ οι ψηφοφόροι στον δεύτερο γύρο είχαν μια επιλογή μεταξύ γνήσιων πολιτικών εναλλακτικών, «η μεροληπτική κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης και η έλλειψη ίσων όρων ανταγωνισμού έδωσαν ένα αδικαιολόγητο πλεονέκτημα στον κατεστημένο», δήλωσε ο Φάρα Καρίμι, συντονιστής του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη.
Το νέο «φιλελεύθερο και συμπεριληπτικό» Σύνταγμα
Ο ίδιος πάντως φρόντισε να δώσει ένα σήμα αλλαγής ρότας με τις επιλογές των προσώπων για τα κορυφαία πόστα της νέας κυβέρνησής τους (υπουργεία Εξωτερικών, Άμυνας και Οικονομικών), αλλά και να δρομολογήσει τη σύνταξη νέου, πιο φιλελεύθερου, όπως είπε, συντάγματος της Τουρκίας, το οποίο θα αντικαταστήσει το σημερινό, που έλκει την καταγωγή του από την περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας υπό τον στρατηγό Κενάν Εβρέν.
«Θέλουμε να συνεχίσουμε τη διαδρομή μας στον δεύτερο αιώνα της δημοκρατίας μας, υπό την καθοδήγηση ενός πολιτικού συντάγματος που θα είναι φιλελεύθερο και συμπεριληπτικό και θα αγκαλιαστεί από όλα τα τμήματα της κοινωνίας μας», τόνισε μεταξύ άλλων και υπογράμμισε την ανάγκη η χώρα να απαλλαγεί από το συνταγματικό πλαίσιο που προέκυψε από το πραξικόπημα του 1980.
Να σημειωθεί ότι το τουρκικό σύνταγμα έχει τροποποιηθεί 19 φορές. Η πιο πρόσφατη αναθεώρηση, αυτή του 2017, δημιούργησε ένα προεδρικό σύστημα. Καταργήθηκε η θέση του πρωθυπουργού και ο πρόεδρος απέκτησε υπερεξουσίες.
Το έξυπνο παιχνίδι του σουλτάνου και ο τουρκικός.. Χάρι Πότερ
Αυτό που προέχει όμως για τους υποστηρικτές του είναι πως πρόκειται για έναν ηγέτη πυγμής, που θα οδηγήσει σταθερά την Τουρκία στον «αιώνα» της. Δεν βλέπουν προφανώς όλοι με αυτόν τον τρόπο τα πράγματα στη γειτονική χώρα. Ενδεικτικό της οπτικής της αντιπολίτευσης είναι ένα άκρως καυστικό άρθρο που δημοσιεύτηκε στην αγγλόφωνη έκδοση της Hürriyet.
«Ο Πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ισχυρίζεται ότι η διακυβέρνησή του έχει ωθήσει την τουρκική οικονομία στην ελίτ των 20 κορυφαίων του κόσμου (G-). Λίγοι Τούρκοι γνωρίζουν ότι η τουρκική οικονομία ήταν στην πρώτη 20άδα πριν το κόμμα του έρθει στην εξουσία, αλλά ο κ. Ο Ερντογάν παίζει ένα πολύ έξυπνο παιχνίδι: Κάντε τους Τούρκους να νιώσουν ξανά αυτοκρατορία. Η βιομηχανία κατασκευής όπλων, που πάντα είχε απήχηση στις τουρκικές καρδιές, ήταν η τέλεια αρχή. Μπορούμε να φτιάξουμε το δικό μας μαχητικό αεροσκάφος, drones, αεροπλανοφόρα, διαστημόπλοια, τανκς, ακόμη και έναν πύραυλο με βεληνεκές 2.500 χιλιομέτρων. Όλα αυτά προτού μπορέσουμε να σχεδιάσουμε, να αναπτύξουμε και να κατασκευάσουμε ένα πλήρως τουρκικό αυτοκίνητο και ενώ οι Τούρκοι επιστήμονες συζητούσαν ακόμη πώς να παράγουν ένα “ισλαμικό ποδήλατο” ( πιθανώς ένα ποδήλατο που αρνείται να κάνει πετάλι αν ο ποδηλάτης έχει πιει αλκοόλ ή έχει φάει χοιρινό κρέας).
Δεν έχουμε ακόμη τις καλύτερες ποδοσφαιρικές ομάδες του κόσμου όπως η Μπαρτσελόνα και η Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ, αλλά έχουμε έναν εθνικό αερομεταφορέα που χορηγεί τόσο τη Μπαρτσελόνα όσο και τη Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ. Και η τουρκική βιομηχανία ψυχαγωγίας ετοιμάζεται τώρα να δημιουργήσει έναν «τουρκικό Χάρι Πότερ». Ο Τούρκος ήρωας πιθανότατα θα είναι ένα 10χρονο παιδί που φοιτά στο Hogwarts School of Imams με μια προσπάθεια να ξεπεράσει τους απίστους. Σύντομα μπορεί να ακολουθήσει το “Τούρκοι Πειρατές της Μεσογείου”, με ναυτικές περιπέτειες στα ανοιχτά της Κύπρου» γράφει με εμφανώς ειρωνική διάθεση η τουρκική εφημερίδα, σε άρθρο που τιτλοφορείται «Ο τουρκικός αιώνας!».
Και καταλήγει: «Ο κ. Ερντογάν έχει ήδη πατήσει το κουμπί για να γίνει η Τουρκία μεγάλη παγκόσμια δύναμη μέχρι το έτος 2071».
