«Ένα διαρκές πεδίο μάχης ήταν η τουρκική εξωτερική πολιτική, ειδικά τα τελευταία 10 χρόνια». Με αυτά τα λόγια περιγράφει η τουρκική ιστοσελίδα Yetkinreport την εξωτερική πολιτική του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. «Στο επίκεντρο της στρατηγικής του Κόμματος AKΡ του Ερντογάν ήταν η προστασία της χώρας τόσο από εξωτερικούς εχθρούς όσο και από εσωτερικούς εχθρούς των οποίων οι ρίζες είναι πάντα έξω», προσθέτει. «Σε αυτό το πλαίσιο, το κύριο στοιχείο της αφήγησης της εξωτερικής πολιτικής Ερντογάν ήταν ότι η Τουρκία είναι περικυκλωμένη από εχθρούς και υπό επίθεση».
Μια ματιά όμως στην διαρκώς αναπτυσσόμενη αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας, την επέκταση της στρατιωτικής παρουσίας στην περιοχή, στις προκλήσεις και την καταπάτηση κάθε έννοιας διεθνούς δικαίου στην περιοχή, φανερώνει απλά ότι ο Τούρκος πρόεδρος ακολουθεί κατά γράμμα μια νέο-Οθωμανική εξωτερική πολιτική, προσπαθώντας να επιβάλει τη χώρα του ως παγκόσμια δύναμη. Χωρίς να διστάζει να έρθει σε σύγκρουση με τους παραδοσιακούς συμμάχους της Αγκυρας. «Η κυβέρνηση Ερντογάν έχει γίνει ενεργός παράγοντας στις εθνοτικές και φυλετικές συγκρούσεις στην περιοχή και έχει οδηγήσει την εξωτερική πολιτική της χώρας, σε μια μόνιμη κατάσταση έκτακτης ανάγκης», γράφει η τουρκική ιστοσελίδα, που ανήκει στον πολύ γνωστό δημοσιογράφο Μουράτ Γετκίν.
Η αντιπολίτευση αντίθετα, υπό τον υποψήφιο πρόεδρο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου φιλοδοξεί να φέρει την Τουρκία σε μια νέα εποχή. Ωστόσο, έχει αφήσει εκτός προεκλογικής εκστρατείας την εξωτερική πολιτική. Παρά τη σιωπή αυτή, η αντιπολίτευση έχει πολύ σαφείς τίτλους για την εξωτερική πολιτική: Θεσμική αλλαγή της διαδικασίας χάραξης εξωτερικής πολιτικής, να πάψει να καθορίζεται από ένα πρόσωπο, να δώσει πολύ περισσότερες εξουσίες στο υπουργείο Εξωτερικών.
Επιστροφή στη Δύση
Η ραχοκοκαλιά της εξωτερικής πολιτικής του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου και των έξι κομμάτων που τον στηρίζουν είναι η επιστροφή στη δυτική συμμαχία. Ένα από τα πρώτα άρθρα του τμήματος εξωτερικής πολιτικής του Μνημονίου Συνεννόησης των έξι, αφορά την αναβίωση της διαδικασίας πλήρους ένταξης στην ΕΕ. Θέματα που θα ανανεώσουν και θα αναζωογονήσουν τη σχέση μεταξύ Τουρκίας και ΕΕ, όπως η Τελωνειακή Ένωση, η απελευθέρωση των θεωρήσεων εισόδου, η εναρμόνιση της εξωτερικής πολιτικής, η νέα πράσινη συμφιλίωση και η κλιματική κρίση, τονίζονται συχνά όχι μόνο στο κεφάλαιο εξωτερικής πολιτικής του μνημονίου, αλλά και στους τίτλους οικονομίας, ανάπτυξης και δημοκρατίας.
Η επιστροφή στη δυτική συμμαχία δεν περιλαμβάνει φυσικά μόνο την ΕΕ. Ένας από τους κύριους στόχους είναι να αναζωογονηθεί η σχέση από το ΝΑΤΟ με το Συμβούλιο της Ευρώπης, η οποία επιδεινώθηκε κατά την περίοδο του Κόμματος ΑΚ και έφτασε ακόμη και σε οριακό σημείο.
Ο Κιλιτσντάρογλου υπόσχεται επίσης να «αναλάβει πρωτοβουλίες» για να επιστρέψει η Τουρκία στο πρόγραμμα αγοράς αεροσκαφών F-35, το οποίο ανέστειλαν οι ΗΠΑ το 2019. Σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές, ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης θα μπορούσε ακόμη και να αποφασίσει να επιστρέψει το S-400 συστήματα αεράμυνας, η αγορά των οποίων αποτέλεσε τη βάση της ρήξης με την Ουάσιγκτον.
Η ασύμμετρη σχέση της Τουρκίας με τη Ρωσία, η οποία έχει προκαλέσει την επιδείνωση των σχέσεων με τη Δύση, είναι επίσης ένα από τα σημαντικά θέματα της ατζέντας της εξωτερικής πολιτικής.
Η σχέση με τη Μόσχα
Η αντιπολίτευση κάνει λόγο για έναν «μη συγκρουσιακό και ισορροπημένο προσανατολισμό στην εξωτερική πολιτική που θα λύσει το πρόβλημα των S-400, ώστε να μην αποτελεί εμπόδιο στις σχέσεις με τη Δύση» .
Οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας βασίζονται πάντως σε εξαιρετικά λεπτές ισορροπίες. Και οι δύο χώρες είναι παρούσες στη Λιβύη. Η Μόσχα φιλοξένησε τη συνάντηση μεταξύ των υπουργών Εξωτερικών της Τουρκίας, της Συρίας και του Ιράν στις 25 Απριλίου για να συζητηθεί η προσέγγιση μεταξύ Δαμασκού και Άγκυρας. Επιπλέον, για την τουρκική κυβέρνηση, η Μόσχα παραμένει σήμερα ένας απαραίτητος εταίρος από ενεργειακή άποψη: το 2022, η Τουρκία εισήγαγε το 40% του φυσικού της αερίου από τη Ρωσία, ενώ η εισαγωγή ορυκτών καυσίμων αυξήθηκε από 14,3 σε 41, 8 δισεκατομμύρια δολάρια.
Στις 27 Απριλίου, εγκαινιάστηκε επίσης ο πυρηνικός σταθμός στο Ακούγιου που κατασκευάστηκε από τη ρωσική Rosatom.
Πρόβλημα μετανάστευσης
Το μεγαλύτερο ζήτημα που επισκιάζει την ατζέντα που προβλέπει η δυτική συμμαχία είναι το μεταναστευτικό πρόβλημα. Σχεδόν όλα τα κόμματα που απαρτίζουν την υπό τον Κιλιτσντάρογλου «Εθνική Συμμαχία», θέλουν η ΕΕ να αναλάβει από κοινού την ευθύνη και τον επιμερισμό των βαρών για το πρόβλημα των αιτούντων άσυλο στην Τουρκία. Δηλώνει ότι τόσο η Συμφωνία Επανεισδοχής του 2014 όσο και το Μνημόνιο Συνεννόησης του 2016 θα αναθεωρηθούν με την ΕΕ.
Το ινστιτούτο «Carnegie Europe», εκτιμά πάντως ότι ανεξάρτητα από την έκβαση των εκλογών στη Γείτονα, αυτή η αλλαγή δεν θα επεκταθεί πλήρως σε όλες τις πτυχές της εξωτερικής πολιτικής. «Μεγάλες διαφωνίες και συγκρούσεις συμφερόντων όπως στη Συρία και την Κύπρο δεν θα εξαφανιστούν απλά…Ειδικά στο Κυπριακό, που αποτελεί προτεραιότητα στις τουρκοευρωπαϊκές σχέσεις εδώ και δεκαετίες. Οι ειδικοί είναι της άποψης ότι οι συνομιλίες για λύση της σύγκρουσης θα παραμείνουν δύσκολες ακόμη και αν κερδίσει η αντιπολίτευση. Επιπλέον, πολλοί στην αντιπολίτευση βλέπουν το Κυπριακό από εθνικιστική σκοπιά. Λίγοι είναι πρόθυμοι να κάνουν παραχωρήσεις σε αυτό», σημειώνει το ινστιτούτο «Carnegie Europe». Η εξαμερής συμμαχία είπε ότι, σε περίπτωση νίκης, «θα επιδιώξει τους στόχους της προστασίας των κεκτημένων δικαιωμάτων της Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου»! Η στάση προς την Ελλάδα είναι δύσκολο επίσης να αλλάξει ριζικά, αν δεν πειστούν οι Δυτικοί Σύμμαχοι να παρέμβουν αποφασιστικά.
Η σχέση με το Ισραήλ
Ο νέος πρόεδρος της Τουρκίας θα πρέπει επίσης να διαχειριστεί την περίπλοκη σχέση με το Ισραήλ. Τα τελευταία χρόνια, ο Κιλιτσντάρογλου ήταν πολύ σκληρός: «Το Ισραήλ θα πρέπει να απομονωθεί διεθνώς εάν συνεχίσει την πολιτική του σφαγών και εάν συνεχίσει να επεκτείνει παράνομους οικισμούς σε παλαιστινιακά εδάφη», είχε πει το 2018.
Ο Ερντογάν, από την πλευρά του, επιδιώκει εδώ και καιρό να αναλάβει το ρόλο του υπερασπιστή του μουσουλμανικού κόσμου και της παλαιστινιακής υπόθεσης. Επιβεβαιώνοντας την πρωτοκαθεδρία της Ιερουσαλήμ έναντι της Μεδίνας και της Μέκκας ως ιερής πόλης του Ισλάμ. Παρά τις σκληρές θέσεις που έλαβε στο παρελθόν, ο Ερντογάν προχώρησε πάντως στην εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ και, το 2022, οι δύο χώρες επαναλειτούργησαν τις πρεσβείες τους. Αλλά η Άγκυρα προειδοποιεί: «Αυτό δεν σημαίνει ότι θα σταματήσουμε να υπερασπιζόμαστε τους Παλαιστίνιους».
Υπερτερούν τα θετικά
Ωστόσο, σύμφωνα με τους ειδικούς, τα θετικά αποτελέσματα μιας νίκης της αντιπολίτευσης στις σχέσεις με τη Δύση υπερτερούν των αρνητικών. Από εδώ και πέρα, η Τουρκία θα εμπόδιζε τη Ρωσία να παρακάμψει τις δυτικές κυρώσεις. Βλέπουν επίσης ένα από τα μεγαλύτερα θετικά αποτελέσματα στην επιστροφή του κράτους δικαίου πιο κοντά στα δυτικά πρότυπα. Οι νομικές μεταρρυθμίσεις και οι μεταρρυθμίσεις στα μέσα ενημέρωσης θα ξεκινούσαν αμέσως και οι «πολιτικοί κρατούμενοι» θα αποφυλακίζονταν.
Οι μελλοντικές μεταναστευτικές πολιτικές της χώρας είναι ζωτικής σημασίας για τη διεθνή ισορροπία. Τα τελευταία χρόνια, ο Ερντογάν δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει τους πρόσφυγες ως «πολιτικό εργαλείο» για να προωθήσει εκβιαστικά τα συμφέροντά του με την ΕΕ. Τουλάχιστον αυτό ίσως σταματήσει με πρόεδρο τον Κιλιτσντάρογλου.
