Την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή εμπνεύστηκε ο διάσημος Ελβετός σκηνοθέτης Μίλο Ράου για να δημιουργήσει τη δική του Αντιγόνη στην ζούγκλα του Αμαζονίου. Για να μεταφέρει σε όλο τον κόσμο το δράμα των αυτοχθόνων ιθαγενών στη Βραζιλία. Τις σφαγές επί δεκαετίες των ακτημόνων στην πολιτεία Πάρα του Αμαζονίου. Στην πιο βόρεια και πολιτικά βίαιη πολιτεία της Βραζιλίας, που είναι οικονομική αρχή και πολύ λιγότερο, κράτος. Η περιοχή παράγει σε τεράστιες ποσότητες καλαμπόκι και σόγια .
Οι σφαγές των ακτημόνων
Αλλά αυτό που είναι ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι πάνω από το μισό της γεωργικής γης, βρίσκεται στα χέρια μόλις του 1% του πληθυσμού – κυρίως των άμεσων απογόνων των πρώην αποικιοκρατών και των ιδιοκτητών σκλάβων.
Η αγροτική μεταρρύθμιση που εγκρίθηκε από τη δεκαετία του 1960 δεν άλλαξε τίποτα. Θα έπρεπε να είχε εξασφαλίσει μια δημοκρατική κατανομή στα αποικιακά λατιφούντια, αλλά δεν εφαρμόστηκε καν λόγω της αντίστασης των μεγάλων αγροτικών πολυεθνικών που λυμαίνονται την περιοχή. Το 1984, αμέσως μετά το τέλος της στρατιωτικής δικτατορίας στη Βραζιλία, ιδρύθηκε το κίνημα των ακτημόνων MST: το μεγαλύτερο κίνημα ακτημόνων αγροτών στη Λατινική Αμερική, αφοσιωμένο στη ριζική μεταρρύθμιση της γης και την οικολογική γεωργία. Ενάντια στην αποψίλωση των δασών του Αμαζονίου και τον εκτοπισμό των αυτόχθονων πληθυσμών.
Με καταλήψεις και απαλλοτριώσεις, το κίνημα κατάφερε να αποδοθούν τίτλοι ιδιοκτησίας γης σε περισσότερες από 400.000 οικογένειες. Δεν είναι περίεργο που το MST βρέθηκε στο στόχαστρο των εταιρειών. Δεκάδες ακτιβιστές δολοφονούνται κάθε χρόνο – ή εξαφανίζονται χωρίς ίχνη. Η πιο αιματηρή επίθεση από την κρατική εξουσία σημειώθηκε κοντά στην πόλη Μαραμπά στην πολιτεία Πάρα του Αμαζονίου. Εκεί, στις 17 Απριλίου 1996, 19 ακτιβιστές εκτελέστηκαν από τη στρατιωτική αστυνομία σε έναν δρόμο μέσα από το τροπικό δάσος του Αμαζονίου . Το «έγκλημά τους»; Έκαναν πορεία με αίτημα την αγροτική μεταρρύθμιση. Η δολοφονία των 19 ακτημόνων μέχρι σήμερα δεν έχει φτάσει στη δικαιοσύνη!
Οι ακτιβιστές επί σκηνής
Μετά από πρόσκληση του κινήματος των ακτημόνων, ο Μίλο Ράου άρχισε να σχεδιάζει για να ανεβάσει το έργο «Αντιγόνη στον Αμαζόνιο» μαζί με τους επιζώντες της σφαγής , την άνοιξη του 2020. Μαζί με επιζώντες και ακτιβιστές, ο Ράου αναπαρήγαγε το πιο βάναυσο παράδειγμα βίας της αστυνομίας της Βραζιλίας – μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια. «Θα ήταν δύσκολο να βρεθεί πιο κατάλληλο υπόβαθρο από το έργο του Σοφοκλή: Η «Αντιγόνη» , λέει ο Ράου. «Η Αντιγόνη είναι η ιστορία του τυράννου Κρέοντα, που θέλει να διατηρήσει την εξουσία του με κάθε κόστος – και η Αντιγόνη, που τον αψηφά.
Το σύγχρονο καπιταλιστικό κράτος ανταγωνίζεται την παραδοσιακή κοινωνία, η αρχή της εκμετάλλευσης εναντίον της προόδου, ενάντια στην αρχή της ισορροπίας μεταξύ ανθρώπου και φύσης, η ζωής ενάντια στον θάνατο. Ο «εχθρός του κράτους» Πολυνείκης, αμφισβητεί τον Κρέοντα. Μια ιθαγενής ηθοποιός και ακτιβίστρια, η Κέι Σάρα, πρωταγωνιστεί στην ταινία ως η «Αντιγόνη» του Αμαζονίου. Τον μάντη Τειρεσία υποδύεται ο ιθαγενής φιλόσοφος Αιλτον Κρένακ. Η ηθοποιός που υποδύεται την Ισμήνη, την αδερφή της Αντιγόνης, μεγάλωσε σε ένα quilombo, μια κοινότητα που ιδρύθηκε αρχικά από δραπέτες σκλάβους. Τέλος, η χορωδία αποτελείται από τους επιζώντες της σφαγής του 1996, μαζί με ηθοποιούς από την Ευρώπη και τη νότια Βραζιλία: ένα καστ τόσο αντιφατικό όσο η ίδια η βραζιλιάνικη κοινωνία. Η πρώτη φάση της πρόβας διακόπηκε λόγω του Covid. Τον Μάρτιο του 2023 ξεκίνησαν ξανά οι πρόβες για την «Antigone im Amazonas» και την 1η Απριλίου, μαζί με εκατοντάδες ακτιβιστές, ο Ράου και οι ηθοποιοί έκαναν κατάληψη στον ομοσπονδιακό αυτοκινητόδρομο, μέσα στο τροπικό δάσος, στο σημείο όπου έγινε η σφαγή των 19 ακτημόνων. «Μαζί με τους επιζώντες, αναπαραστήσαμε το πιο βάναυσο παράδειγμα αστυνομικής βίας της Βραζιλίας – μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια», λέει συγκινημένος ο Ελβετός σκηνοθέτης.
Η ομοσπονδιακή αστυνομία προσπάθησε την τελευταία στιγμή να αποτρέψει την παράσταση, αλλά αυτό δεν κατέστη δυνατό χάρη στους συγκεντρωμένους 500 ακτιβιστές, αλλά και πολιτικούς και δημοσιογράφους.
Πρεμιέρα στις 13 Μαΐου
Η θεατρική παραγωγή του Μίλο Ράου «Αντιγόνη στον Αμαζόνιο» γιορτάζει την πρεμιέρα της στις 13 Μαΐου στο Βελγικό Θέατρο NT της Γάνδης. Θα προβληθεί επίσης στο Burgtheater στο πλαίσιο του Φεστιβάλ της Βιέννης από τις 25 έως τις 27 Μαΐου. Η σκηνοθεσία δεν περιλαμβάνει μόνο ηχογραφήσεις ταινιών της αναπαράστασης της σφαγής της 17ης Απριλίου, αλλά και μια διεθνή εκστρατεία κατά της καταστροφής του Αμαζονίου από πολυεθνικές εταιρείες τροφίμων. Όπως λέει ένας από τους επιζώντες της σφαγής, που μετέχει στη χορωδία: «Ήταν δύσκολο να τα ξαναπαίξουμε όλα. Αλλά μου έδειξε πόσο απαραίτητος είναι ο αγώνας μας».
Το κίνημα των ακτημόνων στον Αμαζόνιο αντανακλά ένα ριζοσπαστικό όχι, στο πρόσωπο της Αντιγόνης. Ίσως για κάποιους να είναι η ουτοπία μιας κοινότητας που ακολουθεί μια ριζοσπαστική οικολογική ανησυχία. «Να μην αποικίζουμε, αλλά να συνυπάρχουμε. Γιατί «δεν θα αποικίσουμε κανέναν πλανήτη», λέει ο «Τειρεσίας», Κρενάκ. «Το μόνο πράγμα που αποικίσαμε είναι η Γη. Και αυτό πήγε στραβά.»
