Ο ήχος από πολυβόλα και οι εκρήξεις από αεροπορικές επιδρομές τρόμαξαν τους κατοίκους της πρωτεύουσας Χαρτούμ του Σουδάν, το περασμένο Σάββατο. Η διαμάχη για την εξουσία μεταξύ του de facto αρχηγού του κράτους, στρατηγού Αμπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν και του αναπληρωτή του, Μοχάμεντ Χαμντάν Ντάγκλο, κλιμακώθηκε αιφνιδίως, το Σαββατοκύριακο.
Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, 185 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στις μάχες στο Χαρτούμ και σε άλλες περιοχές της χώρας. Ο ΟΗΕ κάνει λόγο επίσης για 1.800 τραυματίες.
Αλλά ποιoι είναι οι εμπόλεμοι στο Σουδάν και γιατί; Θα μπορούσαν οι μάχες να εξελιχθούν σε εμφύλιο πόλεμο; Και πώς θα μπορούσε να τερματιστεί η σύγκρουση με όσο το δυνατόν μικρότερη αιματοχυσία; Στο Σουδάν πολεμούν δυο μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις: Από τη μια, ο στρατός του τρίτου μεγαλύτερου αφρικανικού κράτους (SAF), όπως ονομάζεται ο σουδανικός στρατός. Επικεφαλής είναι ο στρατηγός αλ Μπουρχάν.
Από την άλλη, η πολιτοφυλακή «Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (RSF) μάχεται εναντίον του στρατού. Αρχηγός της πολιτοφυλακής είναι ο Μοχάμεντ Χαμντάν Ντάγκλο, γνωστός ως Χεμέτι.
«Η μυρωδιά του θανάτου είναι παντού»: Μαίνεται ο εμφύλιος στο Σουδάν
Πώς κλιμακώθηκε η σύγκρουση
Οι μάχες ξεκίνησαν το πρωί του Σαββάτου στο Χαρτούμ μεταξύ του στρατού και της RSF. Και οι δύο πλευρές επιτέθηκαν με βαρύ πυροβολικό και δυνάμεις πεζικού. Ο στρατός ανέπτυξε επίσης ελικόπτερα και αεροπλάνα πάνω από την πρωτεύουσα.
Αυτόπτες μάρτυρες είπαν στο CNN ότι τόσο ο στρατός όσο και οι RSF επιτέθηκαν σε κλινικές. Το συνδικάτο των γιατρών του Σουδάν ανέφερε ότι τουλάχιστον έξι νοσοκομεία δέχθηκαν επίθεση. Ένας γιατρός σε νοσοκομείο στο Χαρτούμ είπε στον τηλεοπτικό σταθμό ότι χτυπήθηκε ένα μαιευτήριο. «Ακούσαμε βαριά όπλα και ήμασταν ξαπλωμένοι στο έδαφος με τους ασθενείς μας», είπε ο γιατρός.
Εκπρόσωπος της Κεντρικής Ενωσης των Σουδανών Γιατρών είπε στον τηλεοπτικό σταθμό ότι δεν υπάρχει τρόπος να θάψουν τους νεκρούς. «Τα πτώματα αρχίζουν να αποσυντίθενται». Αλλά δεν ήταν μόνο στην πρωτεύουσα που τα δύο στρατόπεδα πολεμούν. Μάχες αναφέρθηκαν επίσης από άλλες μεγάλες πόλεις όπως το αλ Φασίρ και το Πορτ Σουδάν. Δεν είναι σαφές εάν η RSF ή ο στρατός έχουν αυτήν τη στιγμή το πάνω χέρι. Και τα δύο μέρη ισχυρίζονται ότι βρίσκονται στα πρόθυρα της στρατιωτικής νίκης έναντι της άλλης πλευράς.
Η αιτία της σύγκρουσης
Για να δούμε την αιτία της σύγκρουσης, πρέπει να πάμε τέσσερα χρόνια, πίσω. Από το 2018 έως το 2019 εξελίχθηκε μια επανάσταση στο Σουδάν. Αυτή η τεράστια χώρα, ένας σύνδεσμος μεταξύ του αραβικού και του αφρικανικού κόσμου, γνώρισε το δεύτερο κύμα δημοκρατικών εξεγέρσεων το 2018. Εκείνη την εποχή, διοικούνταν από την ισλαμιστική δικτατορία του Ομάρ αλ Μπασίρ για τρεις δεκαετίες. Μετά από μια σειρά από μαζικές διαδηλώσεις στις οποίες συμμετείχαν όλα τα κοινωνικά στρώματα, ο Αλ Μπασίρ καθαιρέθηκε από τον στρατό το 2019. Μια μεταβατική κυβέρνηση, στην οποία η εξουσία θα μοιραζόταν μεταξύ εκπροσώπων της κοινωνίας των πολιτών και του στρατού, ανέλαβε την εξουσία με στόχο τον εκδημοκρατισμό της χώρας και τη διοργάνωση ελεύθερων εκλογών μέσα σε λίγα χρόνια. Ωστόσο, αυτό δεν συνέβη.
Έκτοτε, το Σουδάν προσπάθησε να βρει μια ισορροπία μεταξύ των διεκδικήσεων της κοινωνίας των πολιτών και του στρατού, που δεν θέλει να το επιτρέψει.
Οι συγκρούσεις πυροδοτήθηκαν από τις Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης του Χεμέτι. Ο Χεμέτι έχει κατηγορηθεί στο παρελθόν για πράξεις βίας στο Νταρφούρ και για σφαγές διαδηλωτών στο Χαρτούμ.
Νέο πραξικόπημα
Τον Οκτώβριο του 2021, ο στρατός πραγματοποίησε πραξικόπημα και ο σημερινός de facto αρχηγός του κράτους, στρατηγός αλ Μπουρχάν, κατέλαβε την εξουσία. Μετά από νέες μαζικές διαδηλώσεις, ο στρατός υποσχέθηκε να οργανώσει δημοκρατικές εκλογές εντός δύο ετών. Ωστόσο, υπήρχε ένα πρόβλημα: η πολιτοφυλακή RSF επρόκειτο να ενσωματωθεί στον στρατό στο πλαίσιο της δημιουργίας μιας πολιτικής κυβέρνησης.
Η RSF όμως θέλησε πρώτα να διευκρινιστεί σε ποιον πρέπει να ανατεθεί η ανώτατη διοίκηση των ενόπλων δυνάμεων. Η αντιπαράθεση σε αυτό το θέμα προκάλεσε μια σύγκρουση που σιγοβράζει τους τελευταίους μήνες. Η πολιτοφυλακή συνεχίζει να ενεργεί ανεξάρτητα. Σύμφωνα με τον ειδικό του Σουδάν, Γκέριτ Κουρτζ , η RSF είναι υπεύθυνη για τις πιο σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με στοχευμένες πράξεις βίας κατά του άμαχου πληθυσμού.
Σύγκρουση για την εξουσία
«Σε τελική ανάλυση, η σύγκρουση αφορά και την εξουσία», λέει ο Κούρτζ. Η αλήθεια είναι ότι ουδείς από τους δύο πολέμαρχους πιστεύει στη μετάβαση στη δημοκρατία. Ο Μπουρχάν θέλει να παραμείνει μόνιμα στην ηγεσία της χώρας. Και εκεί θέλει να πάει ο Χεμέτι, που έχει εσκεμμένα δημιουργήσει σχέσεις στην Αφρική και τις αραβικές χώρες. «Και οι δυο θέλουν την εξουσία και τιποτα άλλο» λέει ο Σουδανός καθηγητής Σαντίκ Σάουερ Κάφι, που αγωνίζεται χρόνια για τη δημοκρατία στη χώρα του. «Ο Χεμέτι έχει τεράστιους πόρους και μερικές φορές καλύτερα όπλα από τον στρατό, ελέγχει ορυχεία χρυσού και πολλούς μαχητές. Αλλά τελικά είναι μια φυλετική πολιτοφυλακή. Ο στρατός του Σουδάν από την άλλη πλευρά, είναι μεγάλος και σχετικά καλά εκπαιδευμένος, αν και ήταν αποδυναμωμένος υπό τον αλ Μπασίρ. Τουλάχιστον δεν νομίζω ότι η RSF μπορεί να νικήσει τον στρατό, θα ήταν επίσης καταστροφή. Καμία πλευρά δεν μπορεί να αντέξει έναν διαρκή πόλεμο, δεν έχει τους πόρους και τη λαϊκή υποστήριξη. Ο στρατός επίσης δεν μπορεί να πληρώσει πολλούς από τους στρατιώτες του εδώ και μήνες» λέει ο καθηγητής Κάφι. «Ζούμε χωρίς νόμιμη κυβέρνηση από τον Οκτώβριο του 2021, γεγονός που εμποδίζει κάθε πρόοδο. Οι δάσκαλοι και οι δημόσιοι υπάλληλοι δεν έχουν λάβει μισθό έκτοτε. Όλα τα μέτρα πρέπει να στοχεύουν στο σχηματισμό πολιτικής κυβέρνησης. Φυσικά είναι πολύ πιο περίπλοκο τώρα.
«Οι άνθρωποι που βγήκαν στους δρόμους το 2018 δεν θέλουν να έχουν καμία σχέση με καμία πλευρά», εξηγεί και ο Γερμανός ειδικός. «Η πολιτοφυλακή RSF είχε συνεργαστεί από καιρό με τον στρατό και ήταν επίσης υπεύθυνη για αρκετές σφαγές κατά τη διάρκεια της δημοκρατικής επανάστασης».
Στη μέση και οι ισλαμιστές
Πολλοί αξιωματικοί του στρατού είναι επίσης πιστοί στο σύστημα του πρώην δικτάτορα αλ Μπασίρ. Υπάρχουν ακόμη υποστηρικτές του και μεταξύ του πληθυσμού. Πολλοί πιστοί του αλ Μπασίρ στον στρατό άσκησαν πίεση στον αρχηγό τους αλ Μπουρχάν να μην κάνει πολλές παραχωρήσεις στις πολιτικές δυνάμεις της κοινωνίας. Ο αλ Μπουρχάν επανέφερε πρώην διοικητικούς υπαλλήλους από τη δικτατορία του αλ Μπασίρ μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα το 2021. Επίσης εκπροσωπούνται ξανά στο δικαστικό σώμα και σε υψηλόβαθμες θέσεις της πολιτικής. Αυτοί οι αξιωματούχοι λοιπόν τάχθηκαν αμέσως στο πλευρό του στρατού.
Δεν πρέπει να υποτιμάται ούτε η επιρροή των ισλαμιστικών δυνάμεων εντός του στρατού. «Οι ισλαμιστές παίζουν κεντρικό ρόλο», λέει ο Κουρτζ. Από το πραξικόπημα το 2021, η ισλαμιστική επιρροή έχει αυξηθεί σημαντικά. Οι ισλαμιστικές ομάδες αντιδρούσαν στη διαδικασία. εκδημοκρατισμού που θεωρούν ότι επιβάλλεται από τη Δύση. Πιο πρόσφατα, υπήρξαν απειλές θανάτου κατά του ειδικού απεσταλμένου του ΟΗΕ Φόλκερ Πέρθες σε μια συνάντηση που φέρεται να συμμετείχαν υποστηρικτές του αλ Μπασίρ.
Οι ξένοι σύμμαχοι
Ποιους ξένους συμμάχους έχουν πίσω τους τα δύο στρατόπεδα; Σε διεθνές επίπεδο, το Σουδάν βρέθηκε πρόσφατα στο επίκεντρο μετά από επίσκεψη του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ. Οι Ρώσοι σχεδιάζουν να δημιουργήσουν μια ναυτική βάση στις ακτές του Σουδάν στην Ερυθρά Θάλασσα. Αυτό οδήγησε πρόσφατα σε εντάσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες ανησυχούν για την επιρροή τους στην περιοχή.
Η Ρωσία υποστηρίζει πλέον την RSF, όπως και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Ο Χεμέτι έχει στείλει μισθοφόρους στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα για τον πόλεμο στην Υεμένη, με αντάλλαγμα χρήματα. Συνδέεται επίσης με τη ρωσική ιδιωτική στρατιωτική οργάνωση Βάγκνερ. Επιπλέον, ο επικεφαλής της RSF διατηρεί καλές σχέσεις με τις γειτονικές Αιθιοπία και Ερυθραία πίσω του. «Και οι δύο πλευρές σε αυτή τη σύγκρουση κάνουν τη δική τους εξωτερική πολιτική», εξηγεί ο Κουρτζ.
Από την άλλη πλευρά , ο στρατός και ο αρχηγός του αλ Μπουρχάν είναι σύμμαχοι με την Αίγυπτο.Υπάρχει μάλιστα μια διαμάχη για ένα φράγμα στον Νείλο ,στην Αιθιοπία. Η Αίγυπτος προσπαθεί να το αποτρέψει αυτό μαζί με το Σουδάν. Η Σαουδική Αραβία, τέλος, βλέπει τον εαυτό της ως μεσολαβητή και προσπαθεί να βρει λύση στη σύγκρουση.
Ουδείς πάντως μπορεί να αποκλείσει ότι η σύγκρουση μπορει να εξελιχθεί σε εμφύλιο πόλεμο.«Όσο περισσότερο διαρκεί η σύγκρουση, τόσο πιο πιθανό είναι μέρη του πληθυσμού να ταχθούν με τη μία ή την άλλη πλευρά». Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε «μαζική αποσταθεροποίηση» στο Σουδάν, αλλά και σε ολόκληρη την περιοχή.
Σε κάθε περίπτωση , ο δρόμος προς την ειρήνη είναι ακόμη μακρύς. Οι πρόεδροι της Κένυας Ουίλιαμ Ρούτο, του Νοτίου Σουδάν Σάλβα Κιίρ και του Τζιμπουτί Ισμαΐλ Ομάρ Γκουελέχ πρόκειται να φτάσουν στην πρωτεύουσα Χαρτούμ το συντομότερο δυνατό, σε μια προσπάθεια μεσολάβησης, ανακοίνωσε επίσης η κυβέρνηση της Κένυας.
Η σταθερότητα στο Σουδάν είναι το κλειδί για την κοινωνική και οικονομική σταθερότητα της περιοχής. Οι διαπραγματεύσεις θα είχαν μια ευκαιρία, αν ο ΟΗΕ υποστηριχθεί στις διαπραγματεύσεις από ισχυρές περιφερειακές δυνάμεις όπως η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ή η Σαουδική Αραβία.
