Την ημέρα που ο Βλαντίμιρ Πούτιν έστελνε τα στρατεύματά του στην Ουκρανία πριν από έναν χρόνο, το πρώτο πακέτο κυρώσεων περίμενε ήδη σε ένα συρτάρι στο γραφείο της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στον 13ο όροφο του κτιρίου Μπερλεμόν. Η πρόεδρος της Κομισιόν εβδομάδες νωρίτερα, είχε αναθέσει στους στενότερους συνεργάτες της να προετοιμάσουν τις πιο σκληρές κυρώσεις στην ιστορία της ΕΕ.
Ένα χρόνο μετά, η ΕΕ έχει υιοθετήσει ήδη εννιά πακέτα κυρώσεων και ετοιμάζεται να επιβάλει το 10ο, αλλά δυστυχώς ο πόλεμος καλά κρατεί και ο Πούτιν δεν φαίνεται διατεθειμένος να κάνει πίσω.
Η Ενωση έχει ήδη δαπανήσει 30 δισεκατομμύρια ευρώ σε οικονομική βοήθεια στο Κίεβο και ετοιμάζεται να στείλει άλλα 18 δισ. για το 2023, σύμφωνα με τους μετριότερους υπολογισμούς. Στα τεράστια αυτά ποσά θα πρέπει να προστεθούν επίσης και τα κονδύλια που θα διαθέσουν οι επιμέρους χώρες μέλη.
Οι κυρώσεις, σύμφωνα με εκτίμηση της Eurostat, σήμαναν πτώση 2,5% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ, ενώ την ίδια ώρα πολλές ευρωπαικές επιχερρήσεις χρειάστηκε να διαλύσουν τις επενδύσεις τους στη Ρωσία – Ikea, Volkswagen, Lego, Netflix, Samsung, Visa, MasterCard, BP – για να αναφέρουμε μόνο μερικές.
Οι άνευ προηγουμένου οικονομικές κυρώσεις είχαν σκοπό να αποκόψουν σταδιακά τη Ρωσία από τη διεθνή χρηματοπιστωτική αγορά, να «παγώσουν» τις ρωσικές καταθέσεις στις δυτικές τράπεζες, όπως και τα περιουσιακά στοιχεία πολλών ολιγαρχών, υποστηρικτών του Πούτιν. Τα δυτικά προϊόντα υψηλής τεχνολογίας δεν μπορούν επίσης πλέον, να εξάγονται στη Ρωσία.
Μείωση της εξάρτησης
Το θετικό είναι βέβαια ότι μειώθηκε η εξάρτηση της ΕΕ από τις ρωσικές πηγές ενέργεια ς- από το 36% στο 9,7% του συνόλου των Ευρωπαϊκών ενεργειακών εισαγωγών. Η κατανάλωση φυσικού αερίου στην ΕΕ μειώθηκε το 2022, σε περίπου 366 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα από περίπου 400 δισεκατομμύρια που ήταν ετησίως τα τελευταία 10 χρόνια. «Το 2021,περίπου 140 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ή το 40% των εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ, προέρχονταν από ρωσικούς αγωγούς», λέει η Γαλλίδα οικονομολόγος Αρμέλ Λεκαρπεντιέ , που ειδικεύεται στην ενέργεια. «Οι εισαγωγές μειώθηκαν στα 63 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα το 2022 και θα μπορούσαν να πέσουν σε μόλις 10 δισεκατομμύρια, το 2023».
Οι ήπιες θερμοκρασίες από το φετινό φθινόπωρο και οι προσπάθειες που έγιναν για μείωση της κατανάλωσης –μειώθηκε κατά 20% από τον Αύγουστο ως τον Δεκέμβριο κατανάλωση –κατέστησαν δυνατή την προσέγγιση της νέας χρονιάς με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. «Κλείνουμε τον χειμώνα με ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα αποθήκευσης αερίου, που ξεπερνούν κατά μέσο όρο το 60%», λέει ο Πατρίς Ζεοφρόν, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Παρί- Ντοφέν και διευθυντής του Γεωπολιτικού Κέντρου Ενέργειας και Πρώτων Υλών ( CGEMP). Με άλλα λόγια, η ΕΕ θα πρέπει να εισαγάγει λιγότερες προμήθειες από ό,τι συνήθως για να αναπληρώσει τα αποθέματά της στο 100% πριν από τον επόμενο χειμώνα.
Ταυτόχρονα, η αγορά φυσικού αερίου ηρέμησε κάπως, με την μεγαβατώρα να διαπραγματεύεται κάτω από τα 50 ευρώ στην αγορά του Αμστερνταμ, ενώ είχε ξεπεράσει κατά πολύ τα 300 ευρώ τον περασμένο Αύγουστο. Για την ιστορία, η μέση τιμή το 2019 ήταν 13 ευρώ τη μεγαβατώρα, το 2020 ,εννιά ευρώ και το 2021 –πριν τον πόλεμο πάντα- είχε φτάσει τα 47 ευρώ. «Οι προβλέψεις είναι ότι η μέση τιμή ανά MWh θα διαπραγματεύεται στα 61 ευρώ το 2023, κατά μέσο όρο», εκτιμά η οικονομολόγος Αρμέλ Λεκαρπεντιέ. «Οι αβεβαιότητες πάντως,παραμένουν εξαιρετικά έντονες και η κατάσταση μπορεί να αλλάξει εντελώς », προσθέτει.
Εξάρτηση από το LNG
Χωρίς ρωσικό αέριο, η ΕΕ είναι υποχρεωμένη να στραφεί στο LNG και σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Κατάρ, για να καλύψει τις ανάγκες της. «Το LNG αντιπροσωπεύει πλέον το ήμισυ των εισαγωγών μας», τονίζει η Αρμέλ Λεκαρπεντιέ.Ο μεγάλος νικητής στον τομέα του LNG είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, με το σχιστολιθικό αέριο. «Οι ΗΠΑ παρέχουν πλέον τις μισές από τις ποσότητες LNG, δηλαδή το ένα τέταρτο των προμηθειών φυσικού αερίου της Ευρώπης, ενώ το μερίδιό τους ήταν σχετικά οριακό πριν από μερικά χρόνια», συνεχίζει η Γαλλίδα οικονομολόγος. Προσθέτει στην εξίσωση το Κατάρ, του οποίου τα αποθέματα φυσικού αερίου είναι τεράστια. «Οι δύο αυτές χώρες θα μπορούσαν να κατέχουν ολοένα και πιο δεσπόζουσα θέση στην παγκόσμια αγορά LNG», εκτιμά.
Η σύγκρουση στην Ουκρανία έχει συνεπώς αλλάξει τον γεωπολιτικό χάρτη του αερίου, μετατοπίζοντας την εξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό αέριο ,στο αμερικανικό και Καταριανό,.LNG. Μόνο που το LNG, σε κάθε περίπτωση, δεν θα είναι αρκετό για όλους. Η Ασία βρίσκεται ήδη στη διαδικασία να ισοφαρίσει ή και να ξεπεράσει την Ευρώπη ως ο μεγαλύτερος εισαγωγέας φυσικού αερίου στον κόσμο.
Υπάρχει επίσης η κινεζική ζήτηση, η οποία αυξάνεται έντονα εδώ και δύο δεκαετίες και η οποία αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω τα επόμενα χρόνια. Αυτό θα αυξήσει σημαντικά την παγκόσμια ζήτηση για LNG και θα θέσει την Ευρωπαϊκή Ένωση σε μια εξαιρετικά ανταγωνιστική αγορά με ασταθείς και δυνητικά υψηλές τιμές. Αυτό συνέβη στις αρχές του φθινοπώρου του 2021, με την επανεκκίνηση των ασιατικών οικονομιών μετά τον Covid-19. Αλλωστε, η κρίση του φυσικού αερίου ξεκίνησε τότε, με αυτή την πρώτη άνοδο των τιμών.
Μόνο μία λύση υπάρχει για να ξεφύγει η ΕΕ από τη θέση της ενεργειακής αβεβαιότητας: Να προχωρήσει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα στον μετασχηματισμό της οικονομίας της, στην κατεύθυνση της Πράσινης μετάβασης. Oσο πιο γρήγορα απελευθερωθεί η ΕΕ από τα ορυκτά καύσιμα, τόσο ασφαλέστερα θα αποφύγει τους ύφαλους …
