Τα smartphones καθιστούν τον πόλεμο στην Ουκρανία τον πιο έντονα τεκμηριωμένο στην ιστορία, αλλάζοντας τη μορφή της σύγκρουσης και μεταμορφώνοντας την αντίληψη του κόσμου γι’ αυτήν.
Όπως εξηγεί σε ανάλυσή της η Wall Street Journal, καθεμία από τις πολλές συσκευές μέσα και γύρω από την Ουκρανία λειτουργούν ως αισθητήρες που μπορούν να παρέχουν δεδομένα σε πραγματικό χρόνο. Τα μικρόφωνα και οι κάμερες τους μπορούν να καταγράφουν και να μεταδίδουν ήχους και εικόνες που απεικονίζουν τα γεγονότα του πολέμου ή παρέχουν εργαλεία για προπαγάνδα. Παρέχουν έτσι τη δυνατότητα στους ερευνητές να δημιουργήσουν εκτεταμένα οπτικά αρχεία της σύγκρουσης που θα μπορούσαν τελικά να καταλήξουν σε έναν απολογισμό ακόμη και για εγκλήματα πολέμου.
Έχουν αναπτυχθεί για τον εντοπισμό στρατιωτικών στόχων με τη συνειδητή ή ακούσια εμπλοκή χρηστών αλλά και για την εκτίμηση της έκτασης των καταστροφών. Προσφέρουν στους απλούς ανθρώπους τα μέσα να παρέχουν στον στρατό πληροφορίες στόχευσης, θολώνοντας τον διαχωρισμό μεταξύ αμάχων και μαχητών. Χρησιμοποιούνται από το ρωσικό και το ουκρανικό κοινό για τη συγκέντρωση κεφαλαίων για στολές, drones ή άλλο στρατιωτικό εξοπλισμό και από τον ουκρανικό στρατό για την καθοδήγηση drones και τον βομβαρδισμό στόχων.
«Ο πόλεμος είναι στην παλάμη του χεριού σας, κάτι που είναι εκπληκτικό, πραγματικά, θα μπορούσατε να βρίσκεστε οπουδήποτε στον κόσμο», σχολιάζει στη WSJ ο Μάθιου Φορντ, αναπληρωτής καθηγητής στο Σουηδικό Πανεπιστήμιο Άμυνας. «Μία συσκευή γίνεται το μέσο με το οποίο παράγεις, δημοσιεύεις και καταναλώνεις μέσα, αλλά και στοχεύεις τον εχθρό», εξηγεί.
Η ψηφιακή τεκμηρίωση που παρέχεται από τα smartphones είναι ήδη συντριπτική. Η Mnemonic, μια μη κερδοσκοπική εταιρεία με έδρα το Βερολίνο που τεκμηριώνει τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ουκρανία, δήλωσε ότι έχει συγκεντρώσει 2,8 εκατομμύρια ψηφιακά αρχεία σε λιγότερο από έναν χρόνο. Πάνω από 11 χρόνια πολέμου στη Συρία, το Syrian Archive, μια αδελφή οργάνωση, έχει συλλέξει και διατηρεί 5 εκατομμύρια ψηφιακά αρχεία.
Οι συσκευές έχουν επίσης σημαντική στρατιωτική χρησιμότητα. «Τα smartphone είναι ένα όνειρο που γίνεται πραγματικότητα για τους ανθρώπους των μυστικών υπηρεσιών και ένας εφιάλτης για τους ανθρώπους της αντικατασκοπίας», λέει στην αμερικανική εφημερίδα ο Έλιοτ Κοέν, στρατιωτικός ιστορικός και στρατηγός στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών στην Ουάσιγκτον – γιατί μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό κινήσεων του εχθρού, αλλά και μπορεί να εκθέσει τον κάτοχό του.
Η «αδυναμία» των Τσετσένων μαχητών στα κινητά τους πρόδωσε
Τσετσένοι μαχητές, πιστοί στον Ραμζάν Καντίροφ και γνωστοί για τη χρήση του TikTok και του Instagram, όπου καταφεύγουν για να διαφημίσουν τα κατορθώματα τους, έχουν επανειλημμένα εκθέσει τις τοποθεσίες τους χρησιμοποιώντας κινητά τηλέφωνα, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα ο ουκρανικός στρατός να καταφέρει τουλάχιστον τρία πλήγματα εναντίον τους.
Ένα περιστατικό ήταν σε ένα σχολικό κτίριο στη Χερσώνα. «Ο δημιουργός ενός βίντεο κινηματογράφησε τους συναδέλφους του από διαφορετικές οπτικές γωνίες, καθώς και τις περιοχές του σχολείου όπου βρίσκονταν», είπε ο αξιωματούχος. Λίγες ώρες αργότερα, το κτίριο χτυπήθηκε με πυροβολικό ακριβείας. Η επίθεση σκότωσε περίπου 30 μαχητές, ανέφεραν οι Τσετσένοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η χρήση τηλεφώνων στο πεδίο της μάχης είναι μια δοκιμασία θεμελιώδους πειθαρχίας, σημειώνει Κοέν.
Πλατφόρμες όπως το Facebook, το οποίο είναι αποκλεισμένο στη Ρωσία, και το VKontakte διαθέτουν σημαντικό πολεμικό περιεχόμενο, αλλά η υπηρεσία όπου εκτυλίσσεται μεγάλο μέρος του πολέμου και στις δύο πλευρές είναι το Telegram, μια κρυπτογραφημένη εφαρμογή που επιτρέπει την ευρεία διανομή περιεχομένου χωρίς σχεδόν καμία επιμέλεια.
Ο ρόλος του Telegram
«Μέσω του Telegram μεταδίδεται η φρίκη του πολέμου σε πραγματικό χρόνο, που δεν έχουμε ξαναδεί…χωρίς να “απολυμανθεί”, χωρίς να λογοκριθεί», επισημαίνει από την πλευρά του ο Andrew Hoskins, καθηγητής παγκόσμιας ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης.
«Σε ορισμένα κανάλια, κάθε εικόνα και βίντεο, νομίζω, είναι παραβίαση των Συμβάσεων της Γενεύης», οι οποίες απαγορεύουν, για παράδειγμα, τη διανομή φωτογραφιών των νεκρών πολέμου και επιμένουν στη διατήρηση της αξιοπρέπειας των αιχμαλώτων πολέμου, όπως προσθέτει.
Τα αρχεία της Ουκρανίας που τηρεί η Mnemonic έχουν ήδη περάσει από χρόνια ψηφιακής λήψης. Οι ερευνητές από τον οργανισμό εξετάζουν αυτά τα αρχεία, με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης, εργαλεία που αναμένεται να αναπτυχθούν περαιτέρω για να βοηθήσουν τις έρευνες στο μέλλον, αναφέρει ο Brian Perlman, ερευνητής Mnemonic. Σε κάθε ένα από τα αρχεία δίνεται ένα μοναδικό αναγνωριστικό που διασφαλίζει ότι δεν μπορεί να τροποποιηθεί στη συνέχεια.
Ο συνάδελφός του Eugene Bondarenko τονίζει ότι μια πτυχή που διακρίνει τη σύγκρουση στην Ουκρανία από αυτή στη Συρία είναι ότι υπάρχουν μόνο δύο μέρη σε αυτήν. Αυτό διευκολύνει τον επιμερισμό της ευθύνης για μια θηριωδία. Μπορεί στο τέλος να αποδειχθεί δύσκολο να λογοδοτήσουν μεμονωμένοι στρατιώτες που είναι υπεύθυνοι για καταχρήσεις στο πεδίο της μάχης. Αλλά υπάρχει σαφής εικόνα για το τι γίνεται στον πόλεμο αυτό.
Σε μια έρευνα, η Mnemonic επιβεβαίωσε δύο ξεχωριστές αεροπορικές επιθέσεις σε αστικές εγκαταστάσεις, συμπεριλαμβανομένων δύο νοσοκομείων, στις αρχές Μαρτίου στην πόλη Ζίτομιρ, σχεδόν 90 μίλια δυτικά του Κιέβου και βαθιά σε εδάφη που ελέγχονται από την Ουκρανία. Η Μόσχα αρνείται συστηματικά ότι επιτίθεται σε στόχους αμάχων.
Ένας άλλος οργανισμός που τεκμηριώνει τη σύγκρουση από βίντεο smartphone και άλλο υλικό είναι η Bellingcat, η οποία ήταν από τις πρώτες που μπόρεσαν να προσδιορίσουν ότι οι δυνάμεις που υποστηρίζονται από τη Ρωσία είχαν λάβει ένα σύστημα πυραύλων Buk από τη Ρωσία και το έριξαν στην πτήση 17 της Malaysia Airlines το 2014.
