Του Μιχάλη Ψύλου
[email protected]
Στην κινηματογραφική ταινία «Margin Call» (Ο δρόμος του χρήματος-ο ελληνικός τίτλος), ένας νεαρός οικονομικός αναλυτής μιας αμερικανικής επενδυτικής τράπεζας ανακαλύπτει ένα λάθος στη θεμελιώδη εξίσωση του συστήματος. Οι επιπτώσεις του σφάλματος, απειλούν όμως μέσα σε ένα 24ωρο με καταστροφή, όχι μόνο την εταιρεία αλλά και ολόκληρο το οικονομικό σύστημα του δυτικού κόσμου. Αν και δεν κατονομάζεται, πρόκειται ουσιαστικά για το χρονικό της κατάρρευσης της Lehman Brothers, που αποτέλεσε και την απαρχή της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.
Ο τίτλος της ταινίας (Margin Call), προέρχεται από έναν χρηματοοικονομικό όρο –τα «περιθώρια εξασφάλισης». Για την ακρίβεια είναι ένα «τηλεφώνημα» που κανείς από εμάς δεν θα ήθελε ποτέ να λάβει: Ο αρμόδιος μιας τράπεζας μας ενημερώνει αιφνιδιαστικά ότι η εγγύηση που έχουμε πληρώσει για να αγοράσουμε ένα πακέτο τίτλων «με δάνειο», δεν είναι πλέον επαρκής και ότι πρέπει να την ενισχύσουμε βρίσκοντας περισσότερα χρήματα.
Βόμβα 1.5 τρισ.
Με την ενεργειακή κρίση να απειλεί να σαρώσει την Ευρώπη, δεν αποκλείεται να ξεσπάσει μια χρηματοπιστωτική θύελλα στην Ευρώπη, ανάλογη με εκείνη του 2008 στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και αυτό γιατί η θρυαλλίδα έχει να κάνει με τα 1,5 τρισ. ευρώ σε απαιτήσεις «περιθωρίου εξασφάλισης» (margin call) που οι ενεργειακοί όμιλοι της ΕΕ θα πρέπει να ενσωματώσουν στους ισολογισμούς τους.
Με απλά λόγια,σε 1,5 τρισ. ανέρχονται τα πρόσθετα ποσά που καλούνται να πληρώσουν οι εταιρείες εκμετάλλευσης φυσικού αερίου ακριβώς λόγω της έκρηξης των τιμών στην αγορά του Άμστερνταμ. Τεχνικά, οι επιχειρήσεις που αγοράζουν ρεύμα και φυσικό αέριο σε τρέχουσες τιμές και στη συνέχεια τα μεταπωλούν, υποχρεούνται ταυτόχρονα να παρέχουν εγγυήσεις, πριν εισπράξουν από τους πελάτες τους. Το ομολόγησε ανοιχτά ο Χέλγκε Χογκάνε, αντιπρόεδρος του Νορβηγικού κρατικού ομίλου Equinor: Μόνο στον ενεργειακό τομέα υπάρχουν στην Ευρώπη απαιτήσεις «περιθωρίου εξασφάλισης» άνω των 1.500 δισεκατομμυρίων ευρώ και για αυτό «χρειάζεται υποστήριξη ρευστότητας”.
O Ιταλός αναλυτής Τζιανκλόντιο Τορλίτσι, ιδρυτής της T-Commodity, εξηγεί ότι «οι ενεργειακές εταιρείες σε πολλές περιπτώσεις, για να είναι σε θέση να εγγυηθούν στους πελάτες σταθερές τιμές στους λογαριασμούς τους,πρέπει να κάνουν προσθήκες περιθωρίου εξασφάλισης».
Ενεργειακή Lehman Brothers»
Ο Φινλανδός υπουργός Οικονομικών, Μίκα Λίντιλα, προειδοποίησε μάλιστα ότι στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας «υπάρχουν όλα τα συστατικά για μια ενεργειακή έκδοση της υπόθεσης Lehman Brothers».
Η Κομισιόν θα μπορούσε να αναλάβει πρωτοβουλίες και να ανακοινώσει μέτρα για την υποστήριξη των φορέων του ενεργειακού τομέα και να μειωθούν οι πιέσεις στις τιμές των πρώτων υλών στην αγορά του Άμστερνταμ. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε να εξαλειφθεί η κύρια αιτία των επιπλέον αιτημάτων για εγγυήσεις. Αλλά, αποτελεσματικές παρεμβάσεις δεν υπάρχουν από τις Βρυξέλλες . Μόνο γενικόλογες και αόριστες υποσχέσεις.
Θα μπορούσε αυτή να είναι η σπίθα που πυροδοτεί μια ατυχή νέα οικονομική κρίση; Ο κίνδυνος υπάρχει κυρίως μετά την αύξηση των επιτοκίων από την ΕΚΤ, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε ύφεση την ευρωζώνη. Ο οικονομολόγος Γκαέλ Ζιρό, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Georgetown, προειδοποιεί μάλιστα ότι αυξάνεται ο κίνδυνος μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Η αύξηση των επιτοκίων, λέει ο Ζιρό,μας εκθέτει «στον κίνδυνο μιας νέας κατάρρευσης, ίσως χειρότερης από αυτή του 2007-2009».
Η προφητεία του Μίνσκι
Ενας πρόσθετος λόγος είναι ότι, στο μεταξύ, το χρέος στον κόσμο έχει φτάσει σε αστρονομικά νούμερα και πρέπει να πληρωθούν οι δόσεις: Από το μικρότερο στεγαστικό δάνειο μέχρι τα χρέη του Δημοσίου. Αρκεί να πούμε ότι το δημόσιο χρέος στην Ευρωζώνη, έχει αυξηθεί κατά περίπου 20 μονάδες από το 2008, ξεπερνώντας το 100% του ΑΕΠ σε πολλές χώρες.
Πριν από 40 χρόνια, το 1982, ο διάσημος Αμερικανός οικονομολόγος Χάιμαν Μίνσκι δημοσίευσε ένα προφητικό δοκίμιο με τίτλο: «Θα μπορούσε να επαναληφθεί; Χρηματοπιστωτική αστάθεια μετά την κρίση του 1929». Ο Μίνσκι περιέγραφε πώς ξεσπά η κρίση, σε τρεις φάσεις: αρχικά υπάρχει μεγάλη ρευστότητα και χαμηλά επιτόκια, σε δεύτερη φάση, αύξηση του κινδύνου, σε τρίτη και τελευταία φάση τα επιτόκια αυξάνονται και οι ταμειακές ροές δεν επαρκούν πλέον για την αποπληρωμή των χρεών.
Ο Μίνσκι, διατηρούσε µια αρνητική άποψη για τη Γουόλ Στριτ. Στην πραγµατικότητα τόνιζε ότι οι τραπεζίτες, οι traders και τα άλλα µέλη της χρηµατοοικονοµικής κοινότητας παίζουν ανά χρονικά διαστήµατα το ρόλο του εµπρηστή, τυλίγοντας στις φλόγες το σύνολο της οικονοµίας». Ο Μίνσκι,έφυγε από τη ζωή το 1996 και δεν πρόλαβε να δει να επιβεβαιώνεται το 2008. Πόσο μάλλον το 2022.
Η Ευρώπη κινδυνεύει να επιστρέψει σε μια καταιγίδα ύφεσης για τέταρτη φορά σε λιγότερο από 15 χρόνια: Μετά την κρίση του 2007-2008, τη μακρά φάση αστάθειας από την κρίση δημόσιου χρέους το 2010-2011 και την πανδημία του 2020, η ενεργειακή κρίση και ο πόλεμος στην Ουκρανία, έφεραν την Ευρώπη σε αχαρτογράφητα νερά.
Πολύ-κρίση
Αυτό που βιώνει σήμερα η Γηραιά Ηπειρος είναι το σύμπτωμα μιας ολοένα και πιο έντονης υποχώρησής της ΕΕ στο πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομίας. Η Ευρώπη, ένας καθαρός εισαγωγέας ενεργειακών πρώτων υλών, βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα, που επιταχύνθηκε από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τη νομισματική σύσφιξη από την Fed. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ένα ασθενέστερο ευρώ και μια μεγάλη αύξηση του πληθωρισμού. Η σημερινή κρίση που απειλεί να παρασύρει την Ευρώπη ξανά σε ύφεση, καθορίζεται τελικά από παράγοντες που συνδέονται με το μεγάλο παιχνίδι του διεθνούς συστήματος. Πρόκειται για μια κρίση μέσα σε μια κρίση, ή σύμφωνα με τον διάσημο οικονομολόγο και ιστορικό, Ανταμ Τουζ, για μια «πολύ-κρίση». Συνδέεται πρωτίστως με ένα γεωπολιτικό γεγονός: η Ευρώπη γίνεται όλο και περισσότερο αντικείμενο, και πολύ λιγότερο υποκείμενο, της διεθνούς δυναμικής. Και σε αυτήν την περίοδο, η ευρωπαϊκή οικονομία είναι ξεκάθαρα ένα «εργαλείο» στον ασύμμετρο πόλεμο που μαίνεται ανάμεσα στη Δύση -υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών- και τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν…
