Του Μιχάλη Ψύλου
[email protected]
Από τη γερμανική εφημερίδα Suddeutsche Zeitung, μαθαίνουμε σήμερα ότι ο σκοπός των δυτικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας δεν ήταν «να γονατίσει Πούτιν, αλλά να στείλει ένα μήνυμα».
Η επίσης γερμανική Die Welt ομολογεί ότι οι ελπίδες για την αποτελεσματικότητα των κυρώσεων που επιβλήθηκαν στη Ρωσία λόγω της εισβολής στην Ουκρανία, διαψεύστηκαν. «Αυτό μαρτυρούν οι δείκτες του εξωτερικού εμπορίου της Γερμανίας με τη Ρωσία», γράφει η γερμανική εφημερίδα και εξηγεί: «η ΕΕ μπορεί να έχει περιορίσει ή να έχει εξαγγείλει περιορισμούς στις εισαγωγές πολλών αγαθών από τη Ρωσία: από άνθρακα, χάλυβα, ξυλεία και τσιμέντο μέχρι ψάρια, οινοπνευματώδη ποτά και χρυσό, αλλά όλα αυτά αντισταθμίζονται σαφώς, τουλάχιστον στην περίπτωση της Γερμανίας, μιας ακμάζουσας ρωσικής επιχείρησης φυσικού αερίου», επισημαίνει η Welt.
Τα νούμερα είναι αμείλικτα: Για ολόκληρο το πρώτο εξάμηνο του έτους, τα έσοδα της Ρωσίας από το εμπόριο με τη Γερμανία ανήλθαν σε 22,6 δισ. Ευρώ-περισσότερα από το 2012, που ήταν έτος ρεκόρ- και τουλάχιστον 52% περισσότερα από το 2021, τονίζει η Welt. « Σε καθαρά μαθηματικά, ένα μεγάλο μέρος του ρωσικού στρατιωτικού προϋπολογισμού μπορεί να καλυφθεί από τα έσοδα που ρέουν στη Μόσχα από τη Γερμανία».
Η εξήγηση απλή: Μπορεί η Gazprom να μειώνει κατά το δοκούν τη ροή φυσικού αερίου, αλλά οι όποιες απώλειες σε έσοδα υπερ-αντισταθμίζονται από την αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου. Έτσι, μόνο τον Ιούνιο, οι Γερμανοί καταναλωτές μετέφεραν 3,5 δισ. ευρώ σε Ρώσους προμηθευτές, παρά τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία και τις κυρώσεις. Αυτό αντιστοιχεί σε μια αύξηση σχεδόν 5% σε σύγκριση με τον Μάιο και κατά 39% σε σύγκριση με τον Μάιο του 2021.
Μπορεί οι εισαγωγές από τη Ρωσία σε φυσικούς όρους να μειώθηκαν κατά περίπου 30%, αλλά ο στόχος της Γερμανίας, όπως εκτιμά η Die Welt, δεν έχει επιτευχθεί. Η Ρωσία, «θα μπορούσε να αποθηκεύει ακόμα περισσότερο αέριο στα κοιτάσματά της και να το εξοικονομεί για μελλοντική παραγωγή, έτσι ώστε ακόμη περισσότερα δισεκατομμύρια να εισρεύσουν στη συνέχεια από τη Γερμανία στη Ρωσία».
Προς τι λοιπόν η συνέχιση αυτού του είδους των κυρώσεων κατά της Μόσχας, όταν είναι τόσο αναποτελεσματικές, αλλά και γεμίζουν το πολεμικό σεντούκι του Πούτιν; Είναι ένα ερώτημα που πρέπει να απαντήσουν οι κυβερνήσεις της ΕΕ, καθώς μάλιστα ο χειμώνας πλησιάζει απειλητικά για τους Ευρωπαίους πολίτες. Ουδείς θέλει φυσικά να υποκύψει στον εκβιασμό του Κρεμλίνου, αλλά πολλές φορές η πραγματικότητα μας ξεπερνά, όσο σκληρή κι είναι!
Γεωπολιτική ενδυνάμωση
Όσοι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι οι κυρώσεις στη Ρωσία δεν είναι μόνο δικαιολογημένες αλλά και αποτελεσματικές για τη μείωση της πολιτικής ισχύος του Κρεμλίνου, θα μπορούσαν σύντομα να ξυπνήσουν απότομα. Και πρέπει να αντιμετωπίσουν μια πραγματικότητα που μοιάζει πολύ με μια νέα παγκόσμια τάξη, από την οποία δεν μπορεί κανείς πλέον να ξεφύγει. Το χειρότερο είναι ότι η Ρωσία δεν φαίνεται γεωπολιτικά αποδυναμωμένη από τις δυτικές κυρώσεις.
Πράγματι, φαίνεται ότι η σφαίρα επιρροής της Μόσχας να μεγαλώνει. Δεν είναι μόνο η ενίσχυση των συμμαχιών της Μόσχας με το Πεκίνο και το Νέο Δελχί– δύο χώρες με τον μισό παγκόσμιο πληθυσμό και πανίσχυρες οικονομίες. Είναι και η προσέγγιση της Ρωσίας με περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Σαουδική Αραβία, η Τουρκία και το Ιράν. Η Σαουδική Αραβία συμπλέει απόλυτα πλέον με τη Ρωσία στον ΟΠΕΚ+ και εισάγει φθηνό πετρέλαιο από τη Μόσχα για τις εσωτερικές ανάγκες του Βασιλείου, ενώ εξάγει το δικό της πετρέλαιο σε τιμές της παγκόσμιας αγοράς.
Η Τουρκία επίσης ενισχύει τις οικονομικές και εμπορικές της σχέσεις με τη Ρωσία, όπως αναφέρουν οι οικονομικοί αναλυτές με αφορμή και τη σημερινή συνάντηση του Ερντογάν με τον Πούτιν, στο Σότσι. Οι τουρκο-ρωσικές οικονομικές σχέσεις ουσιαστικά όχι μόνο δεν έχουν πληγεί λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, αλλά έχουν λάβει μάλιστα νέα ώθηση. Και οι δύο χώρες ενδιαφέρονται περισσότερο από ποτέ για τη συνέχιση της αμοιβαίας συνεργασίας τους. Ο Πρέσβης της Τουρκίας στη Μόσχα Μεχμέτ Σαμαρά δήλωσε πρόσφατα ότι το αμοιβαίο εμπόριο θα μπορούσε να φτάσει τα 50 δισεκατομμύρια δολάρια φέτος – 15 δισεκατομμύρια δολάρια περισσότερα από πέρυσι. Σε εξέλιξη βρίσκονται επίσης κοινά έργα μεγάλης κλίμακας, όπως ο αγωγός Turkish Stream ή η κατασκευή του πυρηνικού σταθμού Ακούγιου. Η εξεύρεση μιας συμβιβαστικής λύσης στην συριακή κρίση, μαζί με το Ιράν, είναι άλλωστε στόχος Πούτιν και Ερντογάν-παρά τις αντιθέσεις τους-όπως φάνηκε στην κοινή σύνοδο κορυφής στην Τεχεράνη στις 19 Ιουλίου. Ο Ρώσος πρόεδρος θέλει να δείξει ότι δεν είναι παρίας και δεν είναι απομονωμένος. Εξαιτίας αυτού, η Ρωσία σιώπησε για την απόφαση της Τουρκίας στα τέλη Απριλίου να μπλοκάρει τον εναέριο χώρο για ρωσικά στρατιωτικά και πολιτικά αεροσκάφη πάνω από τη Συρία.
Η προσέγγιση με το Ιράν
Οι Ιρανοί πολίτες επίσης θα μπορούν σύντομα να χρησιμοποιούν τη ρωσική πλατφόρμα πληρωμών Mir για τις καθημερινές τους συναλλαγές, όπως ανακοίνωσε την περασμένη Τετάρτη ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Μεχντί Σαφάρι. Αυτό το σύστημα πληρωμών εισήχθη από την Κεντρική Τράπεζα της Μόσχας το 2015, μετά την εφαρμογή του πρώτου γύρου κυρώσεων για την προσάρτηση της Κριμαίας, που αφορούσε τη λήξη της συνεργασίας της Mastercard και της Visa με πολλές ρωσικές τράπεζες. Μέχρι τότε, οι δύο κολοσσοί των ηλεκτρονικών πληρωμών των ΗΠΑ αντιπροσώπευαν το 90% των συναλλαγών στη Ρωσία. Με λίγα λόγια, η κάρτα Mir γεννήθηκε ως επιλογή έκτακτης ανάγκης και σταδιακά έγινε εναλλακτική δυνατότητα πληρωμών. Και όχι μόνο για τους πολίτες της Ρωσίας. Μέχρι σήμερα, οι πιστωτικές κάρτες Mir υπάρχουν σε πορτοφόλια άνω των 100 εκατομμυρίων πελατών και λειτουργούν συστηματικά σε πολλές άλλες χώρες, όπως η Νότια Κορέα, το Βιετνάμ, η Τουρκία, η Αρμενία, η Λευκορωσία, το Καζακστάν, το Ουζμπεκιστάν, η Κιργιζία και η Κούβα. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα μελετούν επίσης την υιοθέτηση της κάρτας Mir. Προφανώς, δεν γίνεται λόγος για σύγκριση με τη Visa, την Mastercard ή την American Express. Το Ιράν ελπίζει όμως ότι η συνεργασία με τη Ρωσία στις κάρτες πληρωμών θα διευκολύνει επίσης το διεθνές του εμπόριο. Οι οικονομικές κυρώσεις που επιβλήθηκαν από τις ΗΠΑ στο Ιράν απαγορεύουν τις συναλλαγές σε δολάρια και οι διεθνείς τράπεζες προσέχουν πολύ τις συμφωνίες με την Τεχεράνη, υπό τον φόβο των λεγόμενων δευτερευουσών κυρώσεων των ΗΠΑ. Επιπλέον, τα τραπεζικά συστήματα και των δύο χωρών, του Ιράν και της Ρωσίας, έχουν αποκλειστεί σε μεγάλο βαθμό από το διεθνές σύστημα διατραπεζικών πληρωμών, SWIFT.
Δημιουργία νέου αποθεματικού νομίσματος
Το Ιράν μόλις υπέβαλε επίσης αίτηση για ένταξη στους BRICS. Έτσι, η εμφάνιση του συστήματος πληρωμών Mir στην Ισλαμική Δημοκρατία παίρνει τη μορφή ενός ακόμη «τούβλου στον υπό κατασκευή τοίχο», που συμφωνήθηκε επίσημα στο Φόρουμ των BRICS,στο Πεκίνο: η δημιουργία ενός νομίσματος συνδεδεμένου και εγγυημένου από εμπορεύματα που έρχεται σε αντίθεση με το υπερβολικό σημείο αναφοράς του δολαρίου στις διεθνείς συναλλαγές. Η Τεχεράνη επισημοποίησε την απομάκρυνση του δολαρίου από την ονομαστική αξία των εμπορικών συμφωνιών μεταξύ Ιράν και Ρωσίας, που θα αποτιμώνται πλέον μόνο σε ρούβλια.
Η Τεχεράνη ανακοίνωσε μάλιστα τη δημιουργία μιας εμπορικής οδού που ενώνει τη Ρωσία με την Ινδία, μέσω Ιράν.Η Gazprom επισημοποίησε μια συμφωνία 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων με τη NIOC, την Ιρανική κρατική εταιρεία πετρελαίου. Και για να περιπλέξουν περισσότερο την εικόνα, στις 31 Ιουλίου οι φιλοϊρανικές σιιτικές πολιτοφυλακές της Χεζμπολάχ στο Λίβανο, μετέδωσαν ένα βίντεο στον τηλεοπτικό σταθμό Al-Manar, με το οποίο απειλούν με πόλεμο, εάν το Ισραήλ είχε προχωρήσει σε γεωτρήσεις στην υπεράκτια τοποθεσία Καρίς, ένα πραγματικό Ελντοράντο για φυσικό αέριο.
Ο Ντέιβιντ Τζάλιβαντ, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας συμβούλων Orient Matters, είναι επιφυλακτικός. Η ανακοίνωση του Ιράν ότι θέλει να χρησιμοποιήσει το σύστημα πληρωμών Mir έχει περισσότερο πολιτικά παρά οικονομικά κίνητρα. «Πάνω απ’ όλα, η Τεχεράνη θέλει να στείλει το μήνυμα ότι δύο μεγάλες χώρες, το Ιράν και η Ρωσία, συνεργάζονται επιτυχώς κατά των δυτικών κυρώσεων», δήλωσε ο Τζαλιλβάντ στη DW. Η Ρωσία δεν θέλει βέβαια να δημιουργήσει έναν ενεργειακό ανταγωνιστή ούτε να αλλάξει τη γεωπολιτική ισορροπία στη Μέση Ανατολή υπέρ της Τεχεράνης. Ειδικά, όσον αφορά τις εξαγωγές πετρελαίου, οι δύο χώρες είναι πλέον ακόμη πιο ανταγωνιστικές από πριν λόγω των κυρώσεων που τους επιβλήθηκαν. «Και οι δύο ανταγωνίζονται για τους λίγους πελάτες τους, κυρίως τους Κινέζους, που είναι πρόθυμοι να αγοράσουν πετρέλαιο. Οι ιδιότητες του ιρανικού και του ρωσικού τύπου πετρελαίου είναι παρόμοιες, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούν να αντικαταστήσουν μάλιστα, το ένα το άλλο στα διυλιστήρια.
«Αναρχία» στην παγκόσμια σκηνή
Η λογική της δημιουργίας χιονοστιβάδας πρέπει λοιπόν να παραμένει πάντα στο επίκεντρο κάθε πιθανού συλλογισμού στην γεωπολιτική σκηνή. Ανοίγοντας πολύ πιο σύνθετα και περίπλοκα σενάρια. Όπως επισημαίνει εύστοχα το αμερικανικό περιοδικό Foreign Affairs, «ένα είδος αναρχίας εισχωρεί στις διεθνείς σχέσεις – όχι αναρχία με τη στενή έννοια του όρου, αλλά μάλλον η απουσία μιας κεντρικής οργανωτικής αρχής ή ηγεμονίας. Καμία ενιαία εξουσία δεν μπορεί να υπαγορεύσει τους όρους της τρέχουσας τάξης πραγμάτων και οι μεγάλες δυνάμεις δεν συμφωνούν πλέον σε ένα σαφές σύνολο αρχών και κανόνων», τονίζει το αμερικανικό περιοδικό.
Με τη νέα διαίρεση του κόσμου σε δύο καινούρια στρατόπεδα-το Δυτικό κι το Ευρασιατικό- είναι δύσκολο να θεσπιστούν οδικοί κανόνες, όταν τόσες πολλές χώρες ακολουθούν το δικό τους μονοπάτι. Τόσο με λόγια όσο και με πράξεις, η Κίνα και η Ρωσία αμφισβητούν σήμερα τις κύριες πτυχές της δυτικής φιλελεύθερης τάξης, ιδιαίτερα τους κανόνες της που σχετίζονται με τα παγκόσμια ανθρώπινα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των κρατών. Επικαλούνται την αρχή της κρατικής κυριαρχίας ως ασπίδα για να κινούνται όπως θέλουν, ενώ επιδιώκουν να θέσουν νέους κανόνες σε τομείς όπως ο κυβερνοχώρος και οι νέες τεχνολογίες.
Πρέπει να γίνει σαφές ότι βλέπουμε σήμερα, είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Ετσι αύριο θα μπορούσαμε να ξυπνήσουμε σε έναν εντελώς αλλαγμένο κόσμο. Και αυτό θα κάνει τον φακό που σήμερα βλέπουμε την πραγματικότητα γύρω μας, εντελώς θολό και παρωχημένο.
