Της Ιωάννας Βαρδαλαχάκη
[email protected]
Από τον Φεβρουάριο που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία και όσο πλησιάζει η Ημέρα της Νίκης- που γιορτάζεται στις 9 Μαΐου- έχουν διατυπωθεί διάφορες ερμηνείες σχετικά με το πώς θα χρησιμοποιήσει την συγκεκριμένη ημέρα ο Βλαντίμιρ Πούτιν σε σχέση με τον πόλεμο.
Το 2014 ο Πούτιν χρησιμοποίησε την Ημέρα της Νίκης για να γιορτάσει την προσάρτηση της Κριμαίας από την Ουκρανία. Αφού παρακολούθησε την παρέλαση στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας, στη συνέχεια ταξίδεψε στο λιμάνι της Σεβαστούπολης στη Μαύρης Θάλασσα για να απευθύνει ομιλία σε χιλιάδες θεατές.
Το βασικό μήνυμα του Κρεμλίνου για την Ημέρα της Νίκης έχει εξελιχθεί με την πάροδο του χρόνου. «Ξεκίνησε ως ανάμνηση του πολέμου. Με τα χρόνια, ειδικά υπό το καθεστώς του Πούτιν, αυτό που βλέπετε περισσότερο είναι ότι είναι μια ευκαιρία να συσπειρωθούν οι άνθρωποι γύρω από τον συλλογικό ρωσικό εθνικισμό. Αλλά, επίσης, όλο και περισσότερο και κυνικά, είναι μια ευκαιρία να επιδειχθεί η στρατιωτική ικανότητα της Ρωσίας… για να σταλεί ένα μήνυμα στο εξωτερικό, στη Δύση, ότι αυτή είναι η ικανότητα της Ρωσίας», σημειώνει η Έμιλυ Φέρρις, ερευνήτρια που ειδικεύεται στη Ρωσία, στο Royal United Services Institute (RUSI).
Κάθε χρόνο, ο πρόεδρος της Ρωσίας για να τιμήσει την περίσταση μιλάει στο κοινό. Για προφανείς λόγους, η φετινή ομιλία θα αναλυθεί γραμμή προς γραμμή στη Ρωσία και σε όλο τον κόσμο. Γενικά, η ομιλία προσφέρει στον Πούτιν μια νέα ευκαιρία να εξηγήσει τι θέλει να επιτύχει η Ρωσία στην Ουκρανία και γιατί. Βέβαια, η δημόσια εμφάνισή του έχει διπλό ενδιαφέρον, μιας και οι τελευταίες εμφανίσεις του πυροδότησαν νέες εικασίες σχετικά με την κατάσταση της υγείας του.
Η σημασία της ημέρας
Η επέτειος τιμά τον θρίαμβο της Σοβιετικής Ένωσης επί των Ναζί εισβολέων το 1945, και αποτελεί όχι απλά ιδιαίτερα σημαντική ημέρα για τους Ρώσους, αλλά γιορτή που καθορίζει την ταυτότητά τους. Αξιοσημείωτο είναι, άλλωστε, ότι ούτε η πανδημία δεν κατάφερε να ακυρώσει τον εορτασμό της, παρά μόνο να τον αναβάλει.
Η γιορτή για την Ημέρα της Νίκης περιλαμβάνει μεγάλες στρατιωτικές παρελάσεις στην Κόκκινη Πλατεία, δίνοντας την αίσθηση- τουλάχιστον στη Δύση- μιας μεγάλης «γιορτής του πολέμου». Για φέτος, το Κρεμλίνο έχει υποσχεθεί μια παρέλαση με 11.000 στρατεύματα, 62 αεροπλάνα και 15 ελικόπτερα. Οκτώ MiG-29 θα σχηματίσουν το γράμμα Z, το γράμμα που φέρουν τα ρωσικά στρατεύματα που επιχειρούν στην Ουκρανία και έχει αναδειχθεί σύμβολο υποστήριξης της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.
Επίσης, πάνω από τον καθεδρικό ναό του Αγίου Βασιλείου θα πετάξουν τα υπερηχητικά μαχητικά, τα στρατηγικά βομβαρδιστικά Tu-160 και για πρώτη φορά από το 2010, το αεροσκάφος τύπου Il-80, το οποίο προορίζεται να μεταφέρει την ανώτατη στρατιωτική διοίκηση σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου.
Η γιορτή διαθέτει σίγουρα πολεμική ρητορική, όπως και έντονο το στοιχείο της εμπορευματοποίησης, εξηγεί η ερευνήτρια Τζέιντ Μακγκλιν, σημειώνοντας, ωστόσο, ότι αυτή η γιορτή είναι πάνω από όλα η «επέτειος που φέρνει δάκρυα στα μάτια» των Ρώσων. Εκατομμύρια Ρώσοι έχασαν αγαπημένα τους πρόσωπα στον πόλεμο και οι περισσότερες εκτιμήσεις τοποθετούν τις σοβιετικές απώλειες στα 27 εκατομμύρια.
Όπως εξηγεί η Μακγλιν, το Immortal Regiment- με τους Ρώσους να παρελαύνουν κρατώντας πορτρέτα των αγαπημένων τους που συνέβαλαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο- δείχνει τη σημασία και το σεβασμό αυτής της προσωπικής σύνδεσης με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρόλα αυτά, οι Ρώσοι γνωρίζουν ότι το κράτος χρησιμοποιεί τη μνήμη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου για τους σκοπούς του, και υπάρχει δυσαρέσκεια για αυτό, υποστηρίζει η ίδια.
Το «παρασκήνιο»
Πολλοί αναλυτές υποστήριζαν ότι η δεύτερη φάση του πολέμου και ο στρατιωτικός αναπροσανατολισμός των Ρώσων προς την περιοχή του Ντονμπάς στην Ουκρανία είχε συγκεκριμένο deadline, την 9η Μαΐου. Ωστόσο, και δεδομένου ότι η πρόοδος των ρωσικών δυνάμεων- σκόπιμα ή όχι- προχωράει αργά, η ημέρα αυτή θα μπορούσε αντ’ αυτού να χρησιμοποιηθεί ως εφαλτήριο για κάτι μεγαλύτερο, με τον Πούτιν να προχωράει σε μια ευρύτερη κινητοποίηση δυνάμεων, ανακοινώνοντας μια στρατιωτική κλιμάκωση ή έναν ολοκληρωτικό πόλεμο, που θα του επέτρεπε να θεσπίσει στρατιωτικό νόμο.
Επίσης, θα μπορούσε να ανακοινώσει μαζική κινητοποίηση για να αντικαταστήσει τις σημαντικές απώλειες στρατευμάτων για τις οποίες κάνουν λόγο δυτικοί αξιωματούχοι, ή να κηρύξει μια περιορισμένη νίκη στην Ουκρανία. Παράλληλα, το ένα σενάριο- της κήρυξης νίκης- δεν αποκλείει το άλλο- της κήρυξης πολέμου.
Πάντως διάφοροι ειδικοί στη Ρωσία, όπως ο καθηγητής Μαρκ Γκαλεότι, δηλώνουν ότι δεν περιμένουν σημαντικές ανακοινώσεις από την γιορτή της ερχόμενης Δευτέρας. Ο ίδιος σημειώνει ότι ο Πούτιν του 2022 φαίνεται σαφώς λιγότερο συγκρατημένος από τον Πούτιν του 2019, είτε λόγω ηλικίας, είτε λόγω ασθένειας, είτε λόγω της απομόνωσης. Όπως τονίζει, ο Πούτιν του σήμερα παίρνει περισσότερα ρίσκα και ακούει λιγότερο τις ειλικρινείς συμβουλές. Ωστόσο, θεωρεί ότι εξακολουθεί να είναι ο ίδιος άνθρωπος. Απλώς συνιστά μια καρικατούρα του εαυτού του, όπως λέει χαρακτηριστικά.
Πάντως, σύμφωνα με τον Αμπάς Γκαλιάμοβ και πρώην έγραφε κάποτε τους λόγους του Πούτιν, «όλοι περιμένουν κάτι να συμβεί στις 9 Μαΐου, τόσο οι εχθροί του Πούτιν όσο και οι υποστηρικτές του. «Αυτές οι προσδοκίες έχουν δημιουργήσει ένα κενό που πρέπει να καλυφθεί. Αν δεν γίνει αυτό, ο Πούτιν θα χάσει πολιτικά», υποστηρίζει.
Οι ενδείξεις από το πεδίο υποδεικνύουν ότι η Ρωσία προετοιμάζεται για ένα πόλεμο με διάρκεια, με τους αναλυτές να εκτιμούν ότι η δεύτερη φάση του πολέμου δεν θα ολοκληρωθεί πριν από το καλοκαίρι- και άρα θα χρειαστεί να αναπληρώσει τις απώλειες στο πεδίο.
Μια άλλη παράμετρος που αξίζει προσοχής αφορά την αλλαγή ρητορικής της Μόσχας, που- σύμφωνα με τους αναλυτές του Ινστιτούτου για τη Μελέτη του Πολέμου- υποδεικνύει ότι το Κρεμλίνο προετοιμάζεται για διχοτόμηση της Ουκρανίας, εφόσον φυσικά οι ρωσικές δυνάμεις καταφέρουν να καταλάβουν και να κρατήσουν μεγαλύτερα τμήματα της ανατολικής και νότιας Ουκρανίας. Πού στηρίζουν την εκτίμησή τους;
Στην επανεμφάνιση του επικεφαλής της Ρωσικής Υπηρεσίας Εξωτερικών Πληροφοριών Σεργκέι Ναρίσκιν, ο οποίος άρχισε να προωθεί ένα νέο αφήγημα στις 28 Απριλίου: ότι το ΝΑΤΟ σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει «ειρηνευτές» για να εισβάλει στη δυτική Ουκρανία και τελικά να προσαρτήσει μέρος της χώρας στην Πολωνία. Ο Ναρίσκιν βρισκόταν συχνά στην πρώτη γραμμή των αφηγήσεων του Κρεμλίνου πριν από την εισβολή, ωστόσο, παραμερίστηκε έπειτα, πιθανώς λόγω των αποτυχιών των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών.
Τι να περιμένουμε επομένως;
Τα δύο βασικά σενάρια επικεντρώνονται στην κήρυξη νίκης και την κήρυξη πολέμου. Οξύμωρα και τα δύο στην παρούσα φάση.
Θα κηρύξει «νίκη»;
Εάν ο ρωσικός στρατός καταφέρει τελικά να κάμψει την αντίσταση των τελευταίων υπερασπιστών στη στρατηγικής σημασίας πόλη της Μαριούπολης, ο Πούτιν μπορεί να διεκδικήσει την ήττα του αμφιλεγόμενου τάγματος Αζόφ, που αποτελείται από Ουκρανούς μαχητές με ακροδεξιές εθνικιστικές ρίζες, κάτι που θα εξυπηρετούσε τέλεια τον δηλωμένο στόχο του Πούτιν για «αποναζιστικοποίηση» της Ουκρανίας.
Με τη Μαριούπολη, θα μπορούσε επίσης να ισχυριστεί ότι η Ρωσία έχει καταλάβει ένα λιμάνι που είναι κρίσιμο για την οικονομία της Ουκρανίας.
Υπάρχουν μάλιστα ενδείξεις ότι οι Ρώσοι στρατιώτες θα γιορτάσουν την Ημέρα της Νίκης στην ίδια τη Μαριούπολη, και ίσως και σε άλλα κατεχόμενα μέρη της Ουκρανίας.
Ο Πούτιν μπορεί επίσης να ανακηρύξει μία ή περισσότερες «λαϊκές δημοκρατίες» στο κατεχόμενο ουκρανικό έδαφος, όπως έκανε η Ρωσία στο Ντονμπάς, ή ακόμη και να προσαρτήσει κάποια εδάφη, όπως έκανε στην Κριμαία. Σε αυτό το ενδεχόμενο η Ουκρανία ενδέχεται να αναστείλει εξ ολοκλήρου τις διαπραγματεύσεις- που ούτως ή άλλως έχουν πέσει στο κενό τον τελευταίο καιρό. Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι προειδοποίησε στις 23 Απριλίου ότι η Ουκρανία θα αποχωρήσει από τις διαπραγματεύσεις εάν οι ρωσικές δυνάμεις επιτεθούν στον άμαχο πληθυσμό της Μαριούπολης ή πραγματοποιήσουν «ψευδοδημοψηφίσματα» στα κατεχόμενα.
Αυτό το σενάριο θεωρεί πιο πιθανό η Φέρρις, αναφέροντας πως υπάρχουν πολλά στοιχεία που υποδηλώνουν ότι ο Πούτιν θα μπορούσε να κηρύξει μια περιορισμένη νίκη, αναγνωρίζοντας ορισμένες περιοχές της νότιας Ουκρανίας που βρίσκονται υπό ρωσικό έλεγχο ως «μίνι ανεξάρτητα κράτη» που ελέγχονται de facto από τη Μόσχα. «Προφανώς είναι κάτι που έχουν ήδη σχεδιάσει», λέει, εξηγώντας: «Έχουν κάνει αρκετά βήματα – έχουν ετοιμάσει σχέδια εγγράφων σχετικά με τη νομοθεσία, προσπαθούν να εισαγάγουν το ρωσικό ρούβλι στο κύριο νόμισμα εκεί, προσπαθούν να δημιουργήσουν τον δικό τους ηγέτη-μαριονέτα». «Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι η Ρωσία σχεδιάζει μια μακροπρόθεσμη πολιτική λύση εκεί και όχι μια στρατιωτική κλιμάκωση», καταλήγει.
Με βάση όμως όλα αυτά, και δεδομένου ότι, μέσα σε μια εβδομάδα, η Ευρώπη ανακοίνωσε σχέδια για να τερματίσει τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου, έφτασαν στην Ουκρανία ισχυρά όπλα από τις χώρες του ΝΑΤΟ και η Φινλανδία και η Σουηδία έχουν έρθει πιο κοντά στο ΝΑΤΟ, τα σημερινά κέρδη της Μόσχας απέχουν πολύ από τη «νίκη», σχολιάζει το gzeromedia, υποστηρίζοντας ότι πρόκειται για μια νίκη για τα μάτια του κόσμου.
Επίσης, οι όποιες εδαφικές κατακτήσεις θεωρηθούν άξιες για εορτασμό, δεν σημαίνουν και το τέλος του πολέμου.
Θα κηρύξει «πόλεμο»;
Ο Πούτιν εξακολουθεί να αποκαλεί την εισβολή του στην Ουκρανία «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» και όχι «πόλεμο», εν μέρει για να καθησυχάσει τους Ρώσους. Αλλά μετά από δέκα εβδομάδες πολέμου, χιλιάδες απώλειες στρατευμάτων, ιστορικά σκληρές κυρώσεις και τη συνεχιζόμενη δυτική υποστήριξη στην Ουκρανία, ο Πούτιν μπορεί να χρειαστεί να προετοιμάσει τους Ρώσους για μια μεγαλύτερη και πιο δαπανηρή εκστρατεία κηρύσσοντας επίσημα τον πόλεμο.
Ουκρανοί αξιωματούχοι, ο υπουργός Άμυνας της Βρετανίας και διάφοροι αναλυτές έχουν προβλέψει ότι ο Πούτιν θα ανακοινώσει κάποια μορφή μαζικής κινητοποίησης την ερχόμενη Δευτέρα. Μέχρι στιγμής ο Ρώσος πρόεδρος είχε δεσμευθεί ότι η Ρωσία θα στείλει μόνο επαγγελματίες στρατιώτες, όχι εφέδρους, στην Ουκρανία. Το Κρεμλίνο έχει διαψεύσει αυτό το σενάριο, όπως όμως είχε διαψεύσει ως «δυτική υστερία», παραμονές του πολέμου, τις προειδοποιήσεις για επικείμενη εισβολή.
Αναφορικά με την κατεύθυνση της ομιλίας του Πούτιν, ο Γκαλιάμοβ έχει μια ενδιαφέρουσα θεωρία. Θεωρεί ότι ο Ρώσος πρόεδρος θα στείλει ένα τελεσίγραφο στην Ουκρανία: «ελάτε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ή θα πολεμήσετε και θα αντιμετωπίσετε την απειλή ενός τακτικού πυρηνικού όπλου». Όπως υποστηρίζει, ο μόνος τρόπος για να κερδίσει στην παρούσα φάση είναι να δημιουργήσει την εντύπωση ενός απολύτως τρελού ανθρώπου ώστε να τον φοβούνται. Ο Πούτιν, πιστεύει, έχει μετανιώσει για την εισβολή και χρειάζεται μια διέξοδο χωρίς να φανεί αδύναμος.
Παράλληλα, θεωρείται επίσης πιθανό, για να δικαιολογήσει μια μεγαλύτερη κινητοποίηση των ρωσικών δυνάμεων, ο Πούτιν να ανακοινώσει ένα είδος κήρυξης πολέμου κατά του ΝΑΤΟ. Αυτό δεν χρειάζεται να σημαίνει Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά θα μπορούσε να σηματοδοτήσει μια εντατική ρωσική προσπάθεια να τιμωρήσει τους δυτικούς υποστηρικτές της Ουκρανίας με οικονομική πίεση, παρενόχληση στον κυβερνοχώρο και άλλες μορφές πιο άμεσης αντιπαράθεσης. Σε αυτό το πλαίσιο, το Reuters υποστηρίζει ότι ο Πούτιν αναμένεται να στείλει προειδοποίηση στη Δύση για την «Ημέρα της Κρίσης».
Να σημειωθεί, ωστόσο, ότι η μεγάλης κλίμακας επιστράτευση Ρώσων νεαρών ανδρών θα αύξανε απότομα το διακύβευμα για τον Πούτιν στη Ρωσία, φέρνοντας τους πιθανούς κληρωτούς και τις οικογένειές τους πιο κοντά στην πραγματικότητα του πολέμου.
Σύμφωνα με την Φέρρις, δεν υπάρχουν ακόμα «πολλά στοιχεία» που να συνηγορούν ότι μια κήρυξη πολέμου ή μια στρατιωτική κλιμάκωση είναι στο τραπέζι, ούτε υπάρχει «ιδιαίτερη ανάγκη» για αυτά, καθώς η ρωσική κοινωνία δεν αντιτάσσεται στην εισβολή και το βιοτικό επίπεδο δεν έχει μειωθεί σημαντικά. «Οι κυρώσεις έχουν άμεσο, βραχυπρόθεσμο αντίκτυπο, αλλά δεν είναι τόσο ουσιαστικές ώστε να βλέπεις ουρές για το ψωμί όπως στη σοβιετική περίοδο», εξηγεί, προσθέτοντας ότι δεν υπάρχει κάποια συλλογική πίεση από τον ρωσικό λαό που να απαιτεί από τον Πούτιν να κάνει μια μεγάλη δήλωση που θα κινητοποιήσει τους Ρώσους με αυτόν τον τρόπο.
Ακόμα κι αν ο Πούτιν κηρύξει πόλεμο- συνεχίζει η Φέρρις- είναι αμφίβολο πόσες ακόμη προμήθειες θα μπορούσε να διαθέσει η Ρωσία στο μέτωπο, καθώς «είναι ήδη αρκετές» και είχαν λίγες σοβαρές επιτυχίες στην κατάληψη μεγάλων πόλεων. «Αν και υπάρχουν όλες αυτές οι ενδείξεις ότι ο Πούτιν δεν είναι καλά ενημερωμένος και οι άνθρωποι γύρω του διστάζουν να του μεταφέρουν την αλήθεια, νομίζω ότι ακόμη και αυτός θα ξέρει ότι μέχρι τώρα οι ρωσικοί πόροι είναι τέτοιοι που δεν θα μπορούσαν να μεγεθύνουν έστω και λίγο τις προμήθειες», προσθέτει.
Έτσι, λόγω της μείωσης των προμηθειών και των εξαντλημένων δυνάμεων, η μαζική κινητοποίηση φαίνεται απίθανη, τονίζει, δεδομένου ότι η Ρωσία θα πρέπει να εκπαιδεύσει νέους στρατιώτες, κάτι που θα χρειαζόταν μήνες. «Δεν μιλάμε για μια έτοιμη ομάδα νέων εκπαιδευμένων στρατιωτών, καθώς ουσιαστικά θα κληθούν πολίτες από τον τραπεζικό τομέα. Έτσι δεν θα είχε καμία άμεση αξία η πολεμική προσπάθεια», σχολιάζει, εκτιμώντας ότι μια τέτοια απόφαση θα προκαλούσε πολύ περισσότερο πανικό και ο Πούτιν το γνωρίζει καλά.
