Εδώ και 20 χρόνια η Πορτογαλία πορεύεται σε έναν διαφορετικό δρόμο σε ότι αφορά στην αντιμετώπιση της χρήσης ναρκωτικών.
Για παράδειγμά η κατοχή μικρών ποσοτήτων αποποινικοποιήθηκε. Όχι μόνο για τη κάνναβη, αλλά και για την ηρωίνη, την έκσταση ή την κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη. Η διακίνηση ναρκωτικών εξακολουθεί να αποτελεί ποινικό αδίκημα, αλλά η κατοχή μικρών ποσοτήτων τιμωρείται ως πλημμέλημα, όπως η παράνομη στάθμευση. Μπορεί να αποτελέσει το πορτογαλικό παράδειγμα πρότυπο και για άλλες χώρες;
«Θετική εξέλιξη σε όλους τους τομείς»
Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους. Φυσικά και συνεχίζεται το εμπόριο ναρκωτικών, όπως εξακολουθούν να υπάρχουν και τοξικομανείς, αλλά έχει μειωθεί ο αριθμός των φυλακισμένων σε σχέση με πριν από 25 χρόνια και έχει μειωθεί ο αριθμός των χρηστών.
Τέλη της δεκαετίας του 1990 καταγράφονταν 200 θάνατοι και 10.000 συλλήψεις ετησίως. Οι φυλακές είχαν γεμίσει από τοξικομανείς και μικροεμπόρους, η πολιτική είχε σηκώσει τα χέρια ψηλά. Στη συνέχεια όμως μια κόρη του προέδρου του Κοινοβουλίου πέθανε από υπερβολική δόση και στη συνέχεια ο πατέρας της ζήτησε δημόσια από το κράτος να δίνει ναρκωτικά με ελεγχόμενο τρόπο. Η επαναστατική αυτή πρόταση δεν βρήκε ανταπόκριση, αλλά από το 2001 όποιος καπνίζει μαριχουάνα δεν διώκεται ποινικά, ούτε καν όταν παίρνει ναρκωτικά με σύριγγα.
Ο Ζοάο Γκουλά είναι ένας από τους αρχιτέκτονες της πορτογαλικής πολιτικής για τα ναρκωτικά, επικεφαλής του Ινστιτούτου Εξάρτησης και επί πολλά χρόνια επικεφαλής του Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών. Η πορτογαλική συνταγή είναι κοινωνική εργασία για περιστασιακούς χρήστες μαριχουάνας, θεραπεία για τοξικομανείς και αυστηρότερες ποινές για εμπόρους.
«Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι τίποτα δεν συνέβη από αυτά που προέβλεπαν οι επικριτές μας. Το αντίθετο μάλιστα, είχαμε πολύ θετική εξέλιξη σε όλους τους τομείς. Πρωταρχικός μας στόχος ήταν και είναι να προσφέρουμε βοήθεια στους ανθρώπους, τις υπηρεσίες που χρειάζονται. Δίνουμε συμβουλές στους εξαρτημένους και προσφέρουμε θεραπεία. Εάν ανακαλύψουμε παράγοντες κινδύνου, όπως οικογενειακά προβλήματα ή ψυχολογικές ευπάθειες, προσπαθούμε να αποτρέψουμε τους ανθρώπους να συνεχίσουν τη ζωή τους μέσα στα ναρκωτικά. Αυτό είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα του συστήματός μας».
Πρόστιμα και όχι φυλακίσεις για χρήστες
Οι επιτρεπόμενες μικροποσότητες ορίζονται επακριβώς και όποιος συλλαμβάνεται με αυτές του επιβάλλεται απλά πρόστιμο.
Αλλά πάνω από όλα ο συλληφθείς προσέρχεται ενώπιον της Επιτροπής Καταπολέμησης της Τοξικομανίας, που αποτελείται από δικηγόρους, κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους.
Ο Βάσκο Γκόμες είναι επικεφαλής μιας τέτοιας επιτροπής στη Λισαβόνα. «Περίπου το 80% αυτών που έρχονται σε εμάς είναι περιστασιακοί χρήστες», λέει. «Τους διαφωτίζουμε για τους κινδύνους, τους ενημερώνουμε και τους βοηθάμε να αντισταθούν στους μελλοντικούς πειρασμούς».
Παλαιότερα η Πορτογαλία έδινε πολλά χρήματα για μαζικές διώξεις εγκλημάτων που σχετίζονταν με τα ναρκωτικά. Σήμερα το κράτος χρηματοδοτεί συμβουλευτικά κέντρα, προγράμματα υποκατάστασης και θεραπείες. «Είναι πολύ καλύτερα έτσι από το να στέλνεις τους χρήστες αμέσως στη φυλακή» λέει ο Γκόμες. Το 2000 η Πορτογαλία είχε γύρω στους 100.000 τοξικομανείς, το 1% του πληθυσμού. Το 2019, πριν την πανδημία καταγράφηκαν 25.000 χιλιάδες. Βέβαια υπάρχουν και πισωγυρίσματα και κριτική. Γιατί με την πανδημία πολλοί καταφεύγουν και πάλι στα ναρκωτικά, ενώ ασκείται κριτική στα προγράμματα υποκατάστασης. Πολλοί θεωρούν ως πραγματική λύση την αποτοξίνωση.
