Νωρίτερα φέτος, η 20ή επέτειος των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου δημιούργησε μια «πλημμύρα σχολίων», κυρίως επικεντρωμένων στις Ηνωμένες Πολιτείες, σχετικά με τον λεγόμενο παγκόσμιο πόλεμο κατά της τρομοκρατίας και την κληρονομιά του. Και, χωρίς αμφιβολία, οι δύο δεκαετίες που ακολούθησαν την 11η Σεπτεμβρίου αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία του σύγχρονου κόσμου. Αλλά είναι ένα κεφάλαιο που δεν αφορά κυρίως τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Από το 1979, ένας συχνά βίαιος αγώνας για το πώς να προσαρμοστούμε στη νεωτερικότητα έχει συγκλονίσει τον ισλαμικό κόσμο, από τη Δυτική Αφρική έως τη Νοτιοανατολική Ασία, και έχει κατακλύσει τις ομογενείς μουσουλμανικές κοινότητες, ειδικά αυτές στην Ευρώπη. Το να δούμε αυτό ως μια «σύγκρουση πολιτισμών» που φέρνει το Ισλάμ ενάντια στη Δύση θα ήταν μια βαθιά εσφαλμένη εκτίμηση. Αυτό που βλέπουν κυρίως οι Αμερικανοί είναι διαρροές από τους πολέμους στο Ισλάμ. Αυτοί οι αγώνες για το μέλλον του ισλαμικού πολιτισμού έχουν κάποια ομοιότητα με τους πολέμους θρησκευτικής και κοινωνικής μεταρρύθμισης που απλώθηκαν σε ολόκληρο τον χριστιανικό κόσμο τον δέκατο έκτο και δέκατο έβδομο αιώνα και με τους μακροχρόνιους αγώνες του δέκατου ένατου αιώνα και του εικοστού αιώνα για το πώς να οργανωθούν οι σύγχρονες βιομηχανικές κοινωνίες .
Ουσιαστικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν πάντα ξένες σε αυτούς τους αγώνες εντός του μουσουλμανικού κόσμου – ένας αντιδραστικός και απρόθυμος συμμετέχων. Οι Αμερικανοί τείνουν φυσικά να βάζουν τους εαυτούς τους και την κυβέρνησή τους στο επίκεντρο αυτών των ιστοριών, θεωρώντας τους εαυτούς τους είτε ως θύματα είτε ως θύτες. Αλλά αυτός ο αστιγματισμός διαστρεβλώνει την προοπτική και εμποδίζει την ανάπτυξη πιο εποικοδομητικών στρατηγικών, οι οποίες πρέπει να περιλαμβάνουν περίπλοκες παγκόσμιες συνεργασίες. Εν τω μεταξύ, η γεωπολιτική των πολέμων εντός του μουσουλμανικού κόσμου έχει αλλάξει. Το ίδιο ισχύει και για τις απειλές για τις Ηνωμένες Πολιτείες – και το ίδιο πρέπει να είναι και η προσέγγιση της Ουάσιγκτον.
1979: Το έτος – ορόσημο
Στον ισλαμικό κόσμο, το έτος 1979 ήταν ορόσημο. Στο Ιράν, μια λαϊκή επανάσταση ανέτρεψε τη μοναρχία. η επανάσταση αργότερα εξελίχθηκε σε μια ισλαμική θεοκρατία. Στο Αφγανιστάν, μια γενική ισλαμιστική εξέγερση ενάντια σε μια σοσιαλιστική κυβέρνηση, η οποία είχε ανατρέψει τη μοναρχία αυτής της χώρας τον προηγούμενο χρόνο, οδήγησε σε μια αποτελεσματική κατάληψη της χώρας από τη Σοβιετική Ένωση. Το γειτονικό Πακιστάν κινήθηκε αποφασιστικά προς την ισλαμιστική διακυβέρνηση. Στη Σαουδική Αραβία, ισλαμιστές επαναστάτες κατέλαβαν το Μεγάλο Τζαμί της Μέκκας, το πιο ιερό μέρος στον ισλαμικό κόσμο. Το σαουδαραβικό κράτος κατέπνιξε άγρια την εξέγερση, αλλά στη συνέχεια, σε συνεργασία με το Πακιστάν, ενίσχυσε τη δέσμευσή του στην ισλαμική διακυβέρνηση, προκειμένου να συμμετάσχει στους ριζοσπάστες και να αντιμετωπίσει τον επαναστατικό ισχυρισμό του Ιράν να είναι ο πραγματικός ηγέτης του ισλαμικού κόσμου.
Και οι τρεις αυτές εκρήξεις προήλθαν από κοινωνίες με μουσουλμανική πλειοψηφία που είχαν αγωνιστεί να προσαρμοστούν στον σύγχρονο κόσμο. Στο Ιράν, το Αφγανιστάν και τη Σαουδική Αραβία, οι ισλαμιστές επαναστάτες υποστήριξαν ότι εξεγέρθηκαν ενάντια σε μια κοσμική («μη ισλαμική» ή «άθεη») τυραννία που αποσκοπούσε στον εκσυγχρονισμό της χώρας από την κορυφή προς τα κάτω, προκαλώντας δυσκολίες και διαταράσσοντας τους παραδοσιακούς τρόπους ζωής .
Πάντα, το επιχείρημα περιελάμβανε την κατηγορία ότι οι «τύραννοι» είχαν διαφθαρεί από ξένους τρόπους και ξένη επιρροή. Οι Αμερικανοί, οι Ρώσοι και άλλοι «Δυτικοί» ήταν οι συνήθεις… κακοί. Οι ισλαμιστές υποσχέθηκαν να καταπολεμήσουν τη διαφθορά, να αποκαταστήσουν τη θρησκευτική αρμονία και να διατηρήσουν τον νόμο και την τάξη με βάση την ισλαμική νομολογία. Στις επαναστάσεις που είχαν ανατρέψει τον κόσμο του Ατλαντικού στα πρώτα χρόνια, η ελευθερία ήταν μια λυδία λίθος. Στον μουσουλμανικό κόσμο, αντίθετα, η πιο κοινή έκκληση ήταν στη δικαιοσύνη.
Στο Ιράν, την πιο σύγχρονη από τις τρεις χώρες, οι επαναστάτες ενώθηκαν από σημαντικούς συμμάχους μεταξύ των αστικών εμπόρων, των επαγγελματιών και των φοιτητών. Η τυραννία του σάχη είχε αποκλείσει αυτές τις πιο παραδοσιακά φιλελεύθερες δυνάμεις. Τραγικά, μόλις ανέβηκε στην εξουσία, ο Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί και οι συνάδελφοί του επαναστάτες «φύλακες» συνέτριψαν τους πρώην εταίρους τους στην επανάσταση του Ιράν.
Η γεωπολιτική εντός του μουσουλμανικού κόσμου έχει αλλάξει
«Οι φλόγες του 1979 άναψαν αμέσως μεγάλους πολέμους», αναφέρει το Foreign Affairs. Ο δικτάτορας του Ιράκ, Σαντάμ Χουσεΐν, εδραίωσε την εξουσία του το 1979 και στη συνέχεια, τον επόμενο χρόνο, εκμεταλλεύτηκε την αναταραχή στο γειτονικό Ιράν για να ξεκινήσει έναν πόλεμο που ήλπιζε ότι θα νομιμοποιούσε και θα επέκτεινε την κυριαρχία του. Ο Σαντάμ προώθησε τον εαυτό του ως ο παλαδίνος του σουνιτικού Ισλάμ ενάντια στη σιιτική απειλή του Ιράν, η οποία απειλούσε τη δική του κυριαρχία, καθώς το Ιράκ ήταν επίσης σιιτική χώρα κατά πλειοψηφία. Ο πόλεμος Ιράν-Ιράκ κράτησε μέχρι το 1988. Εν τω μεταξύ, ο σοβιετικός πόλεμος στο Αφγανιστάν μαίνεται από το 1980 έως τις αρχές του 1989. Μαζί, οι δύο πόλεμοι κόστιζαν τη ζωή και εκτόπισαν εκατομμύρια ανθρώπους.
Αν και οι ΗΠΑ άρχισαν να στηρίζουν περισσότερες ναυτικές δυνάμεις στον Περσικό Κόλπο, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν περιθωριακός παίκτης σε αυτούς τους δύο πολέμους. Απασχολούμενες στη Μέση Ανατολή από μια σχετικά μικρή και τελικά μάταιη πάλη για τον Λίβανο -όπου το Ιράν και η Σαουδική Αραβία διεξήγαγαν επίσης πόλεμο αντιπροσώπων- οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν αμελητέο ρόλο στον πόλεμο Ιράν-Ιράκ, αν και έφτασαν λίγο κοντά στο τέλος όταν ο πόλεμος εξελίχθηκε σε επιθέσεις σε πετρελαιοφόρα στον Περσικό Κόλπο.
Μικρός και οπορτουνιστικός ρόλος
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έπαιξαν έναν μετριοπαθή, οπορτουνιστικό ρόλο στον εφοδιασμό της αντισοβιετικής αντίστασης στο Αφγανιστάν. Ακόμη και οι παραδόσεις αντιαεροπορικών πυραύλων Stinger δεν είχαν μεγάλο ρόλο στις αποφάσεις απόσυρσης που είχε ήδη λάβει η Μόσχα. Το Πακιστάν ήταν η κυρίαρχη βάση της αντισοβιετικής αντίστασης, διαχειριζόμενη τις προμήθειες της. Η Σαουδική Αραβία συνεισέφερε μεγάλο μέρος των χρημάτων. Βοήθησε επίσης στη χρηματοδότηση μιας τεράστιας επέκτασης της ισλαμιστικής εκπαίδευσης, χτίζοντας δεκάδες χιλιάδες ισλαμικά σχολεία μεταξύ των τεράστιων νέων κοινοτήτων εκτοπισμένων προσφύγων.
Αυτή η φάση πολέμου εντός του ισλαμικού κόσμου ολοκληρώθηκε το 1991. Η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε, γεγονός που οδήγησε γρήγορα στην οριστική κατάρρευση του καθεστώτος που είχε αφήσει πίσω του στο Αφγανιστάν. Ο δικτάτορας του Ιράκ, χρεοκοπημένος από τον πόλεμό του εναντίον του Ιράν, είχε στραφεί νότια για να αρπάξει τον πετρελαϊκό πλούτο από τις μοναρχίες του Κόλπου που θεωρούσε άπληστες και αχάριστες.
Η εισβολή του Σαντάμ στο Κουβέιτ το 1990 ένωσε τον κόσμο εναντίον του και ηττήθηκε από έναν στρατιωτικό συνασπισμό με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες και ευλογημένο από τα Ηνωμένα Έθνη. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, η Ουάσιγκτον ενίσχυε τις στρατιωτικές της βάσεις στην περιοχή, αλλά επικεντρώθηκε στην αστυνόμευση ενός ηττημένου Ιράκ, που περιόριζε το Ιράν και προσπαθούσε να αναζωογονήσει τις ειρηνευτικές συνομιλίες Ισραήλ-Παλαιστινίων, χωρίς να ασχοληθεί πραγματικά με τα βασικά ζητήματα που οδηγούν τους αγώνες στις μουσουλμανικές κοινωνίες.
Τρία στρατόπεδα
Σε αυτό το σημείο, τα σουνιτικά ισλαμικά πολιτικά κινήματα χωρίστηκαν σε τρία βασικά στρατόπεδα. Υπήρχαν οι συντηρητικοί αυταρχικοί στην εξουσία σε μέρη όπως το Ριάντ και το Ισλαμαμπάντ. Τα πήγαιναν καλά με τους πιο κοσμικούς φίλους τους στο Κάιρο και το Αλγέρι. Μετά ήταν οι δημοκρατικοί ισλαμιστές. Ήταν ενάντια στην ξένη επιρροή, υπέρ του ισλαμικού νόμου και συχνά αντιτίθεντο στους συντηρητικούς στην εξουσία. Προτίμησαν όμως την ειρηνική, δημοκρατική αλλαγή και αντιτάχθηκαν στις τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον αμάχων. Δεν θέλησαν να καταγγείλουν ή να σκοτώσουν συναδέλφους μουσουλμάνους, διαφορετικής αίρεσης, χαρακτηρίζοντάς τους ως αποστάτες. Και μετά υπήρχαν οι βίαιοι ισλαμιστές εξτρεμιστές. Μερικοί ήταν πιο σεχταριστικοί από άλλους, αλλά όλοι ευνοούσαν τη βίαιη επανάσταση ενάντια στους συντηρητικούς στο εσωτερικό, τους οποίους κατηγόρησαν ότι ήταν πολύ κοντά στους ξένους. Ήθελαν να διεξάγουν πραγματικό, όχι αλληγορικό, ιερό πόλεμο (τζιχάντ) κατά των απίστων στο εξωτερικό και των αποστατών πιο κοντά στην πατρίδα τους.
Ήταν σε αυτήν την περίοδο, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, που ένας επιχειρηματίας ισλαμιστής με καταγωγή από την Υεμένη-Σαουδική Αραβία, ο Οσάμα Μπιν Λάντεν, βοήθησε στη δημιουργία μιας παγκόσμιας εξτρεμιστικής ομάδας που πήρε το όνομα Αλ Κάιντα. Τα πεδία μάχης στους πολέμους εντός του Ισλάμ μετατοπίστηκαν σε βάναυσες μάχες στο Αφγανιστάν, την Αλγερία, τη Βοσνία, την Αίγυπτο, τη Ρωσία, τη Σομαλία και το Σουδάν.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν η Αλ Κάιντα είχε καταφύγει από μια φιλική ισλαμιστική κυβέρνηση στο Σουδάν, ο Μπιν Λάντεν είχε αποφασίσει ότι οι ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας έπρεπε επίσης να ανατραπούν. Η Αλ Κάιντα είχε τα ίδια επιχειρήματα με εκείνα που είχαν στηρίξει οι Σαουδάραβες αντάρτες που είχαν καταλάβει το Μεγάλο Τζαμί το 1979. Το 1996, η ομάδα εγκατέλειψε το Σουδάν.
Ο Μπιν Λάντεν πίστευε ότι οι κυβερνήσεις της Σαουδικής Αραβίας ή/και της Αιγύπτου ήταν υπεύθυνες για τουλάχιστον μία απόπειρα δολοφονίας του. Βρήκε μια νέα βάση εν μέσω του χάους του κατεστραμμένου από τον πόλεμο Αφγανιστάν, παρέχοντας μερικά στρατεύματα και ομάδες δολοφόνων για το κίνημα των ισλαμιστών Ταλιμπάν, το οποίο είχε κερδίσει πρόσφατα το πλεονέκτημα στον εμφύλιο πόλεμο που είχε ξεσπάσει μετά τη σοβιετική αποχώρηση. Στο Αφγανιστάν, η Αλ Κάιντα θα μπορούσε να συγκεντρώσει, να εκπαιδεύσει και να αξιολογήσει χιλιάδες νεοσύλλεκτους.
Αυτό που ήταν μυθιστόρημα για την Αλ Κάιντα και τον Μπιν Λάντεν ήταν η αντίληψη της ομάδας ότι οι «κοντινοί εχθροί» του Ισλάμ —είτε στην Αίγυπτο, το Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία, τη Σομαλία ή αλλού— εξαρτώνταν όλοι από τις Ηνωμένες Πολιτείες, και έτσι έπρεπε να γίνει τζιχάντ εναντίον των «μακρινός εχθρός»: οι Αμερικανοί. Η Αλ Κάιντα κήρυξε επίσημα τον πόλεμο κατά των Ηνωμένων Πολιτειών στις αρχές του 1998. Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έδωσαν ιδιαίτερη προσοχή μέχρι που, αργότερα εκείνο το έτος, στελέχη της Αλ Κάιντα χρησιμοποίησαν βόμβες σε φορτηγά για να ανατινάξουν τις περισσότερες από τις δύο πρεσβείες των ΗΠΑ στην Ανατολική Αφρική.
Το περιστατικό στην Υεμένη που θορύβησε την Ουάσινγκτον
Η Ουάσιγκτον έδωσε μεγαλύτερη προσοχή όταν, τον Οκτώβριο του 2000, στελέχη της Αλ Κάιντα χρησιμοποίησαν μια βόμβα με βάρκα για να επιτεθούν και παραλίγο να βυθίσουν ένα αμερικανικό αντιτορπιλικό που ήταν ελλιμενισμένο στην Υεμένη. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, η Αλ Κάιντα είχε ήδη σημειώσει πρόοδο στην «επιχείρηση αεροπλάνων» της, η οποία είχε ως στόχο να μετατρέψει τα αεροπλάνα σε κατευθυνόμενους πυραύλους και να τους εκτοξεύσει εναντίον αμερικανικών στόχων υψηλού προφίλ.
Η Ουάσιγκτον δεν είχε κάνει τίποτα συγκεκριμένο για να προκαλέσει αυτές τις επιθέσεις. Η Αλ Κάιντα επέλεξε σκόπιμα να μεταφέρει τους πολέμους της στο Ισλάμ στις Ηνωμένες Πολιτείες για τους δικούς της λόγους. Πέρα από την επιφανειακή αυταπάτη ότι οι αυταρχικοί άρχοντες στον μουσουλμανικό κόσμο θα τσαλακωθούν αν οι πληγωμένες Ηνωμένες Πολιτείες υποχωρούσαν, το βαθύτερο κίνητρο του Μπιν Λάντεν ήταν η επιθυμία να εξυψώσει τον εαυτό του και την ομάδα του σε κοσμοϊστορικά πρόσωπα.
Μέσω της σύγχρονης εκδοχής της «προπαγάνδας της πράξης», φαντάζονταν τους εαυτούς τους ως παγκόσμιους τιτάνες απέναντι στην άπιστη υπερδύναμη. Αργότερα, η επίσημη ρητορική των ΗΠΑ που αντιμετώπιζε τον Μπιν Λάντεν ως μια φιγούρα ισοδύναμη με τον Αδόλφο Χίτλερ και τον Στάλιν, έπαιξε ρόλο στην εξαιρετικά διογκωμένη εικόνα του εαυτού του και της Αλ Κάιντα.
Καθώς ανησυχούσε για την αντιαμερικανική δραστηριότητα του Μπιν Λάντεν, το κυβερνητικό συμβούλιο των Ταλιμπάν απαγόρευσε στην Αλ Κάιντα να διεξάγει ξένες επιθέσεις έξω από το Αφγανιστάν. Ο Μπιν Λάντεν το αγνόησε, εφησυχάζοντας ότι δεν θα γινόταν τίποτα και γνωρίζοντας ότι η Αλ Κάιντα επρόκειτο να βοηθήσει στη δολοφονία του σημαντικότερου εχθρού των Ταλιμπάν, του Αφγανού ηγέτη του Τατζικιστάν Αχμάντ Σαχ Μασούντ. Οι πράκτορες της Αλ Κάιντα τον δολοφόνησαν δύο ημέρες πριν από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου.
Το περιβάλλον ασφαλείας των ΗΠΑ ήταν ανεκτικό τότε. Οι χειριστές θα μπορούσαν να οργανώσουν και να εκπαιδεύσουν εντός των Ηνωμένων Πολιτειών. Ένας από αυτούς, ένας Γάλλος πολίτης από μια μαροκινή οικογένεια, συμπεριφέρθηκε τόσο ανόητα ενώ εκπαιδεύτηκε σε μια σχολή πτήσης στη Μινεσότα που συνελήφθη τον Αύγουστο του 2001. Όμως έξω από το γραφείο πεδίου του FBI στη Μινεάπολη, λίγες αρχές των ΗΠΑ εκτίμησαν τη σημασία του στοιχείου πληροφοριών που χτύπησε τα γραφεία τους την επόμενη εβδομάδα, με την ένδειξη «Ο Ισλαμικός εξτρεμιστής μαθαίνει να πετάει».
Ο Μπιν Λάντεν και οι Ταλιμπάν υποτίμησαν ριζικά την αποφασιστικότητα των ΗΠΑ να καταστρέψουν όσους είχαν σχεδιάσει τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Η επέμβαση των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν σκόρπισε την Αλ Κάιντα. Μέχρι το 2003, το συγκρότημα διασπάστηκε και βρισκόταν σε φυγή. Στο Πακιστάν βρήκαν κάποιο εξώφυλλο, για λίγο. Το Πακιστάν στέγαζε άλλες βίαιες ισλαμιστικές ομάδες, επικεντρωμένες κατά της Ινδίας.
Αλλά η Ουάσιγκτον στη συνέχεια ξεκίνησε μια περιττή και καταστροφικά κακοδιαχειριζόμενη εισβολή στο Ιράκ, δίνοντας τόσο στην Αλ Κάιντα όσο και στους εξτρεμιστές που υποστηρίζονται από το Ιράν νέες βάσεις για επιχειρήσεις. Οι υπερβολές των Ηνωμένων Πολιτειών στον παγκόσμιο «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας», κυρίως στη φρικτή κακομεταχείριση των κρατουμένων, ήταν άλλο ένα θεϊκό δώρο για την προπαγάνδα της Αλ Κάιντα.
Παρά αυτές τις… τεράστιες γκάφες, οι πιο σημαντικές γραμμές της αμερικανικής αντιτρομοκρατίας συνέχισαν. Αν και ελάχιστα παρατηρήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Σαουδική Αραβία διεξήγαγε με επιτυχία τον εσωτερικό της πόλεμο ενάντια στους αντάρτες της στο εσωτερικό, έχοντας εκατοντάδες απώλειες. Μετά το 2006, η Αλ Κάιντα ήταν μια φθίνουσα δύναμη και οι συνθήκες στο Ιράκ σταθεροποιήθηκαν το 2007–2008. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εντόπισαν τελικά τον Μπιν Λάντεν στο πακιστανικό κρησφύγετό του και τον σκότωσαν σε μια επιδρομή τον Μάιο του 2011.
Η κατάσταση τώρα
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η βασική γεωπολιτική των πολέμων εντός του ισλαμικού κόσμου έχει εξελιχθεί σε μεγάλο βαθμό. Η Σαουδική Αραβία έχει αποστασιοποιηθεί από το καθαρό ισλαμιστικό μοντέλο. Τώρα είναι πιο στενά ευθυγραμμισμένη με μια ανερχόμενη δύναμη, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, και με την Αίγυπτο. Αυτές οι τρεις χώρες βλέπουν τώρα τις φιλίες με την Ινδία και το Ισραήλ ως πιο επικερδείς και συμφέρουσες από τις εταιρικές σχέσεις με αποτυχημένα κράτη όπως το Πακιστάν.
Ο ηγεμόνας της Σαουδικής Αραβίας, ο διάδοχος του θρόνου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, προσπαθεί να αποφύγει να μοιραστεί τη μοίρα του υποστηριζόμενου από τις ΗΠΑ ηγεμόνα, με τον οποίο ειρωνικά μοιάζει περισσότερο: του σάχη του Ιράν. Μερικοί Δυτικοί έχουν μεγάλη επιρροή στον Μπιν Σαλμάν, αλλά οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ συνήθως δεν συμφωνούν μεταξύ τους. Οι ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων αγοράζουν τη βοήθεια που πιστεύουν ότι χρειάζονται. Οι συνεργάτες της McKinsey, του Boston Consulting Group και του Booz Allen Hamilton μπορεί να έχουν μεγαλύτερη επιρροή από οποιονδήποτε αξιωματούχο των ΗΠΑ.
Μέχρι το 2011, η παγκόσμια εξτρεμιστική απειλή ήταν λιγότερο εμφανής – αλλά οι πόλεμοι επέστρεφαν όλοι στο… σπίτι. Η γεωπολιτική θέση του Ιράν έχει επίσης εξελιχθεί. Έχει ενταχθεί στην αναδυόμενη αντιαμερικανική ομάδα που έχει στον πυρήνα της την Κίνα και τη Ρωσία. Το Πακιστάν και οι Ταλιμπάν είναι και τα δύο εξαρτημένα μέλη αυτής της θεωρητικής συνομοσπονδίας. Στις πιο πρόσφατες εκστρατείες τους, οι Ταλιμπάν είχαν διαφοροποιήσει την υποστήριξή τους, λαμβάνοντας σημαντική βοήθεια από το Ιράν και τη Ρωσία. Αυτές οι χώρες, με την Κίνα, είναι βέβαιο ότι θα παίξουν ζωτικούς ρόλους στο μέλλον του Αφγανιστάν.
Εν τω μεταξύ, η Τουρκία, έχει αναδειχθεί ως τρίτος πόλος έλξης στον πόλεμο εντός του Ισλάμ. Υποστηρίζει τους μάχιμους εταίρους της στο Αζερμπαϊτζάν, στη Συρία και στη Λιβύη και λυγίζει τους μυς της σε νέους αγώνες για τους ενεργειακούς πόρους στην ανατολική Μεσόγειο.
Εάν οι Αμερικανοί ανησυχούν για την επιστροφή βίαιων ισλαμιστών εξτρεμιστών που στοχεύουν στην πατρίδα τους, το Αφγανιστάν δεν είναι το πιο σημαντικό μέρος που πρέπει να παρακολουθήσουν. Ένας αγώνας επιρροής εκεί φέρνει τους Ταλιμπάν εναντίον του Ισλαμικού Κράτους του Χορασάν (IS-K), το οποίο έχει πολύ ισχυρότερη δύναμη από ό,τι τα υπολείμματα της Αλ Κάιντα που παραμένουν στη χώρα. Εάν η Ουάσιγκτον θέλει να συνεχίσει να πολεμά το IS-K, θα πρέπει να μπει στο επίκεντρο. Το IS-K απειλεί επίσης όλους τους γείτονες του Αφγανιστάν, και το γνωρίζουν. Εάν οι Αμερικανοί θέλουν να επικεντρωθούν σε μέρη όπου ο ρόλος τους μπορεί να είναι πιο ουσιαστικός, το πρώτο μέρος που πρέπει να κοιτάξουν είναι η Αφρική. Δεύτερη μπορεί να είναι η Συρία και το βόρειο Ιράκ και μετά η Αραβική Χερσόνησος.
Τι έμαθαν οι ΗΠΑ
Μετά από χρόνια δοκιμών και σφαλμάτων, οι Αμερικανοί άρχισαν σιγά σιγά να μαθαίνουν πώς θα μπορούσαν, ως ξένοι, να βοηθήσουν τους μουσουλμάνους που επιθυμούσαν να περιθωριοποιήσουν και να περιορίσουν τους εξτρεμιστές στις κοινότητές τους. Από στρατιωτική πλευρά, αυτό συνήθως αφορούσε σχετικά μικρό αριθμό Αμερικανών που αξιοποίησαν μοναδικά περιουσιακά στοιχεία, όπως τεχνικές πληροφορίες, αεροπορικές μεταφορές, υποστήριξη υλικοτεχνικής υποστήριξης, ιατρική βοήθεια και χτυπήματα ακριβείας. Η πολιτική πλευρά τέτοιων προσπαθειών δεν έλαβε σχεδόν τόση προσοχή ή επένδυση, αλλά συνήθως υπήρχαν λίγοι Αμερικανοί και Ευρωπαίοι που κατανοούσαν τις τοπικές συνθήκες και μερικές φορές μπορούσαν να παίξουν έναν εποικοδομητικό ρόλο.
Η ανάγκη βελτίωσης της διακυβέρνησης και απομάκρυνσης της έμφασης στη βοήθεια των δυνάμεων ασφαλείας είναι ευρέως αποδεκτή από τους ειδικούς σε θέματα τρομοκρατία, σε σημείο να είναι αληθής. Ωστόσο, η αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων είναι ακριβώς αυτό στο οποίο η κυβέρνηση των ΗΠΑ είναι κακή, κάτι που εξηγεί γιατί είναι πιο άνετο να αθετήσει τις «κινητικές» επιχειρήσεις που στοχεύουν στη δολοφονία τρομοκρατών, τη βοήθεια ασφαλείας γενικά ή τη σύνταξη επιταγών για καλοπροαίρετα προγράμματα βοήθειας που έχουν σχεδιαστεί για να τονώσουν τη διακυβέρνηση ή την οικονομική ανάπτυξη, αλλά προφανώς δεν είχαν μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα.
Εάν η Ουάσιγκτον και οι φίλοι της επένδυαν έστω και ένα κλάσμα της δημιουργικής προσπάθειας και της επένδυσης που έχουν δώσει σε παλιά, αντιδραστικά μέσα, θα βρουν εποικοδομητικές ευκαιρίες να επηρεάσουν την πορεία των πολέμων εντός του Ισλάμ. Τα μεγάλα ζητήματα αυτής της εποχής —βιολογική ασφάλεια, κλιματική αλλαγή, ψηφιακή διακυβέρνηση, οικονομική ανισότητα— πλήττουν πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων του μουσουλμανικού κόσμου. Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να βοηθήσουν τον μουσουλμανικό κόσμο να βγει από τις δεκαετίες πολιτισμικής του διαμάχης, θα πρέπει να επικεντρωθεί λιγότερο στην καταδίωξη βίαιων εξτρεμιστών που διεξάγουν έναν αταβιστικό και δονκιχωτικό αγώνα για θεοκρατική αγνότητα.
Η κυβέρνηση των ΗΠΑ μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική εάν μπορεί να βοηθήσει προληπτικά εκείνους τους μουσουλμάνους λύτες προβλημάτων που προσπαθούν, συνειδητά, να αντιμετωπίσουν τις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η κοινωνία τους.
Πηγή: Foreign Affairs
