Της Ανθής Αγγελοπούλου
Με αφορμή τις συνεχιζόμενες επιδημίες ιλαράς σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες (Ιταλία, Ρουμανία, Γερμανία) και την καταγραφή κρουσμάτων στην Ελλάδα τόσο στο γενικό πληθυσμό όσο και σε επαγγελματίες υγείας, το Ινστιτούτο Prolepsis υπογραμμίζει την ανάγκη προώθησης των εμβολιασμών στους επαγγελματίες υγείας και μας δίνει τις απαραίτητες πληροφορίες για την πρόληψη της νόσου και το σχετικό εμβόλιο.
Επισημαίνεται ότι η ιλαρά μεταδίδεται εξαιρετικά εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω σταγονιδίων της αναπνοής. Οι ενήλικες που γεννήθηκαν μετά το 1970 στην Ελλάδα, πρέπει είτε να επιβεβαιώσουν την ανοσία τους στην ιλαρά, την παρωτίτιδα και την ερυθρά, είτε να έχουν σαφές ιστορικό 2 δόσεων του εμβολίου MMR.
Σύμφωνα με τα στοιχεία για το εμβόλιο MMR, το συγκεκριμένο εμβόλιο γίνεται σε 2 δόσεις με ένεση κάτω από το δέρμα ή στο μυ, με μεσοδιάστημα 4-6 εβδομάδων.
Αν η μία δόση του εμβολίου έχει χορηγηθεί στο παρελθόν σε ηλικία >12 μηνών, τότε μπορεί να χορηγηθεί μία επιπλέον δόση οποιαδήποτε στιγμή. Δε χρειάζεται η επανάληψη όλου του σχήματος.
Το εμβόλιο περιέχει ζωντανούς, εξασθενημένους ιούς της ιλαράς, της παρωτίτιδας και της ερυθράς.
Ποιοι χρειάζεται να εμβολιαστούν με το MMR
Οι επαγγελματίες υγείας όλων των ειδικοτήτων καθώς και οι εθελοντές που έχουν επαφή με ασθενείς και έχουν γεννηθεί μετά το 1975 στην Ελλάδα, πρέπει να έχουν λάβει 2 δόσεις του εμβολίου για να μπορούν να έχουν πλήρη προστασία.
Επίσης, οι επαγγελματίες υγείας που δεν έχουν ανοσία και έχουν εκτεθεί σε ιλαρά, ερυθρά ή παρωτίτιδα(μαγουλάδες) μπορούν να κάνουν το εμβόλιο MMR μέσα σε 72 ώρες από την έκθεσή τους για να προλάβουν την εκδήλωση των συμπτωμάτων.
Επιπλέον, τα άτομα που είναι σε ανοσοκαταστολή, η οποία οφείλεται σε νόσο ή σε φαρμακευτική αγωγή, έχουν αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών και μπορεί να χρειαστούν χορήγηση έτοιμων αντισωμάτων για την πρόληψη της νόσου.
Τέλος εκτεθειμένες έγκυες επαγγελματίες υγείας δεν θα πρέπει να λάβουν το εμβόλιο MMR αλλά μόνο έτοιμα αντισώματα (ανοσφαιρίνη).
Η αποτελεσματικότητα του εμβολίου MMR
Η πρώτη δόση του εμβολίου γίνεται στην ηλικία των 12 μηνών ή αργότερα και παρέχει:
- 95% κάλυψη από την ιλαρά
- 80% κάλυψη από την παρωτίτιδα
- 90% κάλυψη από την ερυθρά, πιθανώς για πάντα.
Οι δύο δόσεις χορηγημένες με διάστημα 4-6 εβδομάδων μεταξύ τους παρέχουν:
- 99,7% προστασία από την ιλαρά, η οποία μπορεί να μειωθεί με την πάροδο του χρόνου.
- 80%-95% προστασία από την παρωτίτιδα, η οποία μειώνεται σταδιακά με την πάροδο του χρόνου.
Όσα γνωρίζουμε για τις νόσους
Η συστηματική χρήση του εμβολίου της ιλαράς από τη δεκαετία του ’60 οδήγησε σε >99% μείωση του αριθμού των κρουσμάτων μέχρι το 2001. Από τότε εμφανίζονται τακτικά σημαντικές επιδημίες σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης με κορύφωση το 2011 που αναφέρθηκαν >30.000 κρούσματα. Στην Ελλάδα η τελευταία σημαντική επιδημία ιλαράς καταγράφεται μεταξύ 2010-2011 με συνολικά 189 κρούσματα τόσο σε πληθυσμούς Ρομά, όσο και σε νεαρούς έλληνες ενήλικες και επαγγελματίες υγείας.
Η ερυθρά συνεχίζει να εμφανίζεται σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης κάθε χρόνο, ενώ τα έτη 2012-2013 μεγάλες επιδημίες αναφέρθηκαν στην Πολωνία.
Η παρωτίτιδα επίσης εξακολουθεί να εμφανίζεται στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης συχνά. Μάλιστα κατά τα έτη 2001-2008 αναφέρθηκαν 950.000 κρούσματα. Στην Ελλάδα δηλώνεται ένας μικρός αριθμός κρουσμάτων παρωτίτιδας με την τελευταία επιδημία να έχει καταγραφεί το 2002 με 156 κρούσματα.
Τι προσέχουμε για την ιλαρά
Τα συμπτώματα είναι συνήθως βήχας, συνάχι, κόκκινα μάτια και πυρετός. Ο χρόνος επώασης είναι 10-12 μέρες, ενώ το εξάνθημα εμφανίζεται συνήθως 14 μέρες μετά τη μόλυνση και 2-4 μέρες μετά τα αρχικά συμπτώματα και εξαπλώνεται από το κεφάλι στο υπόλοιπο σώμα.
Βρέφη, υποσιτισμένα παιδιά και ασθενείς σε ανοσοκαταστολή έχουν χειρότερη πρόγνωση. Και σύμφωνα με τους επιστήμονες, γενικά οι ενήλικες βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο για επιπλοκές σε σύγκριση με τα παιδιά.
Για την ιλαρά δεν υπάρχει συγκεκριμένη θεραπεία παρά μόνο υποστηρικτική φροντίδα.
Τι προσέχουμε για την ερυθρά
Ο χρόνος επώασης είναι 12-13 μέρες. Εκδηλώνεται με εξάνθημα, διόγκωση των λεμφαδένων, πόνο στις αρθρώσεις και αρθρίτιδα (κυρίως στις γυναίκες), λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού και μερικές φορές ήπιο πυρετό. Σύμφωνα με τους ειδικούς, ένα 20%-50% των περιστατικών μπορεί να παραμένουν ασυμπτωματικοί.
Η ερυθρά έχει σοβαρές συνέπειες αν προσβάλει εγκύους στα πρώιμα στάδια της κύησης, γιατί επιφέρει σοβαρές βλάβες στο έμβρυο (μάτια, καρδιά, εγκέφαλο), προκαλώντας το σύνδρομο συγγενούς ερυθράς. Επίσης δεν υπάρχει ειδική θεραπεία και χρειάζεται μόνιο υποστηρικτική φροντίδα.
Τι προσέχουμε για τη παρωτίτιδα (μαγουλάδες)
Εκδηλώνεται με πρησμένους σιελογόνους αδένες, με πυρετό, πονοκέφαλο, πόνο στους μυς και τις αρθρώσεις και απώλεια της όρεξης. Το 20%-30% των ασθενών μπορεί να μην εκδηλώσουν κανένα σύμπτωμα. Ο χρόνος επώασης είναι 12-15 μέρες, όμως μπορεί να γίνει 16-18 μέρες.
Θεραπεία δεν υπάρχει όπως και στις προηγούμενες ασθένειες και χρίζει μόνο υποστηρικτικής φροντίδας.
Οι κίνδυνοι από την ιλαρά
1-3/1.000 κρούσματα ιλαράς ενδέχεται να πεθάνουν. Συχνότερα αυτό συμβαίνει σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς, παιδιά προσχολικής ηλικίας ή υποσιτισμένα παιδιά.
Επίσης στο 7-9% προκαλεί ωτίτιδα
Άλλος κίνδυνος είναι οι σπασμοί
Το 1-6% παθαίνει πνευμονία
Το 8% κάνει διάρροια
Φλεγμονή του εγκεφάλου (1/1.000-2.000 κρούσματα), η οποία οδηγεί σε νευρολογικές βλάβες
Φλεγμονή νωτιαίου μυελού, που οδηγεί σε παράλυση, τι περισσότερες φορές προσωρινή.
Εκφυλισμός εγκεφάλου (Υποξεία Σκληρυντική Πνεγκεφαλίτιδα) 7-10 χρόνια μετά την εμφάνιση της ασθένειας με ποσοστά 1/100.000 κρούσματα.
Και όπως προείπαμε και παραπάνω, οι ενήλικες βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο για επιπλοκές.
Η κίνδυνοι από την παρωτίτιδα
25%-50% ανδρών μετά την εφηβεία κάνει φλεγμονή των όρχεων ενώ το 5% των γυναικών μετά την εφηβεία κάνει φλεγμονή στις ωοθήκες.
Επίσης, προκαλεί φλεγμονές όπως αρθρίτιδα, μυοκαρδίτιδα, παγκρεατίτιδα, θυρεοειδίτιδα, σπειραματονεφρίτιδα, εγκάρσια μυελίτιδα
Επιπροσθέτως, εγκεφαλίτιδα, παραγκεφαλίτιδα ή μηνιγγίτιδα <10%
Φλεγμονή του ακουστικού νεύρου που μπορεί να οδηγήσει σε κώφωση (1/3.000-1/20.000)
Τέλος, προκαλεί μαστίτιδα ενώ, και πάλι οι ενήλικες έχουν πιο αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών.
Οι κίνδυνοι από την ερυθρά
Πυρετικοί σπασμοί, μέση ωτίτιδα, εμετός, διάρροια, πνευμονία είναι μερικοί από αυτούς. Επίσης 1/6.000 μπορεί να κάνει εγκεφαλίτιδα (φλεγμονή του εγκεφάλου) και επίσης, 1/3.000 θρομβοπενία (μείωση των κυττάρων του αίματος που συμμετέχουν στην πήξη.
Κίνδυνοι από το εμβόλιο MMR
Οι συχνότεροι και πιο ήπιοι που εμφανίζονται μέσα σε 6-14 μέρες είναι πυρετός (έως 1/6 δόσεις), ήπιο εξάνθημα σε ένα 5% και διόγκωση λεμφαδένων (1/75 δόσεις).
Οι μέτριοι κίνδυνοι αφορούν πυρετικούς σπασμούς (1/3.000 δόσεις σε βρέφη), παροδικός πόνος στις αρθρώσεις σε ένα 25% ή αρθρίτιδα σε ένα 10% (κυρίως σε μικρές περιφερικές αρθρώσεις σε έφηβες και ενήλικες γυναίκες 7-21 ημέρες μετά τον εμβολιασμό). Επιπλέον παροδική μείωση των αιμοπεταλίων που βοηθούν στην πήξη του αίματος (1/30.000 δόσεις).
Οι σοβαροί κίνδυνοι οι οποίοι σύμφωνα με τους ειδικούς είναι από σπάνιοι έως πολύ σπάνιοι αφορούν τον παροδικό πόνο στα άκρα, φλεγμονή των όρχεων ή του εγκεφάλου ή των μηνίγγων και φαγούρα. Επίσης σοβαρή αλλεργική αντίδραση που μπορεί να συμβεί με οποιοδήποτε εμβόλιο (<1/1.000.000 δόσεις).
Για τους γονείς και όσους θέλουν να ενημερωθούν αναλυτικά για τα εμβόλια το Ινστιτούτο Προληπτικής Ιατρικής προτείνει τους εξής ιστότοπους:
